Самиси ўқув услубий кенгашида муҳокама этилган Ўук раиси Т. Шарипов Баённома №2022 йил «реал иқтисодиёт»

I. Муомала ҳаражатларини абсолют суммасини ўзгариш миқдори
Муомала ҳаражатларини режадаги ва ҳақиқий суммасини фарқи (+;-) унинг абсолют ортиқча ҳаражати ёки тежами (Мх) деб юритилади. Ушбу кўрсаткич қуйидагича ҳисобланади:
 Мх = Мх¹ – Мх^Р
Бу ерда: «1» ва «р» - тегишлича ҳақиқий ва режадаги даврни билдиради.
Шунга ўхшаш ҳолда муомала ҳаражатлари суммасини ўтган йилларга нисбатан ўзгариш миқдорини ҳам аниқлаш мумкин. Бунда «Мх^Р» ўрнига «Мхⁱ» ёки «Мх^б» белгиларини ишлатиш лозим бўлади. Бу ерда «i» - ўтган йиллардан бири, «б» - базис йили билан солиштирилаётган йил маълумоти ишлатилади.
II. Муомала ҳаражатлари суммасининг нисбий миқдори
Муомала ҳаражатларини таҳлил қилишда унинг суммаси ўзгаришининг нисбий миқдорини аниқлаш муомала ҳаражатларини ўзгаришига реал баҳо беришни таъминлайди. Чунки муомала ҳаражатларининг режадаги суммаси режада мўлжалланган товар айланмаси ҳажмидан келиб чиққан ҳолда ҳисобланган бўлиб, у ҳақиқий товар айланиш миқдорини ҳисобга олмайди. Шу сабабли режадаги муомала ҳаражатлари суммаси (Мх^Р) ҳақиқий товар айланмаси суммасидан келиб чиқиб қайта ҳисобланади (Мх^Р_қҳ). Ушбу сумма қуйидагича аниқланади.
; унинг даражаси ;
Муомала ҳаражатлари суммасини нисбий миқдори тенг бўлади.
М^р_қҳ қ = МХ^/ - МХ^р_қҳ ёки ;
Муомала ҳаражатлари динамикасини ўрганишда ушбу кўрсаткичлар таҳлил қилинаётган тегишли даврга олинади («р», «i», «б»).
III. Муомала ҳаражатларини нисбий даражаси (Умх)ни ўзгариш миқдори
Ушбу кўрсаткич қуйидагича аниқланади:
1. ҳисобот йилида муомала ҳаражатини нисбий ортиқча ёки ўзгариш тежами даражаси
;
2. Муомала ҳаражати даражасини ўтган йилларга нисбатан ўзгариши
ёки ;
3. Базис йили билан солиштирилмаси
ёки ;