Sanoatda korporativ boshqaruv tizimini keng joriy qilish muammolari

3.Korporativ boshqaruvmexanizmidagizamonaviymuammolarvaularnibartarafetishningxorijiytajribalari
Korporativboshqaruvtiziminiqurishningxorijtajribasibo’yichaquyidagilarniaytishmumkin. Halqaromiqyosdaqonunlarningvakorporativtashkilotlarshakllariningkonvergentsiyasiro’yberdi. Ma’lumki, hozirgipaytdakorporativboshqaruvtiziminingo’ziga hos bir-biridanajralibturadiganuchturifarqlantiriladi. Asosiymodellar – ingliz-amerika (ingliz-saksonmodeli), germanva yapon modellariichkiboshqaruvtuzilmalarinicheksizxilma-xilliginingvakillaridir. Amerika iqtisodiy-ijtimoiymodeli (Angliya, AQSh) – ihtiyoriyfuqarogashaxsiyboylikkaerishishimkoniyatinita’minlash («autsayderlik», ya’niasosankompaniyafaoliyatigaaloqadorbo’lmaganguruhtomonidankompaniyafaoliyatininazoratigaasoslangan). Kontinentalhuquqiytizimdakorporatsiyatushunchasigaaktsiyadorlikjamiyatlaridantashqariboshqayuridikshaxslar, masalanturlishirkatlar (to’liq, kommandit), xo’jalikjamiyatlari (cheklanganvaqo’shimchamas’uliyatli), xo’jalikbirlashmalari (kontsernlar, uyushmalar, xoldinglarvaboshqalar), ishlabchiqarishvaiste’molkooperativlarikiritilgan. Yaponiyakorporativboshqaruvtizimimahalliybiznesmadaniyatiniakslantirib, undao’zaroishonchgaasoslanganuzoqmuddatlishaxsiymunosabatlar, shartnomalarvaehtimoliysudajrimlarigaasoslanganishbilarmonlikmunosabatlariganisbatankattaroqrolo’ynaydi. Oqibatda, qonunchilikvadavlattomonidantartibgasolishkorporativboshqaruvdakamroqahamiyatgaega. Aktsiyadorlikjamiyatlaribo’yichaqonunchilikvaqimmatliqog’ozlarbilanoperatsiyalarningtartibgasolinishiamerikata’siriniakslantiradi. Odatdaaktsiyadorlarxususiylashtirilgankorporatsiyaustidannazoratnidirektorlarkengashiorqaliamalgaoshiradilar. Kengashningvazifasiuchta – vakillik, siyosatninganiqlanishivanazorat. Dunyodadirektorlarkengashiningikkiasosiymodelimavjud – amerika (unitar) modelivanemis (ikkilangankengashlartizimi) modeli Amerika qonunlarigabinoan, kompaniyafaoliyatiniunitardirektorlarkengashiboshqaradi. Amerika qonunlariijrochidirektorlar (ya’nibirvaqtningo’zidakompaniyamenejerlaribo’lgandirektorlar) vamustaqildirektorlar (kompaniyadao’zmanfaatlarigaegabo’lmagantaklifetilganshaxslar) orasidavazifalartaqsimotiniajratibko’rsatmaydi, vafaqatkompaniyafaoliyatiuchunkengashningumumiyjavobgarliginianiqlaydi. Kompaniyaaktsiyadorlaridirektorlarkengashidagimazkurikkitoyifadagidirektorlarorasidavazifalartaqsimotibo’yichaqarorqabulqilishikerak. Ohirgiyigirmayildapaydobo’lganumumiytendentsiyashundaniboratbo’ldiki, direktorlarkengashiumumiytarkibidaijrochidirektorlarningvakilligiqisqarib, mustaqildirektorlarsonio’sibbordi. KorporativboshqaruvningamerikatizimixususiyatlariAQShdaaktsiyadorlikmulkchilikningxususiyatlarigabevositaaloqador. Hususan, amerikakorporatsiyalaridaboshqainvestorlargako’rao’zta’sirinikuchliroqo’tkazaoladiganyirikinvestorlarningyo’qligidir. Amerika korporatsiyalariningaktsiyadorlikkapitalikuchlidarajadamaydapaketlargatarqabketganbo’lib, AQShkorporatsiyalariaksariyatiningreestrlaridaumumiykapitalningbirfoizidanoshig’igaegalikqiluvchibirontahususiyshaxsyokiinstitutsional investor qaydqilinmagan. Natijadaaktsiyadorlarningbirortaguruhidirektorlarkengashigaa’zolikqilishgaalohidada’vogarbo’laolmaydi. Ikkinchimuhimhususiyatshundaki, hususiyshaxslargaqarashlibo’lmaganaktsiyalarningko’pchiligiinstitutsionalinvestorlar – nafaqavao’zaro (paychilik) fondlariqo’lidajamlangandir. Bu investorlarqo’llarida 50%dan oshiqkapitalnijamlarekan, ko’proqmoliyaviymenejersifatidaqatnashishgamoyilroqbo’lib, direktorlarkengashiishidaqatnashishgaintilmaydilarvaodatdao’zlariyirikpaketgaegalikqilgankompaniyalaruchunmulkchilikhuquqidankelibchiqadiganjavobgarliknio’zzimmalarigaolishdano’zlariniolibqochadilar. Aktsiyadorlikkapitalaningsochilibketganibirmulkdordanikkinchisigaaktsiyalarningo’tishiniosonlashtiradi. Mayda aktsiyadoro’zigaqarashliaktsiyalarnisotishhaqidaqarorninisbatanosonqabulqilishimumkin, aksinchayirikaktsiyadoruchunpaketningsotilishiodatdastrategikrejalarningo’zgarishidandalolatberishivasotiladiganaktsiyalarningkursqiymatitushibketishioqibatida (bozordagitaklifningbirmarttalikortibketishisababli) yo’qotishlargaolibkelishimumkin.


XULOSA
O’zbekistondamustaqillikyillaridaolibborilayotganislohotlarnatijasidakorxonalarmulkiningxilma-xilshakllarigaasoslangan, turlitashkiliyshakllarivujudgakeldivarivojlanmoqda. O’umladan, korxonalarningaktsiyadorlikjamiyatlarishaklidatashkiletilishidir. Iqtisodiyislohotlarningjahontajribasi, shujumladan, O’zbekistontajribasikorxonaningbutashkiliy-huquqiyshaklidavlatkorxonalarixususiylashtirilishida ham, butunlayyangikorxonalartashkiletilishida ham maqbulyo’lekanliginiko’rsatdi. Ma’lumki, bozoriqtisodiyotimamlakatlariiqtisodiyotidakorporativmulkvaaktsiyadorlikjamiyatlarihalqiluvchio’rinniegallaydi. Har qandayrivojlanganmamlakatdagiengqudratlivaengtezrivojlanayotgankompaniyalaraktsiyadorlikjamiyatlariko’rinishidatashkiletilgan. Jahon tajribasinie’tiborgaolganholda, O’zbekistonda ham yirikkorxonalarningdeyarlibarchasinixususiylashtirishjarayonidaaktsiyadorlikjamiyatlarigaaylantirildi. Aktsiyadorlikjamiyatlarisanoat, qurilish, transport vasavdosohalaridayalpiichkimahsulotningasosiyqisminiishlabchiqarmoqda. Xorij amaliyotidakorporatsiyalarningtashkiliystrukturasinishakllantirishdakorporativusulmexanizmlaridanfoydalanishtajribasiumumanolganda “korporativboshqaruvshaklidagituzilmalarmoliyasi” tiziminitartibgasolishvatakomillashtirishmasalasifaolo’rganilmoqdavamamlakatimizningijtimoiy-iqtisodiyrivojlanishinie’tiborgaolganholdaamaliyotgatadbiqetishgaxarakatqilinmoqda. Iqtisodiyotnierkinlashtirishsharoitidaaktsiyadorlikjamiyatlarimoliyasinisamaralitashkiletishhamdamoliyaviyboshqaruvtiziminimodernizatsiyalash, jumladan, korporativtuzilmalarning (aktsiyadorlikjamiyatlarining) uzoqmuddatliyashovchanligivaraqobatbardoshliginio’tishdavridata’minlashmasalasiularishlabchiqarishsalohiyatinitubdanqaytaqurishvazamonaviylashtirishzaruriyatinikeltiribchiqaradi. Ushbuholbirinchidan, mamlakatimizdaamalgaoshirilganiqtisodiyislohatlarnatijasidahozirgizamonintensiviqtisodiyotiningasosinitashkiletuvchikorporativtuzilmalarnivujudgakeltirilganligivaulariqtisodiyotdasalmoqlio’rintutishibilanbog’liqbo’lsa; ikkinchidan, respublikamizdabutoifadagituzilmalarmulknitasarrufetish, ishlabchiqarishniboshqarishningsamaralishaklisifatidae’tirofetilganligivaularningmulkdorlarqatlaminishakllantirishgaqaratilganligibilanizohlanadi. Bugungizamonaviyiqtisodiyotnirivojlantirishhamdakorporativboshqaruvshaklidagituzilmalarnijadallashtirishdanasosiymaqsad,quyidagiustivorvazifalarnihaletishgaqaratilganqatorilmiyxulosalarchiqarishgaimkoniyatberadi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbekistonRespublikasikonstitutsiyasi. - T.: O’zbekiston, 2010 y.
2. O’zbekistonRespublikasifuqarolikkodeksi.-T.: Adolat, 1996.
3. O’zbekistonRespublikasining “Investitsiyafaoliyatito’g’risida"giqonuni 24.12.1998
4.B.Yu.Xodiyev. N.Akramova. “Korporativ boshqaruv”.T.:2011
Internet saytlari

1. 
   Ziyonet.uz
   
2. 
   Lex.uz
   
3. 
   tfi.uz