Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

 
8. Vaqt omiliga asosan statistik kuzatishning qanday turlari 
mavjud? 
A. 
uzliksiz kuzatish; 
B. 
uzlikli kuzatish; 
C. 
uzliksiz va uzlikli kuzatish; 

---

36 
D. 
barcha javoblar to‘g‘ri; 
 
9.Statistik kuzatish to’planadigan ma’lumotlar manbaiga qarab 
qanday turlarga bo‘linadi? 
A. 
bevosita kuzatishga; 
B. 
hujjatli kuzatishga; 
C. 
bevosita, hujjatli va so‘roq orqali kuzatishga; 
D. 
barcha javoblar to‘g‘ri; 
 
10.Statistik kuzatishning rejasi nimalarni qamrab oladi? 
A. 
dastur - uslubiy masalalarni; 
B. 
tashkiliy masalalarni; 
C. 
dastur - uslubiy va tashkiliy masalalarni; 
D. 
barcha javoblar to‘g‘ri; 
 
 

---

37 
III BOB. STATISTIK JAMLASH VA GURUHLASH. 
3.1. Statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash 
Statistik kuzatish natijasida o‘rganilayotgan xodisalarning har biri 
to‘g‘risida juda ko‘p ma’lumotlar to‘planadi. Lekin bu ma’lumotlar biror 
belgi bo‘yicha tartibga keltirilmaganligi sababli hodisalar to‘g‘risida 
umumiy xulosalar qilishga imkon bermaydi. Shuning uchun navbatdagi 
vazifa ma’lumotlarni jamlash, bir tizimga keltirish va qayta ishlashdir. 
Bu bosqich har qanday statistik tadqiqotning ikkinchi bosqichi bo‘lib, 
statistik kuzatish ma’lumotlarini jamlash va guruhlash deb yuritiladi. 
Statistikada jamlash tor va keng ma’noda tushiniladi. Tor ma’noda 
jamlash deganda kuzatishdan olingan ma’lumotlarni biror belgisiga 
qarab guruhlamasdan, to‘plamning umumiy yig‘indisini (yakunini) 
hisoblanish tushuniladi. Masalan, Respublika bo‘yicha terilgan 
paxtaning umumiy miqdori, o‘rilgan g‘alla maydoni, institut bo‘yicha 
o‘qiydigan barcha talabalar soni va hokazo. 
Kuzatish ma’lumotlarini maxsus dastur asosida muhim belgilariga 
qarab guruhlarga ajratib o‘rganish keng ma’noda jamlashdir. Bunda eng 
avvalo, to’plam ma’lumotlari kuzatish maqsadidan kelib chiqib, 
guruhlarga ajratiladi, keyinchalik har bir guruh bo’yicha umumiy 
yig’indilar hisoblanadi. Keng ma’nodagi jamlashda to’plam bo’yicha 
olingan ma’lumotlar tuzilgan jadvallarda ko’rsatiladi. Masalan, terilgan 
paxtani qo‘lda va mashinada terilgan guruhlarga ajratish, talabalarni 
kurslarga, mutaxassisliklarga, kunduzgi va sirtqi belgilari bo‘yicha 
guruhlarga ajratib o‘rganish. 
Ma’lumotlarni jamlash-tashkil etilishiga qarab markazlashgan va 
markazlashmagan jamlashlarga bo‘linadi. Markazlashgan jamlashda 
kuzatishdan olingan barcha ma’lumotlar bir joyda to‘planadi, hamda 
qo‘yilgan maqsad va vazifaga qarab guruhlanadi va qayta ishlanadi. 
Markazlashmagan jamlashda boshlang‘ich kuzatish ma’lumotlari 
dastlab joylarda (tuman, viloyat) statistika organlarida qayta ishlanadi, 
keyinchalik markazga - Davlat statistika organlariga yuboriladi. Har 
ikkala usulning ham salbiy va ijobiy tamonlari mavjud. Ma’lumotlarni 
markazlashtirilgan tarzda qayta ishlanganda, hozirgi yuqori unumli 
texnikadan samarali foydalanish, hamda yagona uslubiy yandoshishga 
imkon yaratadi, lekin mahalliy, hududiy ko‘rsatkichlarni hisoblash 
cheklanadi, kuzatish ma’lumotlarini taqqoslash, tekshirish uchun 
qiyinchilik tug‘uladi. 

---

38 
Markazlashtirilmagan jamlashda kuzatish xatolarini to‘g‘rilash 
yengillashadi, hududiy ko‘rsatkichlar hisoblanadi, lekin kuzatish 
materiallari tarqoq holda bo‘ladi. Amaliyotda kuzatishning maqsad va 
vazifalaridan kelib chiqib, har ikkala usuldagi jamlash qo‘llanadi. 
Kuzatish ma’lumotlarini to‘plash va qayta ishlash qo‘lda yoki 
mashinada bajarilishi mumkin. Qo‘lda uncha katta bo‘lmagan kuzatish 
to‘plam ma’lumotlari yig‘iladi va qayta ishlanadi. Jamlash qo‘lda 
bajarilganda ko‘p mehnat va vaqt sarflanadi. 
Ma’lumotlarni yig‘ish va jamlash mashinada bajarilganda qisqa 
vaqt va kam mehnat sarflanadi. Hozirgi sharoitda Respublikamizda 
barcha statistika organlari mikro EHMlar bilan ta’minlangan va statistik 
ishlar zamonaviy kompyuterlar yordamida olib boriladi.