Саноатда фондларнинг иккинчи бир гурухини айланма фондлар ташкил қилади. Саноатда фондларнинг иккинчи бир гурухини айланма фондлар ташкил қилади

Ishlab chiqarish zaxiralarida (70%)

• Xom-ashyo va asosiy materiallar (28%)
• Sotib olingan yarim tayyor ma’sulotlar (10%)
• Yordamchi materiallar (8%)
• Yoыilьi va elektr energiya (4%)
• Joriy taomirlash uchun e’tiyot ыismlar (3%)
• Tara va tara materiallari (3%)
• Arzon va tez eskiruv-chi buyumlar (14%)

Ishlab chiqarish jarayonida (30%)

• Tugallanmagan ishlab chiqarish (19%)
• O’zida ishlab chiqargan yarim tayyor ma’sulotlar (6%)
• Kelasi davr xarajatlari (5%)

• Sanoat tarmoqlari aylanma mablag’lari tuzilmalari orasidagi farq ishlab chiqarish jarayonining xususiyatlari, ta’minot va sotish sharoitlari, resurs yetkazib beruvchilar va isteomolchilar joylashgan o’rni, ishlab chiqarish xarajatlari tarkibidan kelib chiqadi. Sanoat korxonalari aylanma mablag’alarining eng katta ulushini tovar moddiy ne’matlar egallaydi – 75-87%. Turli tarmoqlarda tovar moddiy neomatlar strukturasi ham turlichadir. Jumladan, yengil sanoat korxonalarida eng salmoqli ulushni ishlab chiqarish zaxiralari hosil qilib 70% ni egallaydi. Kimyo sanoatida kelasi davr xarajatalari ulushi katta bo’lib, 9% ni tashkil etadi.

SHakllanish manbalariga ko’ra aylanma mablag’lar o’z va qarzga olingan turlarga bo’linadi.

• O’z aylanma mablag’lari – korxona ixtiyorida doim mavjud bo’lgan va o’z resurslari evaziga (foyda va b.) shakllanadigan mablag’lardir. Xarakat jarayonida o’z aylanma mablag’lari ish haqi to’lashga avanslangan lekin vaqtincha bo’sh (ish haqi bir vaqtli to’lov bo’lgani sababli) mablag’lar bilan almashtirilishi mumkin. Ushbu mablag’lar o’zinikiga tenglashtirilgan aylanma mablag’lar deb ataladi.
• Qarzga olinadigan aylanma mablag’larga bank kreditlari, kreditorlik qarzlari va boshqa passivlar kiradi.

Moddiy resurslarni tejash rezervlaridan foydalanish nuqtai nazaridan, ular 3 guruhga bo’linadi:

• xalq xo’jaligi bo’yicha rezervlar;
• umumsanoat va tarmoqlararo rezervlar
• ichki ishlab chiqarish rezervlari (sexlararo, zavodlar va tarmoqlar);

Hozirgi paytda aylanma mablag’lar aylanish tezligini oshirish dolzarb vazifalardan bo’lib hisoblanadi va bunga quyidagi yo’llar bilan erishiladi:

• ishlab chiqarish zaxiralarini tashkil etish bosqichida – zaxiralarning iqtisodiy jihatdan asoslangan meoyorlarini joriy etish, resurs yetkazib beruvchilarni isteomolchilarga yaqinlashtirish; to’g’ridan – to’g’ri uzoq muddatli aloqalarni o’rnatish; material va jixozlarning ulgurji savdosini rivojlantirish; omborda yuklash – tushirish ishlarini kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish va boshqalar.
• Tugallanmagan ishlab chiqarish bosqichida – fan – texnika taraqqiyotini jadallashtirish (ilg’or texnika va texnologiya joriy etish, hamda robotlashtirilgan komplekslar, rotor liniyalarini joriy etish, ishlab chiqarishni ximiyalashtirish) sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish, shakllarini takomillashtirish, arzonroq konstruktiv materiallar ishlatish; xom-ashyo va yoqilg’i – energetika resurslari tejashni iqtisodiy jihatdan rag’batlantirish, yuqori talabga ega bo’lgan mahsulot ulushini oshirish va boshqalar.
• Muomala bosqichida – mahsulot ishlab chiqaruvchilarni uni isteomol qiluvchilarga yaqinlashtirish; hisob – kitob tizimini takomillashtirish, sotilgan mahsulot hajmini oshirish, buyurtmalarni to’g’ridan – to’g’ri aloqalar bo’yicha bajarish va muddatidan ilgari mahsulot ishlab chiqarish, tejalgan materiallardan mahsulotlar ishlab chiqarish, isteomolchilarga jo’natilgan mahsulotlarni partiyalar, turlar, tranzit meoyorlari bo’yicha o’z vaqtida guruhlash, tuzilgan shartnomalarga qatoiy rioya qilgan holda isteomolchilarga tovar jo’natish va boshqalar.

«just in time» “муддатида ишлаб чиқариш” маъносини ангалатади. Унинг фундументаль маъноси: ноль запас, ноль рад этиш ва ноль дефект.
у ўзида ишлаб чиқаришнинг ҳар бир участкасига ўз вақтида улар у ерда зарур бўлганда деталларни етказиб бериш ҳисобига материал захираларини камайтириш технолгоиясини акс эттиради. Бу технология “ўз вақтида” деб ҳам номланади. Бу ерда ортиқча донишмандлик мавжуд эмас. Оддий айтганда – бу омбордаги буюмларни бўшатиш ва ҳамкорлар ҳамда мол етказиб берувчилар томонидан идеал таъминотни амалга ошириш учун кураш ҳисобланади.
Масалан Тойота фирмасида хомашё ва материаллар захираси узоғи ярим кун аввал ёки 2-3 соат олдин омборга етиб келади. Америка автомобиль саноатида эса ушбу кўрсаткич бир ой ёки 35-40 кунни ташкил этади. Тойота фирмасининг принципи. Омборга буюмларни йиғиш – бу пулларни ташлаб юбориш, майдондан норационал фойдаланишни англатади.

• Moddiy resurslar sarfi – ishlab chiqarish talabidir. U mahsulot ishlab chiqarish dasturini bajarish uchun korxona tomonidan sarflangan barcha moddiy resurslar miqdorini qamrab oladi. Moddiy resurslar sarfiga taomirlash ishlari, ichki zavod transporti xizmati, yordamchi xo’jaliklar taominoti, maishiy xizmat ehtiyoji kiradi. Moddiy resurslar isteomoli umumiy va mahsulot birligiga sarflangan xarajatlarga bo’linadi.
• Moddiy resurslarning umumiy xarajati deganda – hisobot davrida ishlab chiqarish dasturini bajarish uchun ayrim yoki birgalikda olingan moddiy resurslarga aytiladi. Moddiy resurslarning umumiy xarajati natural ko’rinishda har xil turdagi moddiy resurslarning jamlanma xarajati – qiymat ko’rinishida ifodalanadi.

• Айланма ишлаб чиқариш ва муомала фондлари такрор ишлаб чиқаришнинг узлуксиз бўлишлигини таъминлайди. Уларнинг миқдори ва таркиби нафақат ишлаб чиқаришнинг эҳтиёжи, шу билан биргаликда муомала эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда белгиланади.
• Ишлаб чиқариш ва муомала фондлари заҳираларини шакллантириш учун мўлжалланган пул маблағлари корхонанинг айланма маблағи дейилади.
• Айланма ишлаб чиқариш ва муомала фондлари корхонанинг айланма маблағлари (капитали)ни ташкил қилади.

Хом ашё 1000 т