Sanoq sistemalari, pozitsion va nopozitsion sanoq sistemalari

I belgibilan; V belgibilan; X belgibilan; L belgibilan; C belgibilan; D belgibilan; M bilanbelgilanadi.

Bu belgilarvaularningkombinatsiyasiyordamidaturlisonlarnihosilqilinadi. Masalan, 1 dan 3 gacha - I, II, III kabi, to‘rt (4) – IV , 5 – V tarzidaifodalanadi. Bu yerda 4 soniniyozishuchun 5 sonidan 1 soniniayiribyoziladi, ya’ni I belgi V danoldingaqo‘yilsaayirishma’nosini, agar keyingaqo‘yilsaqo‘shishnianglatadi.Umumiyholda: 6 – VI, 7 – VII, 400 – CD, 600 – DC ko‘rinishdaifodalanadi.
Rim sanoqsistemasidayozilgansonlarnio‘nliksanoqsistemasigaquyidagichao‘tkazishmumkin:
VI  V  I  5 + 1 = 6
IV  (I  V) ?  5 - 1 = 4
XIX  X + (I  X) ?  10 + (10-1) =19
XCIX  (X  C)? + (I  X) ?  (100-10) + (10-1) =99
MCMLXIII  M + (C  M) ? +L+X+I+I+I1000+(1000-100)+50+1+1+1 =1963.
Xulosa, busistemadaharbirbelginingma’nosivaqiymatiuningturganpozitsiyasigabog‘liqemas. Shuninguchun rim raqamlarinihayotdakengqo‘llashimkoniyatibo‘lmagan. Ammo ularnikitoblarbobiniqo‘yishda, soatlarniyozuvidavaboshqalardaqo‘llabturamiz.
Misol.Qaysisanoqsistemasida 21+24 = 100 bo‘ladi?
Yechish: x – qidirilayotgansanoqsistemasiniasosibo‘lsin. U holda 100_x = 1·x² + 0·x¹ + 0·x⁰, 21_x = 2·x¹ + 1·x⁰, 24_x = 2·x¹ + 4·x⁰ bo‘ladi. Demak, x² = 2x + 2x + 5 yoki x² - 4x - 5 = 0 bo‘ladi. Bu tenglamaningmusbatyechimi x=5 bo‘ladi. Demak, sonlarbeshliksanoqsistemasidaberilganekan.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Jumayev E.E,Boshlang'ich matematika kursi nazariyasi va metodikasi.
(KHK uchun )Toshkent."Turon-iqbol",2011yil
JumayеvE.E,Boshlang`ichmatеmatikanazariyasivamеtodikasi.(KHK
uchun)Toshkеnt.“Turon-iqbol,”2011yil.
JumayеvE.E,Boshlang`ichmatеmatikanazariyasivamеtodikasi.(KHK

uchun)Toshkеnt.“Turon-iqbol,”