Samarqand davlat universiteti yusupov r. K. Ijtimoiy ishga kirish

 O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining 
taraqqiyoti. O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi rivojlanishining 
zamonaviy bosqichi barqaror iqtisodiy o‘sish, aholi hayoti tarzining sifat 
jihatidan yaxshilanilishiga asoslangan. Hozirgi davrda aholining 
bandligini va, xususan, tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish orqali
iqtisodiy faolligini rivojlanishi ijtimoiy himoyalashning asosi bo‘lib 
xizmat qiladi. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish bir-biri bilan chambarchas 
bog‘liqdir. Ijtimoiy ish - bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirishning 
o‘ziga xos bir shakli bo‘lsa, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning o‘zagi, 
yo‘nalishidir. Huquqiy, fuqarolik jamiyatini shakllantirishning 
murakkab yo‘lida mamlakatimiz uchun yangi bo‘lgan faoliyat turini 
shakllantirish va rivojlantirish, kasbiy salohiyatli ijtimoiy ishchilarni 
tayyorlash zamon taqozosidir.
Ijtimoiy ish sohasidagi mutaxassislar faoliyatining tavsifi ularga 
nisbatan talabning yuqoriligi haqida fikr yuritish imkonini beradi. 

---

248 
Respublikaning bozor iqtisodiyoti tizimiga kirishining o‘zi ijtimoiy 
ishchilarga nisbatan ehtiyoj paydo bo‘lishini ta’minladi. Bundan 
tashqari, bugungi kunda respublikadagi barcha faoliyat yurituvchi 
ijtimoiy boshqarish organlarida ijtimoiy ma’lumotga ega bo‘lmagan 
mutaxassislar ishlab kelmoqda. Ijtimoiy ishchilarning mavjud boshqa 
turli ta’lim shakllari bo‘yicha tayyorlanilishi respublikada davlat 
ijtimoiy 
siyosati 
bo‘yicha 
kadrlarni 
ta’minlash 
borasidagi 
muammolarning hal etilishi imkonini beradi. 
O‘zbekistonda ijtimoiy ish bu mamalakat ijtimoiy siyosatining 
muhim yo‘nalishi ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tizimining rivojlanishi, 
aholi bilan ishlashda fuqarolarni samarali ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash 
imkonini 
beruvchi 
zamonaviy 
usul 
va 
texnologiyalarning 
qo‘llanilishidir. Aholiga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish imkoniyati mahalliy 
boshqaruv organlari - hokimiyatlar va ijtimoiy ish, ijtimoiy pedagogika 
va amaliy ruhshunoslik sohasida hududiy ijtimoiy xizmatlarni tashkil 
etish va rivojlantirish jihatidan reallashmoqda.
Hozirgi O‘zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish 
tizimi alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning ijtimoiy reabilitatsiyasi, 
moslashuviga yo‘naltirilgan ijtimoiy-insonparvarlik faoliyatining 
alohida usullari tizimi sifatida namoyon bo‘ladi. O‘tish davridagi 
murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda O‘zbekistonda yangi ijtimoiy 
muassasalar tarmog‘i yaratildi, bu yerda muhtoj fuqarolar zarur yordam 
olishlari va qo‘llab-quvvatlanishlari mumkin. Qariyalar, bolalar, 
nogironlarga g‘amxo‘rlik Mehnat va ijtimoiy himoya vazirligi tizimi, 
o‘z-o‘zini boshqarish jamoatchilik tashkilotlari (mahallalar), IIV 
muassasalari orqali amalga oshiriladi.
Bunday muassasalar qatoriga turli toifadagi fuqarolarga ijtimoiy 
xizmat ko‘rsatish markazlari, aholiga ruhiy-pedagogik yordam 
markazlari, balog‘atga yetmaganlar uchun ijtimoiy-reabilitatsiya 
markazlari, oila va bolalarga ijtimoiy yordam hududiy markazlarini 
kiritish mumkin. Xizmatlar ro‘yxatini kengaytirish va parvarishga o‘ta 
muhtoj fuqarolarga uyda ijtimoiy xizmat ko‘rsatishni to‘liq qamrab 
olishni ta’minlash maqsadida hukumat qaroriga ko‘ra, o‘z-o‘zini 
boshqarish organlariga yolg‘iz pensionerlar, qariyalar va nogironlarga 

---

249 
uyda ijtimoiy xizmat ko‘rsatish bo‘yicha ishlarni bajarish uchun 
vaqtincha haq to‘lanadigan jamoatchilik ishlariga ishsiz fuqarolarni jalb 
etish huquqi berildi.
Aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va mamlakat fuqarolarini 
ijtimoiy himoyalashni amalga oshirishda nodavlat tarmog‘i salmoqli 
o‘ringa ega bo‘lmoqda. U kishilarning ijtimoiy ehtiyojlariga 
qayishqoqlik va tezkorlikda e’tibor beradi. So‘nggi yillarda mahalliy va 
xorijiy nodavlat tashkilotlari doimiy ravishda ortmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligida va boshqa me’yoriy-
huquqiy hujjatlarida aholiga ijtimoiy xizmat ko‘rsatilishi bo‘yicha asosiy 
tamoyillar keltirib o‘tiladi. Ular orasida quyidagicha tamoyillar ham 
keltirib o‘tiladi: inson va fuqaroning ijtimoiy xizmat ko‘rsatish hamda 
ularga davlat kafolotlarining ta’minlanishi bo‘yicha huquqlariga rioya 
etilishi. Shuningdek, fuqarolarning ijtimoiy xizmatlarni olishda teng 
imkoniyatlarga egaligi; ijtimoiy ko‘mak ko‘rsatilishining manzilliligi va 
ommabopligi, aholining ojiz, himoyaga muhtoj qatlamlarini ijtimoiy 
qo‘llab-quvvatlash kabi tamoyillar.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - yil
1 - dekabrdagi PF–5270 - sonli “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat 
tomonidan qo‘llab quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni doirasida mamlakatimizda keng 
islohotlar olib borilmoqda.
77
Bu borada belgilangan chora-tadbirlar 
izchillik bilan hayotga tatbiq etilishi natijasida faqatgina 2017-yilning 
o‘zida aholining ehtiyojmand qatlamlaridan 100 ming nafar fuqaroga 
turli 
xildagi 
ijtimoiy 
xizmatlar 
ko‘rsatildi. 
Tibbiy-ijtimoiy 
muassasalarning moddiy-texnika bazasi mustahkamlandi. O‘zgalar 
parvarishiga muhtoj yolg‘iz keksalar, pensioner va nogironligi bo‘lgan 
15 ming nafar shaxslarga uylarida ijtimoiy xizmat ko‘rsatish ishlari 
amalga oshirildi. 19,5 ming nafar ehtiyojmand fuqaro reabilitatsiya 
texnik vositalari va protez-ortopediya uskunalar bilan ta’minlandi. 
Nogironligi bor shaxslar bemalol harakatlanishi uchun bino
va inshootlarda pandus va tutqichlar o‘rnatilmoqda. Shuningdek, 
77
Ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини тубдан 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида 
https://www.gov.uz/uz/news/view?id=13283
 

---

250 
35 ming nafar pensioner va nogironligi bo‘lgan shaxs sanatoriyalarga 
yuborildi. 20 ming nafardan ziyod nogironligi bo‘lgan shaxslarga 
reabilitatsiya xizmatlari ko‘rsatildi. Ma’lumki, 1941– 1945-yillardagi 
urush qatnashchilariga o‘z sog‘lig‘ini tiklash uchun har yili sanatoriyaga 
bepul yo‘llanma beriladi. Agar ulardan birortasi ushbu imkoniyatdan 
foydalanmasa, ushbu faxriylarga yo‘llanmaning pulini to‘lash joriy 
qilindi. Bundan maqsad, nuroniylarning tibbiy-ijtimoiy himoyasini 
kuchaytirishdir. Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 9-martdagi qarori 
asosida Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi nogironligi bo‘lgan 
shaxslarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tashkil etilishi jamiyatda 
amalga oshirilayotgan ijtimoiy himoya tadbirlari samaradorligini yanada 
yuksaltirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu jamg‘arma 
mablag‘lari nogironligi bo‘lgan shaxslarga ko‘mak berish, reabilitatsiya 
sifatini oshirish va boshqa tibbiy-ijtimoiy loyihalarga yo‘naltiriladi
78
. 
Maxsus ehtiyojli bolalarni umumta’lim muassasalari tizimida 
o‘qitish borasida jahon miqiyosida bir qancha dekloratsiyalar va qarorlar 
qabul qilindi. Ularni jahonning ko‘plab davlatlari e’tirof etdilar. Ammo 
bugungi kunga qadar ularni hayotga joriy qilish borasida ko‘plab 
muammolar mavjud. Ba’zi davlatlarda esa umumiy ta’lim borasida 
qonun yoki qarorlar qabul qilinganda nogiron bolalarning ta’lim 
masalasi unga kiritilmaydi. Diskriminatsiya (odamlarni ajratish) va 
ijtimoiy noto‘g‘ri fikrlashga qarshi kurashish eng muhim vazifadir.
2019 yilning 1 dekabr kuni, 3 dekabr Xalqaro nogironlar kuni 
arafasida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev 
“Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash 
tizimini 
tubdan 
takomillashtirish 
chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Farmonni imzoladi
79
. Farmon orqali “Nogironligi bo‘lgan 
shaxslar huquqlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini 
ishlab chiqish va BMTning nogironlar huquqlari bo‘yicha 
78
http://the.uz/yangiliklar/37195-2017-yilda-20-mingdan-ziyod-nogironligi.html
 
79
Ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини тубдан 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида 
https://www.gov.uz/uz/news/view?id=13283
 
http://uzlidep.uz/uz/positionparty/59http://ombudsman.uz/uz/press_center/news/uzbekistan/nogir
onligi-bo-lgan-shaxslarni-qo-llab-quvvatlash-tizimi-takomillashmoqda/
 

---

251 
Konvensiyasini qabul qilishga oid takliflar tasdiqlandi. Shuningdek, 
nogironligi bo‘lgan shaxslarning davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi 
tizimini takomillashtirishning quyidagi asosiy yo‘nalishlari belgilab 
olindi: 
- nogironlik belgisi bo‘yicha kamsitishga yo‘l qo‘ymaslik, 
nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy 
manfaatlarini ro‘yobga chiqarishda teng sharoitlarni va ularni buzganlik 
uchun javobgarlikning muqarrarligini ta’minlash; 
- nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlarini ta’minlash sohasidagi 
umume’tirof etilgan xalqaro norma va standartlarni milliy qonunchilikka 
implementatsiya qilish; 
- nogironligi bo‘lgan shaxslarga tibbiy-ijtimoiy yordam ko‘rsatish 
darajasi va sifatini yuqori texnologiyali ixtisoslashgan tibbiy va ijtimoiy 
yordamdan foydalanish imkoniyatini kengaytirish orqali oshirish; 
- nogironligi bo‘lgan shaxslarning oilasi, jamiyat va davlat bilan 
o‘zaro aloqasini kuchaytirish, ularning qulay muhitda bo‘lishi, shahar 
yo‘lovchi transporti, ijtimoiy va boshqa infratuzilma obyektlaridan erkin 
foydalanishi uchun zarur sharoitlar yaratish; 
- nogironligi bo‘lgan shaxslarning jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy 
hayotiga jalb qilinishi va faol ishtirokini ta’minlovchi inklyuziv ta’lim 
va ishga joylashtirish tizimini takomillashtirish va boshqalar. 
Nogironligi bo‘lgan shaxslar, keksalar va aholining boshqa 
ijtimoiy ehtiyojmand toifalarini ijtimoiy himoya qilishga mas’ul bo‘lgan 
yagona idoraning mavjud emasligiga ham alohida e’tibor qaratildi. Shu 
munosabat bilan O‘zbekistonda Ma’muriy islohotlar konsepsiyasini 
amalga oshirish doirasida Sog‘liqni saqlash vazirligi huzurida
ixtisoslashtirilgan idora tashkil etiladi. 
Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi va boshqa manfaatdor 
idoralarga obyektlar loyihalashtirilishi va qurilishida arxitektura-qurilish 
nazoratini kuchaytirish, shuningdek, nogironligi bo‘lgan shaxslarning 
ulardan erkin foydalanishini ta’minlash talablariga rioya etmaganlik 
uchun javobgarlik muqarrarligi tamoyilini ta’minlash choralarini ko‘rish 
topshirildi.Hujjatda shuningdek, shahar yo‘lovchi transporti tizimini 
nogironligi bor shaxslarga moslashtirish orqali ularga qulayliklar 

---

252 
yaratish ham nazarda tutilgan bo‘lib, 2018 - yil 1 - martdan nogironligi 
bo‘lgan shaxslarga moslashtirilmagan shahar yo‘lovchi transporti 
vositalarini sotib olish taqiqlanadi. 
O‘tgan yigirma to‘qqiz yil davomida maxsus ehtiyojli bolalarni 
umumta’lim muassasalari tizimida o‘qitish borasida sezilarli ishlar 
amalga oshirildi. Ammo inklyuziv ta’lim tizimini joriy qilish asosan 
shaharlar miqiyosida bo‘lib, qishloqlardagi hududlarda hali-hamon 
maxsus ehtiyojli bolalar ta’limdan chetda qolib ketmoqda yoki 
qishloqlardagi ota-onalar nogiron farzandini shaharlardagi maxsus 
muassasalarga qatnashlarini ta’minlash uchun qiyinchiliklarga duch 
kelmoqdalar. Shuning uchun ham maxsus ehtiyojli bolalarni inklyuziv 
ta’limga jalb etish barcha hududlarda barcha maxsus ehtiyojli bolalarni 
qamrab olishi ta’minlanishi lozim. 
Nogiron bolalarga ularga nogiron deb faqatgina nuqson jihatdan 
yondashishi emas, balki bu bolalarga har tomonlama yondashish lozim. 
Bu esa maxsus ehtiyojli bolalar uchun ta’lim masalasini 
rejalashtirayotgan uning butun hayoti davomida yuzaga kelishi mumkin 
bo‘lgan ehtiyojini hisobga olgan holda tuzishni talab etadi. Bundan 
tashqari, inklyuziv ta’limda nogiron boladagi mavjud nuqsonlarni 
bartaraf etish, korreksiyalash, kompensatsiya qilish bilan bir qatorda, 
bilim, ko‘nikmalarga ega qilish, kasb - hunarga o‘rgatish ishlarini 
parallel ravishda olib borish talab etiladi. Bu tamoyilning mohiyatida 
maxsus ehtiyojli bolalarga ilk yosh davrida erta yondashish ham yotadi. 
Maxsus ehtiyojli bolalar ta’limi boshlang‘ich va o‘rta-maxsus ta’limni 
olishlari bilan yakunlanmasligi kerak. Nogiron bolalarning kasb-hunar 
ta’limi va oliy ta’limi ham amalga oshirilishi talab etadi. Chunki 
inklyuziv ta’lim tizimining vazifalaridan biri maxsus ehtiyojli bolalarni 
har tomonlama rivojlantirish, ularning barcha huquqlarini ta’minlashdan 
iboratdir.