Sana: Sinf : 8 b mavzu

Sana:
Sinf : 8 ^B

Mavzu: Tarkibning doimiylik qonuni, modda massasining saqlanish qonuni, va Avogadro qonunlarini kimyoning nazariy va amaliy masalalarini tushuntirishdagi ahamiyati. Atom molekulyar ta’limot

Darsning maqsadi :
a)ta’limiy: O’quvchilarga Tarkibning doimiylik qonuni, modda massasining saqlanish qonuni, va Avogadro qonunlarini kimyoning nazariy va amaliy masalalarini tushuntirishdagi ahamiyati. Atom molekulyar ta’limot haqida ilmiy tushunchalar berish.


b)Tarbiyaviy: O’quvchilarga axloqiy, iqtisodiy tarbiya berish.


s) Rivojlantiruvchi: O’quvchilarning fanga bo’lgan qiziqishlarini orttirish, dunyoqarashini kengaytirish.


g) DTS – talablari.


Dars turi: Yangi bilm berish
Dars uslubi: Ananaviy
Dars jihozi: Darslik, davriy sistema, ko’rgazmali qurollar, kadaskop, kompyuter.


Darsning borishi :
I. Tashkiliy qism
Salomlashish, Navbatchi axbaroti, sinf tozaligini nazorat qilish, Manaviyat daqiqasi, Fan yangiliklari.


II. Otgan mavzuni so’rash

1. 
   Massa atom birligi nima?
   

• 
  Nisbiy atom massa — element atomi massasini C¹² uglerod-12 atomi massasining 112 (o‘n ikkidan bir) qismidan necha marta og‘irligini ko‘rsatuvchi kattalikdir.
  

Uglerod-12 ning 112 og‘irlik qismi 1,6610^-27 kg ga teng bo‘lib, massa atom birligi (m.a.b.) deb ataladi.
Yangi mavzu bayoni


1799 yilda fransuz olimi J.Prust tomonidan taklif etilgan tarkibning doimiylik qonuni 1809 yilda ko‘pchilik tomonidan e’tirof etildi.

• 
  Har qanday toza modda olinish usuli va joyidan qat’iy nazar doimiy tarkibga ega bo‘ladi.
  

Masalan, suv vodorod va kisloroddan tashkil topgan (sifat tarkibi). Suvda vodorodning massa ulushi 11,11% ni, kislorodning massa ulushi 88,89% ni tashkil qiladi (miqdoriy tarkib). Suvni turli usullar yordamida olish mumkin. Har qanday holatda ham toza suv bir xil tarkibga ega bo‘ladi.
Vodorod peroksid, suv kabi sifat tarkibga ega, u suvdan miqdoriy tarkibi bilan farqlanadi. Vodorod peroksidda vodorodning massa ulushi 5,89% ni, kislorodning massa ulushi 94,11% ni tashkil qiladi. Vodorod peroksid suvdan keskin farqlanuvchi xossaga ega moddadir.

1748 yilda rus olimi M.V.Lomonosov ham og‘zi payvandlangan kolba — retortada tajriba olib borib, bu hodisani izohlashga harakat qilgan. 1772-89 yillarda fransuz olimi A.Lavuaze ham yopiq idishda olib borilgan tajribalarda umumiy massa o‘zgarmasligini kuzatgan va bu o‘ziga xos yangilik — yangi qonun ekanligini tushunib yetgan. Shunday qilib, tabiatning asosiy qonunlaridan biri — massaning saqlanish qonuni ochilgan.

• 
  Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarning umumiy massasi reaksiya mahsulotlari umumiy massasiga teng
  

A.Lavuaze bu qonun asosida muhim xulosa chiqarib, reaksiyada qatnashayotgan har bir element atomi massasi reaksiya davomida o‘zgarmasligini ta’kidlagan. Bu esa kimyoviy reaksiyada bir element atomining boshqa element atomiga aylanib ketmasligini bildiradi.


1811 yilda Italiyaning Тurin universitetining professori A.Avogadro gazlar bilan bog‘liq hodisalarni o‘rganish jarayonida quyidagi xulosaga keldi:

• 
  Bir xil sharoitda o‘zaro teng hajmdagi gazlarda molekulalar soni teng bo‘ladi.
  

Keyinchalik o‘tkazilgan tajribalar bu xulosani tasdiqladi va bu qonun Avogadro qonuni deb atala boshlandi.

Oldingi darslardan ma’lumki (Darslikdagi §12 ga qarang) har qanday moddaning bir moli 6,0210²³ ta zarra (molekula, atom) tutadi. Demak, Avogadro qonuniga ko‘ra 6,0210²³ ta zarra tutgan har qanday gaz bir xil sharoitda bir xil hajmni egallaydi.
1-Misol: Normal sharoitda 5,6 l karbonat angidridda qancha molekula bo‘ladi?


Yechish.
1-usul.
22,4 l CO₂ da 6,0210²³ ta molekula bo‘ladi
5,6 l CO₂ da Х ta molekula bo‘ladi Demak, 1,50510²³ ta molekula bo‘ladi
2-usul.
5,6 l CO₂ necha mol bo‘lishini topiladi:
0,25 mol CO₂ da nechta molekula borligi topiladi: 6,0210²³0,25=1,50510²³ Demak, 1,50510²³ ta molekula bo‘ladi
2-Misol: 0,5 kg vodorod normal sharoitda qanday hajmni egallaydi?


Yechish.
0,5 kg=500 g; M_r(H₂)=2 g
2 g vodorod n.sh. da 22,4 l hajmni egallaydi
500 g vodorod n.sh. da Х l hajmni egallaydi Demak, 5600 l hajmni egallaydi.


IV. Mustahkamlash:



V. Baholash:
VI. Uyga vazifa: 1-4 topshoriqlar.