Sanoq sistemalari, pozitsion va nopozitsion sanoq sistemalari

9-2 BTUS-19 guruh talabasi


Ilyosova Nigoraning


Boshlang'ich matematika kursi nazariyasi


fanidan bajargan


Mustaqil ishi

Reja:
Kirish.
1.Sanoq sistemalari
2.Pozitsiyali va pozitsiyali bo'lmagan sanoq sistemalari
3.Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.
SANOQ SISTEMALARI, POZITSION VA NOPOZITSION SANOQ SISTEMALARI


SANOQ SISTEMALARI
Barchamavjudtillarkabisonlartili ham mavjudbo‘lib, u ham o‘zalifbosigaega. Mazkuralifbohozirjahondaqo‘llanilayotgan 0 dan 9 gachabo‘lgano‘ntaarabraqamlaridir, ya’ni: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9. Bu tildao‘ntabelgi (raqam) bo‘lganligiuchun ham, butilo‘nliksanoqsistemasi deb ataladi.
Bizningkundalikhayotimizdaqo‘llanilayotgano‘nliksanoqsistemasihozirgidekyuqoriko‘rsatkichnitezegallamagan. Turlidavrlardaturlixalqlarbir-biridankeskinfarqlanuvchansanoqsistemalaridanfoydalanganlar.
Masalan, 12 liksanoqsistemasijudakengqo‘llanilgan.Uningkelibchiqishidaalbattatabiiyhisoblashvositasi - qo‘limizningahamiyatikatta. Bosh barmog‘imizdanfarqliqolganto‘rttalabarmog‘imizningharbiri 3 tadan, ya’nihammasibo‘lib 12 ta bo‘g‘indaniboratdir. Mazkursanoqsistemaizlarihanuzgachasaqlanibqolgan.Masalan, inglizlarda
uzunliknio‘lchashbirligi:
1 fut = 12 dyum=30 sm,
pulbirligi
1 shilling = 12 pens.
QadimgiBobildaanchamurakkabbo‘lgansanoqsistemasi – 60lik sanoqsistemasiqo‘llanilgan. Bu sanoqsistemasiningqoldiqlarihozir ham bor. Masalan:
1 soat = 60 minut
1 minut = 60 sekund
XVI – XVII asrlargachaAmerikaqit’asiningkattaqisminiegallaganatstekvamayyalarda 20 liksanoqsistemasiqo‘llanilgan. Bundaymisollarniko‘plabkeltirishmumkin.
Biz asosano‘nliksanoqsistemasidanfoydalanamiz.Lekin, o‘nliksanoqsistemasidankichiksanoqsistemalaridasonlarnibelgilashuchunarabraqamibelgilaridanfoydalaniladi. Masalan, beshliksanoqsistemasida 0, 1, 2, 3, 4 raqamlari, yettiliksanoqsistemasidaesa 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 raqamlaridanfoydalaniladi.
Hisoblashtexnikasidavadasturlashdaasosi 2, 8 va 16 gatengbo‘lgansanoqsistemalariqo‘llaniladi.
O‘nikkilik, o‘noltiliksanoqsistemalaridaqandaybelgilardanfoydalaniladi?-degansavolgajavobaniq: raqamlardankeyinlotinalifbosidagi bosh harflardanfoydalaniladi.
Shundayqilib, o‘nikkiliksanoqsistemasidaraqamlar 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B kabi; o‘noltiliksanoqsistemasidaesa 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F kabiyoziladi.
Kompyuterlardaboshqasanoqsistemalaridanquyidagiimkoniyatlaribilanfarqlanuvchiikkiliksanoqsistemasidanfoydalaniladi:
 uniishlashinitashkiletishuchunikkiturg‘unholatliqurilmalarzarur ( tokbor – tokyo‘q, magnitlanganyokimagnitlanmagan);
 axborotniikkiholatorqalitasvirlashishonchlivata’sirlargachidamli;
 ikkilikdagiarifmetikaboshqalaridansodda.
Ikkiliksanoqsistemasiningasosiykamchiligi – sonlardagixona(razryad)larningjudatezortibketishidir. O‘nliksanoqsistemasidanikkilikkavateskario‘tkazishlarnikompyuterningo‘zibajaradi. Lekinkompyuterningimkoniyatlaridanoqilonafoydalanishuchununingtilinitushunishzarurbo‘ladi. Shularsabablisakkizlikvao‘noltiliksanoqsistemalariishlabchiqilgan.
Bu sistemalardagisonlaro‘nliksanoqsistemasikabiosono‘qiladi, lekinikkiliksanoqsistemasidagisondan 3 (sakkizlikda) va 4 (o‘noltilikda) martakamrazryadtalabqiladi, chunki 8 = 2³ va 16 = 2⁴.