Sanoat binolarini loyihalash asoslari

Tuzilma chidamliligi - berilgan foydalanish rejimi va iqlim sharoitida o’zining talab qilingan sifatini xizmat hilish muddati davomida yo’qotmasligidir.
Yo’ma chuzilmalarning uch darajali chidamliligi anilangan; I daraja - xizmat muddati kamida YuOyil, II daraja - kamida 50 yil va III daraja - kamida 20 yil
Sanoat binolari mustahkamlik va chidamligiga qarab 4 sinfga bo’linadi.
Bino sinfiga bog’liq holda yo’ma tuzilmalar chidamligi quyidagicha qabul qilinadi.

1. 
   sinf - kamida I. daraja (ste’eng’),
   
2. 
   sinf - kamida II. daraja,
   
3. 
   sinf - kamida III daraja,
   

IV sinf - chidamlilik mehyorlanmaydi.
Loyihalanayotgan binolarni chidamlilik synfi quyidagn faktorlarga bog’liq bo’ladi: xalq xo’jaligidagi ahamiyati, korxona o’lchami va quvvati, binoga o’rnatilgan texnologik jihozii qulayliligi, binodan foydalanish faktori, loyihalanayoggan obg’ektni shaharsozlikdagn ahamiyati.
Sanoat buyumlari mehmorchilik tuzilmaviy xususiyatlariga qarab bir qavatli, ko’’ qavatli va aralash qavatlilarga bo’linadi:
- bir qavatli binolarga texnologik jihatdan asbob uskunalari katta hajmli, og’ir va chiqaradigan mahsuloti katta gabaritli bo’lgan (‘rokat, yig’ish tsexlari), ishlab chiqarish joylashadi. Bir qavatli binolar sanoatni 75% tashkil etadi.
Oralig’iga qarab bir va ko’’ oraliqli bo’ladi. Oraliq ishlab chiqarish hajmi bo’lib, bir oraliqli sxema ‘erimetri bo’yicha ustun- lar qatori va orayo’ma bilan chegaralangan bo’ladi. Ustunlar ko’nda- lang qatori orasidagi masofa oraliq eni hisoblanadi. (rasm 1).
^a)

Rasm 1.Bir qavatli sanoat binolarining asosiy ko’rinishlari

a - bir oraliqli, fonarsiz, b - shuni o’zi, ko’’riksimon
kranli, v, g - ko’’ oraliqli, fonarli
Oraliq 12m dai 60 m va undan yuqori bo’lishi mumkin (samolyotsozlik).
Ryojaviy shakliga qarab bir qavatli binolar ‘avilg’onli (qisqa enli va oraliqli kam), katta o’lchamli (s’loshnoy) va ko’’ oraliqli bo’ladi.
Ichki tayanchlarini (o’oralar) (yuk ko’taruvchi qismi) qo’yilishiga qarab bir qavatli sanoat binolari yacheykali (kvadratli), oraliqli, zalli (tayanchlar orasi 100 m va undan oshiq) bo’ladi.
- Ko’’ qavatli binolarga texnologik jarayoni tik yo’nalgan ishlab chiqarish joylashadi.(engil, oziq -ovqat,radio ishlab chiqarish va h.k).
Ko’’ qavatli binolar sxemasi ko’’ oraliqli bo’lib o’rta oraliqlarda ykkinchi darajali ishlab chiqarish joylashadi, chunki ularga kam miqdordagi tabiiy yorug’lik yetarlidir. Ko’’ qavatli binolar birinchi qavatida katta va og’ir jihozli ishlab chiqarish joylashsa, yuqori qavatida ‘ortlash va yong’in chiqishiga yaqin bo’lgan havoga yoqimsiz gazlar chiqaradigan ishlab chiqarish joylashadi.
Ko’’ qavatli binolar guruhiga te’a qavat ustunlar setkasi yiriklashtirilgan ikki qavatli binolar guruhchasi ham kiradi. Bunday binolar yuqori qavatida asosiy ishlab chiqarish, birinchi qavatida yordamchi xizmatlar (tahmirlash bo’limi, elektrokarlar de’osi, maishiy xonalar), hamda energetika va sanitar texnik tarmoqlar joylashadi. Ikki qavatli binolarda mashinasozlik, yengil, oziq-ovqat, ‘oligraf va boshqa sanoat korxonalarini joylashtirish imorat maydoni va bino qurilish hajmini kamayishi hisobiga iqtisodiy samara keltiradi.
- Aralash qavatli binolar ishlab chiqarish gorizontal va tik yo’nalgan texnologik jarayonga mo’ljallangan (kimyo zavodlar) bo’ladi.
Engil mashinasozlik, to’qimachilik, oziq ovqat, korxonalari, chinni zavodlarini bir qavatli yoki ko’’ qavatli binolarga joylashtirish mumkin.
Bu holda bino qavatini tanlashda berilgan, qurilish sharoitlari va texnik iqtisodiy hisoblarga amal qilish kerak.

3. 
   SEX ICHIDAGI KO’TARISH - TASHISH JIHOZLARI
   

Keltirilayotgan xom-ashyolarni va tayyor bo’lgan mahsulotlarni olib qo’yish, ko’tarish tsex ichidagi ko’tarish - tashish jihozlari orqali amalga oshiriladi.
Ko’tarish-tashish jihozlari ishlashiga qarab 2 guruhga bo’linadi: vaqti - vaqti bilan va to’xtovsiz harakat qiladigan.
Birinchisiga osma trans’ortlar (tallar, telejkalar, osma kranlar, qo’’riksimon va ‘ol ustida harakat qiladigan kranlar;
Ikkinchisiga - konveyerlar (lentali, kovshli va h.k.) kiradi(- Rasm 2).

Rasm 2.Ishlab chiqarish binolarini ko’tarish - tashish

jihozlari a - osma to’sinli kran, b - tayanchli ko’’riksimon
kran,. v - konsolli kran, g - osma zanjirli konveyer
Sanoat qurilishida eng ko’’ qo’llaniladigan va yuklarni 3 yo’nalishda harakatlantiradigan osma va ko’’riksimon kranlardir.
Osma kranlar 0,25 dan 5 t. gacha yuklarni ko’tara oladi. Kran asosan yuk ko’taruvchi balka (to’sin) va 2 yoki 4 g’ildirakli harakat- lanuvchi mexanizmlardan iborat.
Oraliqni eniga, yuk ko’taruvchi tuzilmalar qadamiga va o’sha oraliqda bo’ladigan trans’ort o’eratsiyalariga qarab bir oralikda bir yoki bir nechta kranlar olish mumkin yo’llar soniga qarab osma kranlar bir, ikki va ko’’ oraliqli bo’lishi mumkin.
Bir oraliqli kranlar uzunligi/3,6dan 18 m gacha.
Ikki oraliqli kranlar uzunligi 16,2 dan 27 m gacha.
Uch oraliqli kranlar uzunligi 28,2 dan 34,8 m gacha.
Kran oralig’ini o’lchamini 1,5 m Deb (2 osma nuqtalar orasi) kabu-1 qilamiz, unda oraliqlar 3 dan 15 m gacha (1,5 dan oshib boradi) bo’ladi va kranlarni ‘olda turib bo’nqariladi.