San’at va uning ijtimoiy tabiati. Reja

4. San'at jamiyat ko'zgusi sifatida.
San'atni jamiyat ko'zgusi sifatida qarash mumkin, u yaratilgan davrning qadriyatlari, e'tiqodlari va muammolarini aks ettiradi. San'at his-tuyg'ularni etkazish, muloqot qilish va ijtimoiy me'yorlarga qarshi chiqish qobiliyatiga ega. San'at orqali biz turli madaniyatlar va tarixiy davrlar haqida tushunchaga ega bo'lishimiz, shuningdek, jamiyatning vaqt o'tishi bilan qanday rivojlanganligini tekshirishimiz mumkin. Rasm va haykaltaroshlikdan tortib musiqa va kinogacha, sanʼat atrofimizdagi dunyoning aksidir va u bizni ilhomlantirish, xabardor qilish va oʻzgartirish imkoniyatiga ega. San'at azaldan jamiyat ko'zgusi hisoblanib, o'sha davrning ijtimoiy, siyosiy, madaniy va iqtisodiy voqeligini aks ettiradi. Badiiy ifodaning turli shakllari, jumladan, adabiyot, musiqa, tasviriy san’at va sahna san’ati orqali san’atkorlar odamlar va jamoalarning orzu-niyatlari, tashvishlari va kurashlarini qamrab olgan va ularga yetkaza olgan. San'at ijtimoiy sharh, tanqid va faollik uchun kuchli vositadir, chunki u o'zgarishlarni ilhomlantirish va hukmron hikoyalarga qarshi chiqish imkoniyatiga ega. Marginal guruhlarni tasvirlash, siyosiy voqealarni tasvirlash yoki madaniy qadriyatlarni ifodalash orqali boʻlsin, sanʼat ijtimoiy masalalar boʻyicha muhim munozaralarni ochish va hamdardlik, tushunish va ijtimoiy hamjihatlikni ragʻbatlantirish qobiliyatiga ega.
Tarix davomida rassomlar o'z ijodlaridan o'zlari va zamondoshlari uchun muhim bo'lgan masalalar va g'oyalarni tasvirlash uchun foydalanganlar. Masalan, Uyg'onish davri san'atida mumtoz o'rganish va insonparvarlikka bo'lgan qiziqish uyg'ondi. Bundan farqli o'laroq, romantik davr san'ati hissiyotlar, individualizm va tabiat olamiga bo'lgan hayratni ifodalagan. So'nggi paytlarda rassomlar davrning ijtimoiy va siyosiy muammolarini aks ettiruvchi asarlar yaratdilar. Fuqarolik huquqlari harakatidan #MeToo harakatigacha san'at g'azab, umidsizlik va umidni ifodalash uchun ishlatilgan. Musiqa, xususan, hip-hopdan tortib, norozilik qoʻshiqlari uchun rapgacha boʻlgan ijtimoiy sharhlar uchun kuchli vosita boʻlib kelgan. Shu bilan birga, san'at ham jamiyatning ta'sirida. Misol uchun, 19-asrda fotografiyaning paydo bo'lishi rassomlarning atrofdagi dunyoni tasvirlash usullarini o'zgartirdi. 20-asrda kompyuterlar va internetning yuksalishi badiiy ifoda uchun yangi imkoniyatlar ochdi. Umuman olganda, san'at atrofimizdagi dunyoning aksidir va u jamiyatni o'rganish va tushunish uchun kuchli vosita bo'lishi mumkin.
San'at o'zi yaratilgan jamiyatni aks ettirishdan tashqari, madaniy tushunishni kengaytirish va odamlar o'rtasidagi tafovutlarni bartaraf etish uchun ham xizmat qilishi mumkin. San'at orqali odamlar turli jamoalarning tarixi, an'analari va istiqbollarini chuqurroq tushunishlari mumkin. Bundan tashqari, san'at kuchli xabarlar va his-tuyg'ularni etkazish, muhim ijtimoiy muammolar haqida xabardorlikni oshirish va odamlarni harakatga ilhomlantirish uchun ishlatilishi mumkin. Va nihoyat, sanʼat goʻzallik, hayrat va quvonch hissini taqdim etishi mumkin, bu odamlarni birlashtiradi va insoniy tajribani nishonlaydi. Odamlar "San'at - jamiyat ko'zgusi" deganda, ular san'at jamiyat madaniyati, qadriyatlari va e'tiqodlarini aks ettirishini anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, odamlar tomonidan yaratilgan san'at ularni o'rab turgan dunyodan ajratilgan emas, balki o'sha dunyoning mahsulidir. San'atni o'rganish orqali u yaratilgan davrning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sharoitlarini yaxshiroq tushunish mumkin. San'at, shuningdek, odamlar uchun status-kvoga qarshi chiqish, yangi imkoniyatlarni tasavvur qilish va yaxshi kelajakka o'z qarashlarini ifodalashning bir usuli bo'lishi mumkin.
San’at o’zining estetik bisotini to’laligicha namoyon qilishi uchun ham tarbiya jarayoni bilan chambarchas bog’lanadi. Chunonchi, inson tafakkurini go’zallashtirish estetikaning tadqiqot obyekti hisoblansa, estetik tarbiyaning predmeti esa ma’naviy dunyoni inson tomonidan estetik anglash bilan belgilanadi. “Ommaviy madaniyat”ning asl maqsadi har kuyga solish mumkin bo’lgan olamonni shakllantirish bo’lgani bois, u ma’naviy oziq beradigan, badiiy yuksak, o’quvchini mushohadaga undab, tasavvur olamini kengayishiga xizmat qiladigan asarlarni yaqiniga yo’latmaydi. Shuning uchun “ ommaviy madaniyat”namunalarini badiiy –estetik qimmatga ega emas. Ommaviy madaniyat xoh G’arb xoh Sharq bo’lsin uning ma’naviy hayotiga sezilarli ta’sir ko’rsatmoqda. U yildan-yilga inson shaxsiga, uning estetik tafakkuriga juda katta kuch bilan daxl qiluvchi hodisaga aylanib bormoqda. Bu ayniqsa, estetik tarbiyaning eng muhim vositasi bo’lgan san’at orqali jamoatchilikka ta’sir etmoqda. Bu hodisa san’atda behayo filmlar tuturiqsiz musiqalar ko’rinishida namoyon bo’lib, ularning asosida fahsh, zo’ravonlik, shafqatsizlik kabi axloqiy illatlar yotishini bugungi kunda jamiyatimizning ziyoli qatlami tushunib yetmoqda.
San'at va jamiyat o'rtasidagi aloqalar dinamik va ko'p qirrali. Mana, san’at va jamiyat o‘zaro bog‘langan bir necha asosiy yo‘llar:
Mulohaza: San'at jamiyatning qadriyatlari, e'tiqodlari va amaliyotlarini aks ettirishi mumkin. San'at orqali biz ma'lum bir joy va vaqtga xos bo'lgan ijtimoiy normalar va madaniy amaliyotlar haqida tushunchaga ega bo'lishimiz mumkin.
Tanqid: San'atdan hukmron mafkuralarga qarshi chiqish va status-kvoga shubha qilish orqali jamiyatni tanqid qilish uchun ham foydalanish mumkin. Rassomlar o‘z asarlaridan tizimli adolatsizliklarni tanqid qilish va ijtimoiy o‘zgarishlarni ilhomlantirish uchun foydalanishlari mumkin.
Ta'sir: Aksincha, jamiyat ham san'atga ta'sir qilishi mumkin. Masalan, siyosiy yoki madaniy yetakchilar ma’lum bir mafkurani aks ettirish yoki ommaga ma’lum bir xabarni targ‘ib qilish uchun badiiy asarlarni buyurtma qilishlari mumkin.
Vakillik: San'at boshqa tarzda ovozi yoki platformasi bo'lmagan hamjamiyat yoki odamlar guruhini ifodalashi mumkin. Turli nuqtai nazar va tajribalarni tasvirlash orqali sanʼat yanada inklyuziv va adolatli jamiyatga hissa qoʻshishi mumkin.
Tarixiy yozuv: San'at ma'lum bir davrning tarixiy yozuvi bo'lib xizmat qilishi mumkin. U ma'lum bir lahzaning ijtimoiy, siyosiy va madaniy kontekstini aks ettira oladi va u erda bo'lganlarning hayotiy tajribalari haqida tushuncha beradi.
Hissiyot ifodasi: San'at, shuningdek, odamlarning o'zlarini his-tuyg'ularini ifodalashning bir usuli bo'lishi mumkin. U shaxsiy tajribalar, his-tuyg'ular va g'oyalar uchun vosita bo'lishi mumkin.
Iqtisodiy ta'sir: San'at sanoati ham jamiyatga sezilarli iqtisodiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. San’at turizmni rivojlantirishi, ish o‘rinlari va daromad keltirishi hamda ijodiy iqtisodiyotga hissa qo‘shishi mumkin.
San'at va jamiyat o'rtasidagi aloqalar xilma-xil va ko'p qirrali bo'lib, ikkalasini o'zaro bog'lashning yana ko'plab usullari mavjud.
Xulosa
San’at jamiyatning jamoaviy qadriyatlari, e'tiqodlari va hissiyotlarining aksi bo'lib xizmat qiladi. San'at suhbatlarni qo'zg'atish, o'zgarishlarni ilhomlantirish va hayotni boyitish qudratiga ega. San'at orqali biz turli madaniyatlar, tarix va istiqbollarni o'rganishimiz va tushunishimiz mumkin. Bundan tashqari, san'at ko'pincha ijtimoiy va siyosiy faollik vositasi sifatida ishlatiladi. U xabardorlikni oshirishi va ijtimoiy me'yorlarga qarshi turishi, tanqidiy fikrlashni qo'zg'atishi va ijtimoiy o'zgarishlarni rag'batlantirishi mumkin. Umuman olganda, san'at jamiyatni shakllantirish va odamlarni bog'lashda muhim rol o'ynaydigan inkor etib bo'lmaydigan ijtimoiy xususiyatga ega.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, san'atning ijtimoiy tabiati uning jamiyat uchun ahamiyatining ajralmas qismidir. Badiiy ifoda orqali biz o'zimizni, jamoalarimizni va atrofimizdagi dunyoni chuqurroq tushunishimiz mumkin. San'at turli millat va madaniyatlarga mansub odamlarni birlashtirib, ularni bir-biri bilan mazmunli muloqot qilishga undash qudratiga ega. San'at orqali biz o'xshashliklarimizni nishonlashimiz va farqlarimizdan saboq olishimiz mumkin. Bundan tashqari, san'at bizni status-kvoga shubha qilishga va muqobil kelajakni tasavvur qilishga undaydi. Bu orqali u ijtimoiy o‘zgarishlarning katalizatori bo‘lib xizmat qiladi, shaxs va jamoalarga o‘zlari yashashni istagan dunyoni yaratish imkoniyatlarini beradi.Demak, san’atning ijtimoiy tabiati nafaqat jamiyatning in’ikosi, balki uning taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi hamdir.

Foydalanilgan adabiyotlar.
Akbar Rahimov - "O'zbekiston san'ati: 20-asr"
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
Aristotel, Poetika
Saytlar:
https://elib.buxdu.uz
https://uz.wikipedia.org