Sanoat korxonalarida asosiy ishlab chiqarish fondlarining jismoniy va ma’naviy eskirishini oldini olish muammolari

Amortizatsiya asosiy vositalarni takror ishlab chiqarishning moliyaviy manbai sifatida
Sanoatni rivojlantirishdagi eng muhim vazifalardan biri ishlab chiqarishni birinchi navbatda uning samaradorligini oshirish, xo‘jalik ichidagi zaxiralardan to‘liq foydalanish hisobiga ta’minlashdan iborat. Buning uchun asosiy fondlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona foydalanish zarur. Yerdan tashqari barcha asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy eskirishga uchraydi, ya’ni jismoniy kuchlar, texnik-iqtisodiy omillar ta’sirida asta-sekin o‘z sifatlarini yo‘qotib, yaroqsiz holga keladi. Mavjud asosiy fondlar qiymatini bosqichma-bosqich tayyor mahsulotga o'tkazish va eskirgan ob'ektlarni almashtirish uchun pul fondini to'plash amortizatsiya deb ataladi.
Sovet davrida amortizatsiya asosiy vositalarni yangilashning asosiy moliyaviy manbalaridan biri edi, chunki hisoblangan amortizatsiya miqdori uchun korxona darajasida rasmiy ravishda amortizatsiya fondi yaratilgan. Va davlat byudjetidan asosiy vositalarning eskirishiga qarab, yaratilgan amortizatsiya fondlari doirasida korxonalarga asosiy vositalarni yangilash uchun mablag‘lar maqsadli ajratildi. Asosiy vositalarni yangilashning boshqa manbalari deyarli yo'q edi, chunki korxona foydasi to'liq davlat byudjetiga o'tkazib yuborildi. Korxonalar daromadli yoki foydasiz bo'lishidan qat'iy nazar ishladilar. .
Amortizatsiya fondi - asosiy vositalarni oddiy va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun mo'ljallangan pul mablag'lari; amortizatsiya fondi ikki tomonlama iqtisodiy xususiyatga ega bo‘ladi, ya’ni bir vaqtning o‘zida asosiy fondlarning eskirishini qoplash jarayoni va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayoniga xizmat qiladi. Belgilangan amortizatsiya stavkalari bo'yicha davriy amortizatsiya ajratmalari hisobiga yaratilgan amortizatsiya fondining ikki tomonlamaligi amortizatsiyaning iqtisodiy kategoriya sifatidagi o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq.
Amortizatsiya fondi normalar va to'plangan amortizatsiya bo'yicha o'tkazilgan mablag'lar hisobidan takror ishlab chiqarish jarayonlarini moliyaviy qo'llab-quvvatlash manbai bo'lib kelgan va shunday bo'lib qoladi va buxgalteriya hisobi qoidalari amortizatsiya jarayonining mohiyatini va amortizatsiya fondlaridan maqsadli foydalanishni o'zgartirmaydi. .
Asosiy vositalarning amortizatsiyasi iqtisodiy jarayon bo'lib, quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Mashinaning eskirish jarayoni va uning eskirishining yakuniy natijasi sifatida eskirish;
Mashina tannarxining ijtimoiy zarur ulushini uning yordami bilan ishlab chiqarilgan mahsulotga yoki bajarilgan ishlarga o'tkazish;
Mahsulot va xizmatlar sotilgandan keyin amortizatsiya fondini yaratish;
Amortizatsiya fondi hisobidan mashinalarni yangilash.
Amortizatsiya fondining hajmi ular foydalanish jarayoniga kiradigan asosiy vositalarning dastlabki qiymatining qiymati bilan chegaralanadi. Shuning uchun amortizatsiya fondi ob'ektiv qiymat bo'lib, uni ko'paytirish yoki kamaytirish mumkin emas.
Amortizatsiya tizimida uni hisoblash usullari muhim rol o'ynaydi. Ular amortizatsiya fondi hajmiga, resurslarning kontsentratsiya darajasiga va asosiy fondlarning turli davrlariga, mahsulot tannarxiga kiritilgan chegirmalar miqdoriga faol ta'sir ko'rsatadi.
Amortizatsiya amaliyotida ikki xil usul qo'llaniladi:
· Proportsional;
Regressiv (tezlashtirilgan amortizatsiya usullari).
Birinchisi, har yili butun foydalanish davrida amortizatsiya ajratmalari asosiy vositalarning dastlabki qiymatidan bir xil stavkada hisoblab chiqilishi bilan tavsiflanadi. Tezlashtirilgan amortizatsiya bilan hisoblangan mablag'larning asosiy qismi asosiy vositalarni ishga tushirishning birinchi yillarida to'planadi, amortizatsiya muddati qisqartiriladi va asbob-uskunalarni jadal almashtirish uchun moliyaviy sharoitlar yaratiladi.
Proportsional amortizatsiya usullariga quyidagilar kiradi:
Bir xil - to'g'ri chiziqli;
· Mehnat vositalarining belgilangan xizmat muddatiga qarab amortizatsiyani hisoblash;
· Bajarilgan ishlarga qarab amortizatsiyani hisoblash.
Mamlakatimizda ham, chet elda ham amortizatsiyani hisoblashning asosiy usuli bir tekis - to'g'ri chiziqli. Ushbu usul yordamida amortizatsiya ajratmalari summalarini hisoblash quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
1. Asosiy vositalarni bir xil eskirish normasiga ega bo‘lgan guruhlar bo‘yicha taqsimlash;
2. Guruh bo'yicha asosiy vositalarning o'rtacha yillik qiymatini hisoblash;
3. Normani mablag'larning o'rtacha yillik qiymatiga ko'paytirish yo'li bilan amortizatsiya miqdorini aniqlash.
Shunday qilib, asosiy vositalar uchun amortizatsiya usulini tanlash har bir korxonaning amortizatsiya siyosatining asosiy masalasidir. Va dunyoda bu masala bo'yicha aniq tavsiyalar mavjud emasligi sababli, barcha mavjud usullarni batafsil ko'rib chiqish va asosiy vositalarning ishlashi bilan bog'liq bo'lgan omillarni aniqlash kerak.
2. SANOATDA KORPORATIV BOSHQARUV TIZIMINI KENG JORIY QILISH MUAMMOLARI
O‘zbekiston Mustaqil Respublikasi iqtisodiyotni ma’muriy buyruqbo/.lik boshqaruv tizimini rad ctib, o ‘z rivojlanish m odelini yaratdi. Modelda xalqning tarixiy tajribasi, ma'naviy qadriyatlari hamda rivojlangan mamlakatlar vutuqlari tahlili asosi qilib olingan. Islohotlarning bosh maqsadi, ochiq tashqi siyosatga asoslangan, ochiq bozor iqtisodiyotli huquqiy demokratik jamiyat qurish, Bozor iqtisodiyotini belgilovchj faktorlari bo'lib mulkiy munosabat va korporativ boshqamv xizmat qiladi. M a ’m u riy -b u y ru q b o z lik (davlal) b o sh q aru v id a h a rn m a k o rp o - ratsiyalar davlat tasarrufidagi m uik b o ' 1 ib hisoblanadi va ularning rivojlanishi bcvosita davlatga boqliq boladi. Korporatsiya rahbarlari (dircktor) davlat tornonidan tayinlanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida harnma korporatsiyalar hissadorlik koф oratsiyalariga (korpora(siyalarga) aylanadilar. Davlat o ‘z xohishiga ko'ra korporatsiya rahbarlarini tayinlaydi va o ‘rnini alm ashtiradi. Korporativ boshqaruv korporatsiyalar uchun tor doirada belgilangan bo‘lib, mulkiy taqsimot esa ancha barqarorlashadi. Korporatsiya boshqaruv apparati korporatsiyada mavjud qonunchilik asosida belgilanadi. O ’z v a z ifa la rim b ajara o lm a y o tg a n ra h b a rla r u c h u n lavozim almashtirish mexanizmi qo'ilanadi. Bozor mexanizmi bir tom ondan m ehnat, material, moliyaviy resurslardan samarali foydalanish imkoniyatini bersa, boshqa tomondan ishlab chiqarishda egiluvchanlik, fan-texnika yutuqlaridan keng foydalanish, boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan raqobatni talab etadi. Korporativ boshqaruv, bozorga va iqtisodiy subyektlarning erkinligiga yo'naltirilgan bo'ladi. Korporativ boshqaruvga bo'lgan ilmiy qiziqish, rivpjlangan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida asosiv 3 rol o ‘y n a g a n aksionerlik jamiyatlar bilan boqliqdir. Korporativ boshqaruv muammolari oxirgi 10-15 yil ichida iqtisodchi, menejer va yuristlami qiziqtirib kelmoqda. Buning natijasi o‘laroq 1993-yildan boshlab ilmiy jurnallar nashr etila boshlandi. Rivojlangan biznes maktablarida esa, korporativ boshqaruv bo‘yicha o‘quv kurslari joriy etildi. Bu muammoga bo‘lgan qiziqish aksionerlik jamiyatlar boshqaruvidagi muhim o'zgarishlar, davlatning korporatsiyalarni samarali boshqarish o'rni boshqa davlatlarning alternativ modellarini kombinatsiyalashtirish va hakozolar bilan bog'liq.
Hozirgi vaqtda jahon miqyosida korporativ boshqaruv sohasida jadal rivojlanish kuzatilmoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlardan ko’zlanayotgan asosiy maqsad mulkiy xilma-xillik asosida iqtisodiy faoliyatni yanada jadallashtirish, mulklarni davlat tasarrufidan chiqarib, nodavlat sektorga o’tkazish va shu orqali turli o’z-o’zini boshqaruvchi xususiy iqtisodiy xo’jalik birliklarini vujudga keltirish ekanligi bugungi kunda hech kimga sir emas. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan bunday iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyati ko’p jihatdan davlat tasarrufidan chiqarilgan mulklarni samarali tarzda qayta harakatga keltirish, qo‘shma korxonalar tuzish, korxonalarni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish, ayniqsa, kichik hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga bog’liqdir. Shu asosda davlat tasarrufidagi aksariyat korxona va tashkilotlarni aksionerlik jamiyatlariga aylantirish orqali iqtisodiyotning korporativ boshqariluvchi bo’g’inlarini tashkil etishga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Buning samarasi esa iqtisodiyotni liberallashtirish, tarmoqlarda boshqaruvning bozor tamoyillarini joriy etish, qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirish borasida ko‘rilayotgan chora-tadbirlar misolida ko‘zga yaqqol tashlanyapti. Vaholanki, pandemiya keltirib chiqargan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hamon davom etayotgan, bozorlarda talab keskin kamayib, konʼyunkturaning beqarorligi, investitsiya faolligining susayishi kabi omillar ko‘pgina davlatlar iqtisodiyotiga salbiy taʼsir ko‘rsatayotgan bir paytda yurtimizda bunday ijobiy o‘zgarishlarga erishilayotgani quvonarlidir. Darhaqiqat, keyingi yillarda iqtisodiyotning mutlaqo yangi tarmoqlariga asos solish, ayniqsa, ularni boshqarish uslublarini zamonaviylashtirishga ustuvor ahamiyat berilmoqda. Aktsiyadorlik jamiyatlarini rivojlantirish strategiyasi va samarali boshqarish borasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi muhimdir. [1] Davlatimiz rahbari majlisda ana shu haqda to‘xtalib, korporativ boshqaruv tizimidagi prinsip va yondashuvlarni tubdan o‘zgartirishimiz uning haqiqiy bozor munosabatlariga mos kelishini taʼminlash hamda konservativ qarashlardan voz kechishda katta hissa bo‘lganligini, lekin butun dunyoda aktsiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish va ishni korporativ tarzda boshqarish asosiy usul, deb topilgan bir paytda bizda bu borada amalga oshirilayotgan ishlar qoniqarli emasligiga, hali oldinda bajarilishi lozim bo‘lgan vazifalar ham talaygina ekanligiga alohida urgʼu berdi. Korporativ usul bozor iqtisodiyotiga o‘tishning muhim sharti ekanligi, bu borada rivojlangan davlatlar tajribasini o‘rganish hayotiy zaruratligi, ayniqsa, sohaga puxta bilimga ega bo‘lgan zamonaviy menejment hamda marketing usullarini amalda qo‘llay oladigan yosh mutaxassislarni jalb etish masalalari dolzarb ekanligi aytib o‘tildi.
Аyni vaqtda mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori konʼyunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal surʼatlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‘yobga chiqarishni taqozo etmoqda [1]. Bugungi kunda samarali korporativ boshqaruv tizimi investitsion qarorlar qabul qilishda hal qiluvchi omil sifatida qaralmoqda[2] va shu jihat sabab korporativ boshqaruv tizimi mavjud bo‘lmagan kompaniya raqobatbardosh va investitsion jozibador bo‘lish uchun bozorning to‘liq ishtirokchisiga aylanish imkoniyatiga ega emas. Jahon amaliyotida so‘nggi o‘n yillikda korporativ boshqaruvga bo‘lgan bunday jiddiy eʼtiborning asosiy mezoni investorlar uchun yanada xavfsizroq va qulay muhit yaratish istagi hisoblanadi [4]. O‘zbekiston Respublikasi Korporativ boshqaruv kodeksiga ko‘ra, Korporativ boshqaruv – bu aktsiyadorlik jamiyati ijroiya organi, uning kuzatuv kengashi, aktsiyadorlari, mehnat jamoasi vakillari va boshqa manfaatdor tomonlar, jumladan kreditorlarning manfaatlarning muvozanatiga erishish maqsadida, АJ faoliyatini samarali tashkil etish, modernizatsiyalash, ishlab chiqarish quvvatlarini texnik va texnologik qayta qurollantirish, raqobatbardosh mahsulotni ishlab chiqarish va uni tashqi bozorlarga eksport qilishni taʼminlashga qaratilgan o‘zaro munosabatlar tizimidir [16]. Korporativ boshqaruv bo‘yicha tadqiqotlar olib borgan iqtisodchi olim А.Berlining tadqiqotlarida korporatsiyalarni boshqarishda strategiyani tanlash va korxona menejmentini rivojlantirish, investitsion faoliyatni boshqarish masalalari tadqiq etilgan[5]. M. Xesselning tadqiqotlarida «Korporativ boshqaruv – bu mulkdorlar va boshqa manfaatdor shaxslarning korxona faoliyatini baholash va nazorat qilish bilan bogʼliq o‘zaro munosabatlari hisoblanadi». [6] Korporativ boshqaruv kodeksining muallifi (1992) Ser Edrian Kadberning korporativ boshqaruv tizimini isloh qilish bo'yicha takliflarni o'z ichiga olgan dokladiga asosan korporartiv boshqaruv (inglizcha so‘zdan olingan bo‘lib, Corporate Governance) – bu kompaniya faoliyatini boshqarish va nazorat qilishni amalga oshirishni taʼminlovchi tizimidir [7]. O‘zbekiston Respublikasida ham bir qator olimlar Sh.Zaynutdinov[8], D.Suyunov[9], B.Berkinov[10], M.Xamidulin[11], N.Rasulov[12] lar tomonidan korporativ boshqaruv tizimining ayrim jihatlari nazariy metodologik asoslari tadqiq qilingan. Xususan, M.B. Xamidulinning korporativ boshqaruv bo‘yicha olib borgan tadqiqotlarida, Korporativ boshqaruv – bu korporatsiya mulkdorlarining korporatsiya kapitalini shakllantirishga, undan foyda olish maqsadida yanada samarali foydalanishga hamda olingan daromadlarni korporativ munosabatlarning barcha ishtirokchilari o‘rtasida adolatli taqsimlashga qaratilgan strategik muhim qarorlarni belgilash, taʼriflash va qabul qilishga doimiy va real taʼsirni taʼminlashdagi ongli, bevosita ishtirokidir». [11] Yana bir iqtisodchi olimlarimizdan D.X. Suyunovning fikricha “Korporativ boshqaruv – bu korporativ mulk shakliga kiruvchi subʼektlar mulkdorlarining huquqlarini va manfaatlarini himoya qiluvchi amaldagi meyorlar, hamda boshqaruvning maʼlum bir tamoyillari asosida kompaniyaning maqsadiga erishish uchun amalga oshiriladigan harakatlar majmuidir” [9]. Korporativ boshqaruvning iqtisodiy mohiyati uzoq yillardan buyon o'rganilib kelinmoqda va bu borada tadqiqotchilarning flkrlari xilma-xilligiga guvoh bo'lish mumkin. “Korporativ boshqaruv - korporatsiya mulkdorlarining korporatsiya kapitalini shakllantirishga, undan foyda olish maqsadida yanada samarali foydalanishga hamda olingan daromadlarni korporativ munosabatlarning barcha ishtirokchilari o'rtasida adolatli taqsimlashga qaratilgan strategik muhim qarorlarni belgilash, ta’riflash va qabul qilishga doimiy va real ta’sirini ta’minlashdagi ongli, bevosita ishtirokidir”, deb izohlanadi. Tashkiliy huquqiy shakl sifatida korporatsiyalar barcha mamlakatlarda, jumladan O'zbekistonda ham keng hajmda qo’llanilmaydi. Shu nuqtai nazardan korporatsiyalar, kompaniyalar, aksiyadorlik jamiyatlari, mas’uliyati cheklangan jamiyatlari va boshqalarni umumlashtirgan holda korporativ tuzilma tushunchasi bilan ifodalanadi[13]. Yuqoridagi olimlar va boshqa olimlar tomonidan korporativ boshqaruv tizimining ayrim jihatlari nazariy metodologik asoslari tadqiq qilingan. Biroq, aktsiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv tizimini tatbiq qilish masalasi qamrab olinmaganligini va respublikamizda korporativ boshqaruv samaradorligini oshirish uchun yetarli tadqiqot ishlari mavjud emasligini ko‘rsatib turibdi.
Аmalga oshirilgan tadqiqotlar va o‘rganishlar shuni ko‘rsatmoqdaki iqtisodiyotdagi tarkibiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, korxonalarning investitsion faoliyatini yanada jonlantirish, xorijiy investitsiyalarni, avvalo to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish va ulardan samarali foydalanish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta qurollantirish, yangi ish o’rinlarini shakllantirish va shu asosda milliy iqtisodiyotimizni barqaror va jadal rivojlantirishni ta’minlash maqsadida respublika byudjetidan katta miqdorda mablag’lar ajratilmoqda. Korporativ boshqaruvni isloh qilish orqali to‘gʼridan-to‘gʼri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun qulay muhit yaratish, kompaniya samaradorligini oshirish, aktsiyadorlik jamiyatlarida taʼminlovchi muassasalar faoliyatining ochiqligi va shaffofligini oshirish, ularning salohiyatli investorlarga, jumladan, chet ellik hamkorlarga jozibadorligini ko‘rsatib berish, korporativ boshqaruvning zamonaviy uslublarni joriy etish, korporativ boshqaruv, strategik boshqarishda aktsiyadorlarning rolini mustahkamlash, kompaniyalar iqtisodiyotining barqaror o‘sishini taʼminlashlashga xizmat qilishi kerak. Bugungi kunda mustaqil Markaziy Osiyo davlatlaridan biri bo‘lgan O‘zbekiston korporativ boshqaruv tizimini isloh qilish va takomillashtirishga rahbarlik qildi va islohotlar dasturini amalga oshirish natijasida mamlakat korporativ boshqaruv tizimiga sezilarli o‘zgarishlar kiritildi. Shunga qaramay, korporativ boshqaruv sohasidagi so‘nggi o‘zgarishlar va yaxshilanishlarga qaramasdan, korporativ boshqaruv amaliyoti korporativ boshqaruvning global tamoyillariga muvofiq amalga oshirilganligini bilmaymiz. Taʼkidlash lozimki, O‘zbekistonda korporativ boshqaruv islohotlari jadal surʼatlar bilan amalga oshirilayotgan bo‘lsa ham, korporativ boshqaruv tizimida bir qator hal etilmagan muammolar yuzaga keldi. Eng asosiy muammo - davlat asosiy aktsiyador bo‘lgan aktsiyadorlik jamiyatlari. Korporativ boshqaruvni yanada rivojlantirish zarurati, uning yordamida ijobiy natijalarga erishish mumkinligi bilan bog'liq: kompaniyaning investitsiya jozibadorligini oshirish; moliyaviy resurslarni uzoq muddatli sarmoyalashga tayyor investorlarni jalb qilish; faoliyat samaradorligini oshirish; bank kreditlarini olish xarajatlarini kamaytirish; korxonaning bozor qiymatini oshirish; kapital bozorlariga kirishni osonlashtirish; kompaniyaning obro'si va obro'sini yaxshilash. Bundan tashqari, tashkilot amaliyotida korporativ boshqaruvning asosiy tamoyillarini joriy etish va faol ravishda qo'llash bevosita iqtisodiy samara berishi mumkin. Mavjud korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirish orqali mahalliy biznes tuzilmalari o'z aktsiyalari narxiga qo'shimcha mukofot puli olishni kutishlari mumkin, ularning miqdori 20 dan 50% gacha o'zgarib turadi
Hozirgi vaqtda O’zbekiston kompaniyalarining korporativ boshqaruv amaliyotini takomillashtirishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: xalqaro tajribani tarqatish; mulkdorlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishni normativ-huquqiy tartibga solishda faol ishtirok etish; sarmoyalarni jalb qilishga e'tibor qaratish. Buning uchun quyidagi yo'nalishlar bo'yicha bir qator tadbirlarni o'tkazish maqsadga muvofiqdir: 1. sertifikatlanmagan qimmatli qog'ozlarni noqonuniy hisobdan chiqarilishining oldini olishning samarali mexanizmini shakllantirish; 2. oshkoralik va oshkoralik tamoyilini tarqatish; 3. oddiy aktsiyalarning 30 foizidan ko'prog'ini sotib olish tartibini shakllantirish va aniqlashtirish orqali korporativ sotib olishning qat'iy qoidalari va tartiblarini ishlab chiqish; 4. yuridik shaxslarni tashkil etish va tugatishning amaldagi tartibini modernizatsiya qilish; 5. direktorlar kengashini shakllantirish jarayoniga oydinlik kiritish; 6. kollegial yoki yakka organning boshqaruv funktsiyalarini taqsimlash modellari va strategik boshqaruviga nisbatan o'zgaruvchanlik prinsipini amalga oshirish; 7. korporatsiya ichidagi nizolarni hal qilish mexanizmini takomillashtirish. Bugungi kunda ushbu tadbirlarni amalga oshirish bo'yicha bosqichma-bosqich ish olib borilayotgani haqida bahslashish mumkin. Xususan, 2019 yilda yangi Korporativ boshqaruv kodeksining qabul qilinganligini ta'kidlash lozim. Mamlakat rahbariyatining fikriga ko'ra, bu investorlarning ichki fond bozoriga bo'lgan ishonchini oshiradi va tashkilotlarning samaradorligini oshiradi. Tasdiqlangan Kodeksdagi o'zgarishlarning aksariyati davlat kompaniyalariga qaratilgan va quyidagilar bilan bog'liq: 1. korporatsiyada nazorat funktsiyalarini sun'iy ravishda taqsimlanishining oldini olish; 2. aktsiyalar egalari, dividendlar yoki tugatish qiymatidan tashqari, tashkilot hisobidan boshqa daromadlarni oladigan holatlardan tashqari; 3. ijro etuvchi organlarni saylash yoki tugatish funktsiyasini direktorlar kengashiga o'tkazish; 4. mustaqil shaxslarni direktorlar kengashida ishtirok etish uchun 1: 3 nisbatda jalb qilish. Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda korporativ boshqaruv alohida ahamiyatga ega
3. SANOAT KORXONALARINING TO‘LOV QOBILIYATINI OSHIRISH MUAMMOLARI

Korxona investitsiya siyosatidagi muhim yo‘nalish investitsiya resurslari shakllanishini boshqarish hisoblanadi.

Investitsiyalashning maqsadidan kelib chiqib investitsiya jarayonida qatnashuvchi investitsiya resurslarining tarkibi va mutanosibligi o‘zgarishi mumkin. Real investitsiya loyihalarini amalga oshirishda investitsiya resurslari moliyaviy (pul mablag‘lari va b.), moddiy (asosiy fondlar, moddiy qiymatliklarning zahirali va sh.k.) va nomoddiy shakllarda (patentlar, litsenziyalar va sh.k.) qo‘llanilishi mumkin.
Investitsion jarayonni moliyaviy ta’minlash tizimi manbalarning, investitsiya faoliyatini moliyalashtirish usullari va shakllarining organik birligidan kelib chiqadi. Investitsion resurslarni shakllantirish manbalari turli-tumandir. Bu manbalarning mazmuni aniqlash va turkumlashning zarurligini asoslaydi. Investitsiyalarni moliyalashtirish manbalarini turkumlanishiga asosan barcha manbalarni uchta asosiy guruhlarga ajratish mumkin: o‘z manbalari, qarz manbalari, jalb qilingan manbalar. Bunda korxonaning o‘z mablag‘lari ichki (ikkilamchi), jalb qilingan va qarz mablag‘lari – tashqi (birlamchi) manbalar sifatida qaraladi.