Sanoat xodimlariga psixologik xizmat ko‘rsatish mexanizmlarini takomillashtirish

Литерaтурa:
1.Бaуринa С. Б. Стaндaрты безoпaснoсти трудa: изменение структуры
и сoдержaния // Нaучный aльмaнaх. – 2017. – № 2-1 (28). – С. 33–36.
2.„Психическoе здoрoвье / Инфoрмaциoнный бюллетень“ .Всемирнaя oргaнизaция здрaвooхрaнения. Центр СМИ (aпрель 2016).
3.Гельмaнoвa З.С., Жaксыбaевa Г.Ш., Гaрт Н.A. Упрaвление прoизвoдственнoй средoй для кaчественнoй рaбoты нa предприятии // Междунaрoдный журнaл приклaдных и фундaментaльных исследoвaний. – 2015. – № 2-1. – С. 133-137;
4. Шкляр Т. Л., Вaсильев С. В. Прoизвoдственнaя средa. Динaмический
пoдхoд // Aвстрийский журнaл гумaнитaрных и oбщественных нaук. – 2015.

Davlatimiz va jamiyatimiz oldida turgan ushbu keng ko`lamli vazifalarni amalga oshirishda mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan yuzlab ishlab chiqarish korxonalarida psixologik xizmat mexanizmini shakllantirish muhim qadam bo`lib xizmat qiladi. Yuqorida ko`rsatilgan vazifalar yechimining muhim shartlaridan biri har bir xodimdan o`z jamoasi muvaffaqiyati uchun samimiy mehnat qilish xohishini shakllantirish, jamoa ishiga daxldorlik hissini paydo qilishdan iborat bo`lib, yuqoridagi sifatlarni shakllantirishda yetakchi omillardan biri jamoadagi ijobiy ijtimoiy-psixologik muhitni tashkil qilish hisoblanadi.

Psixologik xizmat-ijtimoiy psixologik muammo sifatida talqin qilinar ekan, barcha rivojlangan mamlakatlardagi kabi, O`zbekistonda ham mazkur psixologik xizmat muammosining qay tariqa va qanday ilmiy-tashkiliy asoslarda bartaraf etilayotganligini o`rganish, tahlil qilish va talqin qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, Respublikada psixologik xizmatga oid olib borilayotgan nazariy –ilmiy va amaliy-uslubiy tadqiqotlar ko`lamiga ma`lum tartibda baho bermay turib, O`zbekistonda psixologik xizmatni yanada takomillashtirish va rivojlantirish mumkin emas.
Psixologik xizmat metodologiyasini yaratishda insonning hissiy holatini tushunish va uning o`z mehnati mahsullaridan ijtimoiy qoniqish jarayonini tahlil qilish, rivojlantirishga bag`ishlangan ayrim tadqiqotlarning o`rni hamda istiqboliga ham alohida e`tiborni qaratish lozim. Masalan, F.Xersberg va uning izdoshlari tomonidan mehnat faoliyatini tashkil etishdagi emotsiogen farqlanish mexanizmlari tadqiq qilingan. Mazkur izlanish mahsuliga ko`ra mehnat faoliyatini tashkil etishda ijodiylik, mustaqillik, o`z-o`zini bilish, rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarga e`tibor berilsa, shaxs faoliyati unumdorligiga ijobiy ta`sir etuvchi hissiy kechinmalarni va aksincha, faqat texnik jarayondangina iborat bo`lgan mehnat sharoiti yaratilsa, shaxs faolligiga salbiy ta`sir etuvchi hissiy kechinmalarning nomoyon etilishi kuzatiladi³.
Darhaqiqat, faoliyatning bajarilishiga nisbatan ijobiy-hissiy kechinmalar shakllantirilmas ekan, faoliyat mahsuli ham insonning o`z faoliyatidan ijtimoiy ma`nodagi qoniqishi ham nihoyatda past saviyada bo`ladi. Psixologik xizmat esa, xuddi ana shu yerda o`z ta`sirini, ya`ni faoliyatdan ijtimoiy qoniqish jarayonini ma`lum darajada yuqori saviyaga ko`tara olish san`atini ko`rsatishi lozim.
Bugungi kunda sanoat korxonalarining amaliy psixologlari ularning aralashuvini talab qiladigan mehnat faoliyatining uchta jihatini aniqlaydilar. Korxona psixologi ishining ushbu jihatlari uchta asosiy vazifani hal qilish bilan bog'liq:
1) ishga joylashish uchun nomzodlarni psixologik tanlash;
2) xodimlarning martabasini psixologik qo'llab-quvvatlash;
3) korxona xodimlarini psixologik baholash.
Ishga qabul qilish uchun nomzodlarni psixologik tanlash talabnoma beruvchilarning psixologik xususiyatlari to'g'risida ma'lumot olishga qaratilgan va bizga ma'lum bir tashkilotda yoki turli kasbiy sohalarda ma'lum bir mutaxassisning qadr-qimmat darajasi to'g'risida xulosa chiqarish imkonini beradi.
Shu maqsadda nomzodlarni dastlabki saralash amalga oshiriladi. Kadrlar bo'limi xodimlari ishtirok etadigan ish jarayonida rezyumelar, murojaat etuvchilarning tavsiyalari baholanadi va turli rasmiylashtirilgan anketalar to'ldiriladi. Bularning barchasi bilimlari va ish tajribasi kelajakda korxona uchun foydali bo'lishi mumkin bo'lgan mutaxassislar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumotlar bankini shakllantirishga imkon beradi. Ushbu yondashuv kadrlar almashinuvi sodir bo'lgan taqdirda, pulni tejash, ishga qabul qilish agentliklari xizmatlariga murojaat qilmasdan, kerakli almashtirishlarni tezda topishga imkon beradi.
Keyinchalik, nomzod shaxsning xatti-harakati va tashkilotdagi kasbiy samaradorligini sezilarli darajada aniqlaydigan fazilatlar to'g'risida ma'lumot olish uchun psixologik testdan foydalaniladi. Mezonlarga yo'naltirilgan testlar, shuningdek, har qanday xususiyatlarning hozirgi rivojlanish darajasini, shaxsning u shug'ullanmoqchi bo'lgan faoliyatga tayyorligini aniqlaydigan ko'nikmalarni, shuningdek, abituriyentning sezgir va "tanqidiy, taqiqlangan" xususiyatlarini ta'kidlash uchun testlardan foydalaniladi. Zarur mezonlar sifatida quyidagi mezonlarni ajratish mumkin: aql, hissiy barqarorlik, moslashuvchan xususiyatlar, me'yoriy xulq-atvor, o'ziga nisbatan munosabat, odamlarga umumiy munosabat, yetakchilik tendentsiyalari, ziddiyat, aloqa, jamoada ishlash qobiliyati, tashkilotga sodiqlik darajasi. , ichkilik darajasi (ya'ni, insonning ijtimoiy hayotning turli sohalarida: ishlab chiqarishda, oilada, shaxslararo o'zaro ta'sirlarda u uchun muhim bo'lgan voqealarni sub'ektiv nazorat qilish darajasi).
Ishga qabul qilish uchun nomzodning kasb talablariga muvofiqlik darajasi tavsiflanadi; ariza beruvchining psixologik xususiyatlari qanchalik tashkiliy bo'linma talablariga javob beradi va u ishchi guruhga mos keladimi. Xulosa,albatta maslahat xarakteriga ega bo'lishi kerak. Qabul qilish to'g'risidagi qaror korxona rahbarida qoladi.
Xodimlarning martabasini psixologik qo'llab-quvvatlash vazifasi korxona psixologi ishining uchta yo'nalishini o'z ichiga oladi: tadqiqot, tuzatish va tarbiya.
Ilmiy-tadqiqot ishlari korxona ma'muriyatining ijtimoiy buyurtmasiga muvofiq amalga oshiriladi.
Tuzatish ish bloki korxona xodimlarining psixologik salomatligini qo'llab-quvvatlash dasturlarini qo'llashdan iborat. Ushbu dasturlar turli ishlab chiqarish sabablaridan kelib chiqadigan stress ta'sirini oldini olish uchun ishlatiladi. Ushbu dasturlarning mazmuni asosan quyidagi tadbirlardan iborat:
yangi ishga qabul qilingan xodimlarni yangi mehnat sharoitlariga va jamoaga moslashtirish jarayonini tezlashtirish uchun moslashuv dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish;
- korxonadagi ijtimoiy-psixologik muhitni optimallashtirish uchun guruh va individual mashg'ulotlar;
- xodimning karyerasini individual qo'llab-quvvatlash;
- tashkiliy rivojlanish jarayonini kuzatish (tashkilotning maqsadlari, bozor sharoitlari o'zgarishiga qarab o'z-o'zini yangilaydigan tizimga aylanish qobiliyati).
Tuzatish harakatlarining maqsadi xodimlarning noto'g'ri adaptatsiyaning sabablari va belgilari bilan kurashish qobiliyatini rivojlantirish va yaxshilashdir.
Amalga oshirish usullari - dam olish darslari, hissiy yukni o'rgatish usullari, muammolarni hal qilish ko'nikmalarini o'rgatish, muloqot qilish, qat'iyatlilik treningi, individual maslahatlar va "Ishonch telefoni".
Korxonaning psixologik xizmatining navbatdagi vazifasi xodimlarni baholashdir.
Psixologning ushbu yo'nalishdagi vazifalari quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:
- xodimlarni malakasini oshirish, boshqa lavozimga o'tkazishda, mutaxassislarning psixologik xususiyatlari va qobiliyatlarining yangi lavozim yoki yangi mehnat sharoitlari talablariga muvofiqligi darajasini aniqlashda ularni baholash tartib-taomillarida ishtirok etish;
- martaba o'sishi uchun ariza beruvchi mutaxassislar bankini yaratishda ishtirok etish.
Boshqacha qilib aytganda, korxonadagi psixolog ijtimoiy muhandis vazifasini bajaradi. Korxonalarda ishlaydigan psixologlar tashkiliy maslahatchilar (boshqaruv bo'yicha maslahatchilar, tashkilotni rivojlantirish bo'yicha maslahatchilar), kadrlar bo'yicha maslahatchilar, ishga yollash bo'yicha menejerlar, o'qitish menejerlari (tashkilotda kadrlarni kasbiy tayyorlash va rivojlantirish bilan shug'ullanadigan odamlar) sifatida ishlashi mumkin.
Psixologik xizmatning faoliyati butun ishlab chiqarish hududida amalga oshiriladi. Psixologik xizmat mutaxassislarining ish vaqti yo'riqnomada belgilanadi. Uning mehnatiga haq to'lash xizmat muddatiga, harbiy unvoniga bog'liq. Yaxshi ish minnatdorchilik bildirish, sertifikatlar taqdim etish, ko'tarilish orqali rag'batlantiriladi. Bu esa mehnat samaradorligiga ta`sir qilib, ishlab chiqarish muhitini yaxshilashga, mehnat unumdorligini oshirishga xizmat qiladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ishlab chiqarish tashkilotlarida psixologik xizmatni joriy etilganligi va unga nisbatan munosabatni aniqlash maqsadida anketa so`rovnoma o`tkazdik.