Samarqand iqtisodiyot va servis instituti servis fakulteti marketing kafedrasi

Xizmatlar bozorida marketing tadqiqotlari so'rovnomasini ishlab chiqish

Guruh ishi natijalarini tahlil qilganda, ikkita muhim omilga e’tibor qaratish lozim. Birinchidan, munozara ishtirokchilarining bayonotlarini muhokama qilinayotgan mavzudagi toifalar va tushunchalar tiliga tarjima qilish va ularning fikrlarining muvofiqlik darajasini aniqlash. Ikkinchidan, fokus -guruh ishtirokchilarining xususiyatlari o‘rganilayotgan maqsadli bozor iste’molchilariga qanchalik xos ekanligini aniqlash kerak.
Fokus -guruhning asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat.
1. O‘z fikrini halol va erkin ifoda etish, yangi g‘oyalar yaratish qobiliyati, ayniqsa munozarada miya hujumi usuli qo‘llanilsa.
2. Buyurtmachining munozaraning maqsad va vazifalarini shakllantirishda ishtirok etish, guruh ishini kuzatish imkoniyati uning ishi natijasiga etarlicha yuqori ishonchni keltirib chiqaradi. Mijoz ba’zida bu natijalarni rasmiy hisobotni olishdan oldin ham amalda qo‘llay boshlaydi.
3. YUqorida muhokama qilinganidek, bu usuldan foydalanishning turli yo‘nalishlari.
4. Rasmiy, tuzilgan vaziyatlarda, masalan, so‘rovda qatnashishni istamaydigan, o‘qishga qarz bermaydigan respondentlarni o‘rganish imkoniyati.
Yuqoridagilarni sarhisob qilsak, bu usulning kamchiliklari orasida mumkin bo‘lmagan vakillik, olingan natijalarning sub’ektiv talqini, har bir guruh a’zosi uchun yuqori xarajat bor.
Fokus -guruh ishining natijalari umuman aholi vakili bo‘lmasligi mumkinligi quyidagilar bilan belgilanadi. Bunday guruh ishida, qoida tariqasida, respondentlar qatnashadilar, ular faolroq bo‘lib, umuman olganda aholiga nisbatan bunday takliflarga tayyorlik bilan munosabatda bo‘lishadi. Bundan tashqari, bunga fokus -guruhning kichik, odatda bir hil tarkibi yordam beradi, ular oxirgi vaqtda professional respondentlarni o‘z ichiga olishi mumkin.
Guruh ishi natijalarini sharhlashning sub’ektivligi, rahbarning nuqtai nazarini qo‘llab -quvvatlovchi faktlarga e’tibor qaratish va boshqa nuqtai nazarlarni e’tiborsiz qoldirish mumkinligi bilan bog‘liq. Bundan tashqari, mijozning fokus -guruh ishlarini tayyorlash va o‘tkazishda ishtirok etishi ham kerakli natijalarni aniqlashi mumkin. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, mijoz rasmiy hisobotni olishdan oldin ham guruh ishining natijalaridan foydalanishi mumkin.
Ushbu usuldan foydalanish qiymati quyidagicha aniqlanadi. Masalan, Qo‘shma Shtatlarda ko‘plab telefon qo‘ng‘iroqlarini o‘tkazish narxi har bir ishtirokchi uchun taxminan 25 dollar miqdorida ifodalanadi. Fokus -guruhda qatnashish uchun rag‘bat taxminan 30 dollarni tashkil qiladi. Bir mashg‘ulot uchun malakali yordamchining maoshi 1500-2000 dollarni tashkil qiladi. Bundan tashqari, siz binolarni ijaraga olish narxini, texnik vositalardan foydalanish narxini hisobga olishingiz kerak. Odatda bu xarajatlar ijara soatiga yuzlab dollarni tashkil qiladi. Bundan tashqari, umumiy xarajatlarga to‘g‘ridan -to‘g‘ri kiritilmagan yashirin xarajatlar mavjud, masalan, mijozning olib borilayotgan tadqiqotlarda ishtiroki tufayli.
Zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish fokus - guruhlar doirasini kengaytiradi. Masalan, bu turli shaharlarda sessiya o‘tkazadigan ikki guruhning o‘zaro ta’sirini tashkil qilish imkonini beradi.
Panel - takroriy tadqiqotlarga tanlab olingan va tadqiqot mavzusi doimiy bo‘lib qoladigan so‘rov qilingan birliklarning tanlangan to‘plami. Hay’at a’zolari alohida iste’molchilar, oilalar, savdo-sanoat tashkilotlari, ekspertlar bo‘lishi mumkin, ular ma’lum e’tirozlar bilan doimiy bo‘lib qoladilar. Panel so‘rov usuli an’anaviy bir martalik so‘rovlarga nisbatan afzalliklarga ega: u keyingi so‘rovlar natijalarini oldingilari natijalari bilan solishtirish va o‘rganilayotgan hodisalarning rivojlanish tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash imkonini beradi; umumiy populyasiyaga nisbatan tanlanmaning yuqori reprezentativligini ta’minlaydi.
Barcha turdagi panellar quyidagilarga bo‘linadi:
- mavjud bo‘lgan vaqt;
- o‘rganilayotgan birliklar (predmetlar) xarakteri;
200
- o‘rganilayotgan muammolarning xarakteri (o‘rganilayotgan mavzular);
-axborot olish usullari.
Ma’lumot olish usuliga ko‘ra, to‘rt turdagi panellar mumkin:
- hay’at a’zolari kerakli ma’lumotlarni (to‘ldirilgan kundaliklar, anketalar) pochta orqali jo‘natadi;
-panel a’zolari bilan suhbat o‘tkaziladi;
- hay’at a’zolari kundaliklar yoki anketalarni to‘ldiradilar, lekin maxsus xodimlar ma’lumot to‘playdi;
-panel a’zolari ma’lum vaqtdan so‘ng intervyu oladilar va vaqt oralig‘ida ular pochta orqali ma’lumot yuboradilar.
So‘rov o‘tkazishda axborot respondentlardan uch usulda olinadi:
1) respondentlarga intervyuer tomonidan savol berish yo‘li bilan, javoblarni intervyuer qayd etib boradi;
2) kompyuter yordamida savollar berish yo‘li bilan;
3) respondentlarning anketalarni mustaqil to‘ldirish yo‘li bilan.
Birinchi usul quyidagi afzalliklarga ega:
1. Respondentlar bilan qaytuvchan aloqaning mavjudligi so‘rov jarayonini boshqarishga imkon beradi.
2. Respondentlar va intervyuer o‘rtasida so‘rovning boshidayoq ishonchli munosabat o‘rnatish imkoniyati.
3. So‘ralayotganlar ma’lumot darajasi yoki xususiyatlarini hisobga olish imkoniyati – masalan, respondentga qo‘llanuvchi shkalalar gradatsiyasida yordam berish.
Mazkur usulning kamchiliklari xuddi ikkinchi usulniki kabi bo‘lib, keyinroq ko‘rib chiqiladi.
Ikkinchi usulning afzalliklari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
1. Mazkur yondashuvni shaxsiy intervyuga nisbatan tezroq amalga oshirish. Kompyuter oldingi savollarga moslashtirilgan savollarni juda tez berishi, tasodifan tanlangan telefon raqamlarini tez terishi, har bir so‘raluvchining xususiyatlarini hisobga olishi mumkin.
2. Intervyuerning xatoga yo‘l qo‘ymasligi, kompyuter charchamaydi, uni «sotib olib» bo‘lmaydi.
3. Rasmlar, grafiklar, videomateriallardan foydalanish.
4. Ma’lumotlar bilan real vaqt rejimida ishlash. Olingan axborot bevosita ma’lumotlar to‘plamiga jo‘natiladi hamda istalgan payt tahlil qilish uchun ochiq bo‘ladi.
5. Intervyuerning sub’ektiv xislatlari olinadigan javoblarga ta’sir ko‘rsatmaydi. Respondentlar intervyuerga yoqmaydigan javoblarni bermaslikka harakat qilmaydi.
Kompyuter usulining kamchiliklari kompyuter va dasturiy vositalarni xarid qilish va undan foydalanish, har bir tekshiruvdan so‘ng kompyuterni viruslardan tozalash xarajatlarining nisbatan kattaligidan iborat.
Uchinchi usulning o‘ziga xos bo‘lgan asosiy jihati shundaki, respondent unga berilgan savollarga mustaqil, intervyuer yoki kompyuter ishtirokisiz javob beradi.
Ushbu usulning afzalliklari:
1. Intervyuer va kompyuter texnikasidan foydalanilmaslik sababli nisbatan arzonlik.
2. Respondentlar tomonidan savollarga javoblarning mustaqil berilishi, ular savolga javob berish tezligi va vaqtini o‘zlari belgilaydi.
3. Intervyuer yoki kompyuter tomonidan ko‘rsatiluvchi biron-bir ta’sirning yo‘qligi respondentlar uchun savollarga javob berishda yanada qulaylik yaratadi.
Panellar an’anaviy va noan’anaviy turlariga bo‘linadi. Ikkinchisiga keng qo‘llaniladigan jamoat panellari (omnibus panellari) kiradi. An’anaviy panellarda har safar panel ishtirokchilari so‘ralganda bir xil savollar beriladi.
Panel so‘rovlari davomida:
- omillar va ularning dinamikasini aniqlash;
- sub’ektlarning tovarlar va savdoni tashkil etish, ularning vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishiga oid fikr va baholarini o‘rganish;
-respondentlarning qarorlari va niyatlarini va ularni amalga oshirishni ochib berish;
- turli xil ijtimoiy qatlamlarga mansub, turli viloyatlar va shahar va aholi punktlarida yashovchi iste’molchilarning xulq-atvoridagi farqlarni aniqlash;
- sotib olish motivlarini o‘rganish va ularning rivojlanishini bashorat qilish va hokazo.
Ushbu usulning asosiy afzalliklari:
- oldingi va keyingi so‘rovlar natijalarini taqqoslash va naqshlarni o‘rnatish qobiliyati;
- aholining umumiy soniga nisbatan yuqori reprezentativlik.
Respondentlar ko‘pincha yozuvlarni maxsus kundalik shakllarida yuritganligi sababli, panellar "kundalik" deb ham ataladi.

4.