Sanoatda korporativ boshqaruv tizimini keng joriy qilish muammolari

2. Aktsiyadorlikjamiyatlaridakorporativboshqaruvnitashkiletishdamenejer-aktsiyadormunosabatlariniboshqarish
Korporativboshqaruvningmexanizminitavsiflashuchun, fikrimizcha, quyidagimunosabatlarniko’ribchiqishzarur: mulkdorlarguruhiichida, menejerlarguruhiichida, mulkdorlarningvamenejerlaro’rtasidagimunosabatlar, mulkdorlarvamoliyabozorio’rtasidagimunosabatlar, mulkdorlarvakillarivamehnatbozorio’rtasidagimunosabatlar, menejerlarvamahsulotbozorlario’rtasidagimunosabatlar. Ushbusanabo’tilgankorporativmunosabatlarniyanadachuqurroqko’ribchiqadiganbo’lsak, birinchinavbatda, mulkdorlarguruhigakimlarmansubliginibilishzarur. Korporatsiyamulkdorlarini individual vainstituttsionalmulkdorlargabo’lishqabulqilingan. Individual investorlargajismoniyshaxslar, tashkilotlarvaboshqakorporatsiyalarkirsa, instituttsionalinvestorlargaesa, pensiyafondlari, sug’urtakompaniyalari, investitsionfondlar, banklarkiradi. Korporatsiyasingarimurakkabtizimni yagona shaxstomonidanboshqarishmumkinbo’lmaydi, shuninguchun ham korporatsiyanimenejerlarguruhiboshqaradi. Menejerlarguruhima’lumvakolatlargaegabo’lganboshqarishorganinitashkiletadi. Korporativboshqaruvmexanizminitadqiqetish, korporativboshqaruvnimohiyatinio’rganishgaasosbo’ladivaunikorporativboshqaruvmodeliorqaliko’ribchiqamiz . Shuni ta’kidlashlozimki, aktsionerlikjamiyatiningishtirokchisini yagona majburiyatibu – mulkiybadalnito’lashbo’lib, boshqaruvdaishtiroketishuningmajburiyatigakirmaydi. Shundankelibchiqibaytishmumkinki, munosabatlarkorporatsiyaichidagimulkdorlaro’rtasidaemas, balkikorporatsiyavamulkdorlaro’rtasidayuzagachiqadi, ya’nimulkdorlarguruhio’rtasidamunosabatlarmavjudemas, yokibumunosabatminimallashtirilgan. Pastdakeltirilgan model korporativboshqaruvmexanizmini, undagiishtirokchilarvaushbu model ichidagimunosabatlarnio’rganishimkoniniberadi. Chizmadanyaqqolko’rishmumkinki, ushbu model doirasidakorporativmunosabatlarningishtirokchilaribo’libmulkdorlar, menejerlar, ichkivatashqivositachilarhisoblanadi. Fikrimizcha, mulkdorlarningdirektorlarkengashidoriasidagimunosabatlariularningo’zaromunosabatiemas, balkimulkdorlarningkorporatsiyabilano’rtasidagimunosabatibo’libhisoblanadi. Mulkdorlarningguruhichidagio’zaromunosabatisifatida, ayrimmulkdorlarningboshqamulkdoraktsiyasihisobidanovozberishuchunishonchnomaolishiniko’rsatishmumkin (buoperatsiyalar ham odatdauchinchishaxsorqaliamalgaoshiriladi). Menejerlaro’rtasidagio’zaromunosabatlarizlanishningboshqaturigamansubligiuchun (tashkiletishnazariyasi, korxonaaxloqi, menejmentpsixologiyasivahakazo), odatda, ushbumunosabatlarnikorporativmunosabatlartizimidao’rganilmaydi. Mulkdorlarvamoliyabozorio’rtasidagimunosabatlar, mulkdorlarvakillarivamehnatbozorio’rtasidagimunosabatlar, menejerlarvamahsulotbozorlario’rtasidagimunosabatlarkorporatsiyaichidagimunosabatlardoirasidanchetgachiqadivaushbumunosabatlarningkorporatsiyabilanvositachilikko’rinishidagimunosabatlariginao’rganiladi. Shundayqilib, faqatginamulkdorlarbilanmenejerlaro’rtasidagimunosabatlar, uningmohiyatiniochibberuvchimexanizmlarkorporativboshqaruvningtadqiqotob’ektisifatidao’rganiladi. Menejerlarningsamarasizishlashidanmulkdorlarnihimoyaqilishbundayo’zaromunosabatlarningasosinitashkiletadi. Korporatsiyanisamaraliboshqarishningdiqqatgasazovortomonishundaki, bunafaqatyollanmamenejerningprofessionalligidan, balkimenejermotivatsiyasiningmulkdorlarmanfaatlarigamoskelishiga ham bog’liqbo’ladi. Korxonalarningklassiknazariyasigako’ra, menejerlarmulkdorlarmanfaatlariniko’zlabfaoliyatyuritadilar. Ammo, amaliyotdaumumanboshqachaholatlarni ham guvohibo’lishmumkin. Gap shundaki, menejerlar ham insonvako’pchilikholatlardaularningshaxsiymanfaatlariboshqaruvqarorlariniqabulqilishdaasosiyrolo’ynadi. Buni korporatsiyamenejeriningimijimasalasida (boshqaruvbinolari, boshqaruvuchunyirikxarajatlar), riskkabo’lganmunosabatda (menejerlarqarorqabulqilib, uniamaliyotgaqo’llaydilar, ammo hardoim ham ushbuqarorlarbo’yichajavobgarliknio’zlarigaolavermaydilar), xuddishundayinvestitsion, ishlabchiqarishvastrategiksiyosatmasalalarida (masalan, menejerlariqtisodiynatijagaerishishemas, balkio’zta’sirdoirasinikengaytirish) kuzatishmumkin.Mulkdorlarbilanmenejerlaro’rtasidagibundayqarma-qarshilikagentlikmuammosi (yokiqarama-qarshiligi) deb ataladi. Quyidaboshqaruvjarayonidamulkdorlarbilanmenejerlaro’rtasidagiqarashlartafovutiniyaqqolko’rishmumkin. O’z-o’zidansavoltug’iladi: mulkdorqandayqilibo’zmanfatinihimoyaetishimumkin? Aynan, shusavolkorporativboshqaruvtizimidaritorikxaraktergaegabo’lganmuhimmasaladir. Hozirgivaqtdakorporatsiyafaoliyatitajribasi - agentlikmuammosinimulkdorlarfoydasigahalqilishningichkivatashqimexanizmlarihaqidagapirishgaimkonberadi.