SaqarTvelos agraruli universiteti marina TurmaniZe sarkocistozis SemTxvevaSi epidemiologiisa da dakvlis produqtebis veterinariul-sanitariuli eqspertizis zogierTi sakiTxi

3. sar ko cis to zis dros sa sof lo-sa me ur neo 
cxo ve le bis or ga niz m Si pa To mor fo lo gi u ri 
cvli le be bi sa da xor c Si gan vi Ta re bu li 
fi zi kur-qi mi u ri cvli le be bis Se sa xeb 
spe ci a lur li te ra tu ra Si ar se bu li mo na ce me bis mi-
xed viT sar ko cis to zis dros cxo ve lis si cocx le Si da-
ma xa si a Te be li  kli ni ku ri  niS ne bia  sxe u lis  tem pe ra tu-
ris mo ma te ba, ta qi kar dia, ariT mia, ane mia, da uZ lu re ba, 
ma dis  uqon lo ba,  prog re si re ba di  si gam x d re,  saW m lis 
mom ne le be li  da  ner vu li  sis te me bis  fun qciis  moS la. 
he ma to lo gi u ri  cvli le be bi dan  da ma xa si a Te be lia  le-
i ko citozi  le i ko pe ni i sa  da  he mog lo bi ne mi is  Sem d go mi 
gan vi Ta re biT. 
v.go lub ko vi  Ta na av to reb Tan  er Tad  gvaw v dis  in-
for ma ci as  sar ko cis to zis  dros  msxvil fe xa  rqo sa ni 
pi ruty vis  uka na  ki du re biT  da koW le bis  Se sa xeb,  ra sac 
av to re bi xsni an sar kocistebiT Te Zos oTx Ta va kun Tis 
in ten si u rad da in va zi e biT (В.И.Голубков и др., 1974).
li te ra tu ra Si  ume te sad  gvxvde ba  ma sa le bi  sar ko-
cis tozis  dros  gan vi Ta re bu li  pa To morfo logiuri 
cvli le bebis  Se sa xeb.  s.lu bi a nec ki  aR niS navs,  rom  am 
Sem Tx ve va Si da ma xa si a Te belia nak lavis Zlie  ri si gam x d-
re, kun Tebis hid remia, mo duneba da fer mkrTaloba, se-
ro zul-la bi sebri in fil tratebis war moq mna, lim  furi 
kvan Ze  bis ga di de ba da Se Su pe ba (С.А.Лубянецкий, 1956). 
n.lev Cen kos  mi xed viT  sar ko cis to zis  dros  kun To-
va ni  boW koebis  ga ni vi  da xa zuloba  qre ba,  rac  mas pin-
Zlis or ga niz mis in toqsi kaciaze mi u Ti Tebs. es mov le na 
mkveT rad aris ga mo xa tu li cis te bis mTli a no bis rRve-
vis ad gi leb Si (Н.Г.Левченко, 1963).
mec ni e rebs  So ris  ar  ar se bobs  er Ti a ni  az ri  sar ko-
cis tebiT  da in vaziebis  in ten si u ro bis  maC ve neb lis  mi-
xed viT  da in va ziebis  xa ris xis  gan sazRvris  Ta o ba ze. 

 33
g.ko no nen ko  mi iC nevs,  rom  da in vazieba  da bali  do ni saa 
Tu kom p re so ri u mis 24 ana Tal Si vlin deba 10-mde sar ko-
cisti, xo lo Tu ga mov lenili sar ko cis te bis ra o de no-
ba mer ye obs 11-20-is an 21-40-is far glebSi, da in va zi e bis 
do ne, Se sa ba mi sad, sa Su a lo da Zli e ria. Zli e ri da in va-
zi e bi sas    da ba li  nak ve bo bis  ori dan  eq v si  Tvis  asa kis 
bat k ne bis  kun To van  qso vil Si  vi Tar de ba  mi o fib ro zi, 
qre ba  ga ni vi  da xa zuloba,  sisxl  ZarRvebis  ir g v liv  da 
kun Teb Sua  qso vil Si  xde ba  ko la ge nozuri  boW ko e bis 
Caz r da (Г.В.Кононенко, 1968). 
n.da ni Si ni ase ve Tvlis, rom sar ko cis to zis dros or-
ga nizmSi  gan vi Ta re bu li  pa To mor fo lo gi u ri  cvli le-
bebi da mo ki debulia sar ko cis te biT da in va zi e bis in ten-
si u ro bis xa risx ze. igi ga ni xi lavs sus ti (20 sar ko cis-
tam de kun Tovani qso vi lis 24 ana Tal Si), sa Su a lo (21-60 
sar ko cis ti) da Zli e ri (60 sar ko cistze me ti) xa ris xis 
da in va zi e bas.  av to ris  mo na ce me biT,  sus ti  da in va zi e-
bi sas kun To va ni boW ko e bi inar Cu ne ben ga niv da sig r Ziv 
da xazulobas,  Tum ca  sar ko cis te bi  boW kos  Sua guls 
mTlia nad ika ve ben da mi o fib ri lebs pe ri feriisaken ga-
das we ven. he ma toq si lin-eozi niT Se Reb vi sas uj re de bis 
bir T vebs  mu qi  iis fe ri  Se fe riloba  da  mkveT rad  ga mo-
xatuli  sazR v re bi  aqvT.  sa Su a lo  da in vaziebis  dros 
kun To va ni boW koebis da xa zu loba qre ba. Zli e ri de for-
ma ci is fon ze maT Si vi Tar de ba ko a gu laciu ri nek ro zis 
mov le ne bi.  uj re de bis  bir Tvebi  ara Ta nab rad  iRe be ba, 
maT  ar  ga aC ni aT  mkveT ri  saz Rvrebi.  Zli e ri  da in va zi e-
bis dros aRi niS neba kun Tovani qso vilis Se Supeba, mi si 
boW ko e bis gal xo ba, mio fib rilebis ga SiS vleba, kun To-
va ni  uj re de bis  bir Tvebis  gaq ro ba  da  kun Teb Sua  Se ma-
er Tebeli  qso vi lis  in ten siu rad  gan vi Ta re ba.  sar ko-
cis te bis  lo ka li ze bis  ad gi leb Si  vi Tar deba  at ro fia 
da  kun To va ni  boW ko e bis  cal ke u li  ub ne bis  nek ro zi. 
sar kocistebiT  in ten siurad  da in vaziebuli  kun To va-

 34
ni  qso vi lis  or ga no lep ti ku ri  daT va li e re bisas  aR-
niS na ven  mis  mo ru xo-moy vi Ta lo  Se fe ri lo bas,  ga fer-
mkTalebas da mo du ne bas (Н.С.Данышин, 1972).
sar ko cis to zis  dros  qaT mis  kun To van  qso vil Si  vi-
Tar deba  mi o dis t ro fia.  his to qi mi u ri  ga mok v le ve biT 
mxris mi da mos kun TebSi dad ge ni lia mi og lo bi nis me ta-
bo liz mis mkveT ri dar Rveva, rac qso vi lo van hi poq si as 
iw vevs.  mog vi a ne biT  cvli le bebi  vi Tar deba  sis x l Zar R-
ve bis Se si ve bis, en do Te li u mis des qva maciis, hi pe remiis, 
mik ro he mo ra gi e bi sa  da  pe ri vas ku la ruli  Se Su pe be bis 
sa xiT (З.Ф.Соминский и др., 1971). 
sar ko cis te biT Zli er da in va ziebuli xor ci fer m k r-
Ta li da mo du ne bu lia, mi si hid re miu loba mo ma tebulia 
da kun Tebs So ris in ten si u rad aris Caz rdili Se ma er Te-
be li  qso vili.  xa xi su ka na,  beW wina  da  sa zar du lis  lim-
fu ri kva Ze bi 1,5-2-jer aris ga di de buli. maT ga na Wer ze 
aRi niS ne ba  dac va ru lo ba,  su ra Tis  waS la  da  nek ro zis 
ke re bi (М.С.Данышина, 1974).
a.jon so ni  Ta na av to reb Tan  er Tad  gvaw v dis  in for-
ma ci as,  rom    sar ko cis to zis  Se de gad  da Ru pul  xbo ebs 
pa Ta na to mi u ri  gak ve Ti sas  aRe niS ne bo daT  cxi mo va ni 
qso vilis gan leva da mi si Je la tinizacia, Se Su pe ba; moy-
vi Ta lo siTxe pe ri kar di um Si, gul-mker di sa da muc lis 
Rru eb Si;  gawya le buli  sis x li;  sis x l Caq ce ve bi  se ro-
zul  gar seb ze,  wvri li  naw la vis  lor wo van  gar s ze,  pe-
ri kar di um ze,  Tir k me leb ze,  Tir kmelzeda  jir k v leb ze, 
kuW q ve Sa  jir k val sa  da  tvin Si;  me zenterialuri  da  me-
di as ti na lu ri lim fu ri kvnZe bis ga di de ba da Se Su pe ba. 
gu li sa da Con Cxis kun Tebs hqon daT ba ci var disferi Se-
fe ri lo ba (A. Joh n son et al., 1975)
z.so min s ki  da  v.sa li mo vi  sar ko cis te biT  cxvre bis 
sa Sua lo  da  gan sa kuTrebiT  Zli e ri  da in va zi e bis  dros 
aR m Z v re lis  qso vi lo van  cis tebs  po u lob d nen  gu lis 
gam tar  sis te ma Si,  rom lis  mor fo lo gi u ri  struq tu-

 35
ra  mTli a nad  waS li li  iyo.  Con Cxis  kun Teb Si  gan vi Ta-
rebuli iyo pe ri vas ku la ru li Se Su pe be bi da uj re du li 
pe ri vas kulitebi, xo lo gul Si – mi o dis t ro fia, mi o zi-
ti da mi o kar di ti (З.Соминский, В.Салимов, 1977).
r.jan g me ni  gvaw v dis  in for ma ci as,  rom  gum bol d tis 
uni ver sistetis  pa ra zi to lo gi i sa  da  pa To lo gi is  gan-
yofilebaSi sar ko ciste biT da a in va zi es pro to zo e bi sa-
gan Ta vi su fali 10 kvi ris asa kis sa mi xbo. Ti To e ul maT-
gans mi e ca Sar coc y s tis bo vi ca nis 10-10 mln cis ta. cxo velebis 
kve bi sa  da  mov la-Se nax vis  pi ro be bi  re komendebu lis 
far g leb Si  iyo.  da in va zie bidan  ori  kvi ris  Sem deg  sac-
de li cxo velebis sxe u lis tem peraturam 40,5°C-mde mo-
i ma ta,  xo lo  27-29-e  dRe ebs  So ris  sa mi ve  xbo  da i Ru pa. 
pa Ta na to mi u ri  gak veTis  Se de gad  ga mov linda  Zlie ri 
ane mia, mrav lo bi Ti sisxl Caqcevebi se ro zul gar seb ze, 
ag reT ve  Tir k me le bis,  Tir k mel zeda  jir k v le bis,  Ti-
mu sis,  fil t ve bi sa  da  lim fu ri  kvan Ze bis  pa renqimaSi. 
da ma xasiaTebeli  iyo  lim fo-re ti ku lu ri  qso vi lis 
uj re de bis  aq ti vizacia.  his to lo gi u ri  ga mok v le viT 
Tir k me leb Si  ga mov lin da  mrgva luj re do va ni  in ter-
sticialuri nef ri ti da mwva ve se ro zuli glo me ru lo-
nef ri ti.  sa mi ve  xbos  kun To van  qso vilSi  aS ka rad  ga mo-
xa tu li  iyo  dis trofiul-an Te bi Ti  cvli le bebi  (R.Jun-
g mann, 1977). pa To mor fo lo giuri cvli le be bis TiT q mis 
ase Tive su raTs aR wers r.li ki sar ko cis to zis Se de gad 
da Ru puli sac de li bat k ne bis or gan z m Si (R.le ek, 1977).
m.ro me li  mi u Ti Tebs,  rom  sar ko cis to zis  Se de gad 
da Ru puli  mcox na vi  cxo ve le bis  or ga niz mis  ga mok v le-
vi sas da ma xa si a Te be lia sis x l Caq ce ve bi gul sa da Ta vis 
tvin Si,  kuW naw la vis  traq tisa  da  Sar dis  buS tis  se ro-
zul gar seb ze (M.Rom mel, 1979). 
r.gil s ma  Ta na av to reb Tan  er Tad  ken tu kis  Stat Si 
(aSS) sar ko cistozi da ud gi na rva Tvis asa kis 41 msxvil-
fe xa  rqo sa ni  pi ruty vis  mo zar de uls.  gak ve Tis  dros 

 36
ero zi e bi da wylu le bi ga mov lin da pi ris Rru sa da say-
la pav mil Si, dis t ro fi u li cvli le be bi – lim fur kvan-
Zeb Si,  ag reT ve  –  ara Cir qo va ni  mi o kar diti  da  mi o zi ti 
(R.Giles et al. 1980). 
m.dol Ji ko vi  Ta na av to reb Tan  er Tad  aR niS navs,  rom 
eq s pe rimentuli  sar ko cis to zis  Se de gad  da Ru pu li 
bat k ne bis  or ga nizmSi  gan vi Ta re bu li  pa To mor fo lo-
gi u ri  cvli le be bi saT vis  da ma xa si a Te be lia  sis x l Caq-
ce ve bi kun To van qso vil Si, mi o kar diti, lim fu ri jir k-
v le bis, gan sa kuT re biT jor j lis lim fu ri jir k v le bis 
ga di de ba,  ka ta rul-he mo ra gi u li  en te ri ti,  nef ri ti, 
me nin go en ce fa li ti.  da a va de bu li  bat k ne bis  sis x l Si 
2-3-jer mcir de ba eriT ro ci te bis ra o de no ba da he mog-
lo bi nis  Sem c ve lo ba.  ume tes  Sem Tx ve va Si  sis x li  wyal-
wya laa.  da a va de bis  sawyis  sta di a ze  qve iT de ba  sa er To 
ci li sa da mi si fraq ci is do ne, Sem deg xde ba ci lis fraq-
ci is ma te ba, gan sa kuT re biT be ta- da ga ma-glo bu li ne bi-
sa (М.А.Должиков и др., 1982). 
sar ko cis to zis  dros  gan vi Ta re bu li  cvli le bebi 
di dad  aris  da mo ki de bu li  da a va de bis  mim di na re o bis 
for mebze.  i.ver Si nini  aR niS navs,  rom  msxvil fe xa  rqo-
sani pi ruty vis, cxvri sa da Ro ris sar ko cis to zis mwva-
ve  for miT  mim di na reo bisas  pi ruty vis  naw la veb Si  aR-
m Z v re lis  mi er  toq si ku ri  da  me qa nikuri  ze moq me debis 
Se de gad  pa To mor fo lo giuri  cvli le bebi  vi Tar de ba 
aler giuli  re aq ci e bis  ti pis  mi xed viT,  ra sac  iw vevs 
or ga niz mis  sen sibilizacia  sar kos po ridiebis  niv Ti e-
re ba Ta  cvlis  pro duq te biT.  amas  adas tu rebs  re ti ku-
lo-en do Telur  sis te ma sa  da  lim foidur  qso vi leb Si 
gan vi Ta re bu li pro li fe raciuli pro ce se bi, rac vlin-
de ba he mo ragiuli dia TeziT, Se Su pe biT, lim fo ci te bis, 
mak ro fa ge bis,  his ti o ci te bi sa  da  eozi no fi le bis  mi er 
qso vi lebis in filtraciiT, kun Te bis, RviZ lis, Tir k me-
le bis, Ta vis tvi ni sa da sxva or ga no e bis sisxl ZarRvebis 

 37
en do Te li u mis in fil traciiT (И.И.Вершинин, 1983).
sar ko cis to zis mwva ve for miT mim di na re o bi sas bat k-
ne bi ume te sad wva nan da Zli er xde bi an. maT aRe niS ne baT 
ma dis daq veiTeba, ane mia, ci eb-cxe le ba, ner vu li mov le-
ne bi da ga mo na de ni cxvi ri dan. or ga niz m Si vi Tar de ba he-
mo ra gi u li di a Te zi, RviZ lis dis trofia, mi o kar dis at-
ro fia, kan q ve Sa uj re di si sa da se ro zuli gar se bis siy-
viT le, Se gu be bi Ti mov lenebi (М.П. Прус, 1983; М.П. Прус 
и др., 1983). 
cxvris or ga niz m Si mwva ve da qvem w va ve for me biT mim-
di na re sar ko cis to zis Zi ri Ta di niS ne bia an Te bi Ti pro-
ce se bi sxva dasxva qso vil sa da or ga no Si, maT So ris, he-
pa ti ti da mio karditi (J.P.Dubey, 1988).
l.pi na e vas  mo na ce me biT  cxvris  or ga niz m Si  gan vi Ta-
re bu li  pa To mor fo lo gi u ri  cvli le be bi dan  da ma xa si-
a Te be lia xi lu li lor wo va ni gar se bis siy viT le, se ro-
zu li  Se Su pe ba;  tran su datis  dag ro ve ba  gul m ker di sa 
da muc lis Rru eb Si; zo lo va ni, wer tilovani da la qo va-
ni sis x l Caq ce ve bi se ro zul da lor wovan gar seb ze, ba-
de qon sa da jor jal ze, Ta vi sa da mxris lim fur jir k v-
leb Si, gul Si, Tir k me lis qer qo van Sre Si, Tir kmelzeda 
jir k val Si, fil t veb Si, Ta vi sa da zur gis tvin Si, Con Cxis 
kun TebSi,  msxvi li  sis x l Zar R ve bis  ked leb ze;  elen Tis, 
Ta vi sa  da  mxris  lim fu ri  kvan Ze bis,  wvri li  naw la vis 
ked lis lim fo i du ri fo li ku le bis hi pe re mia da hi per p-
la zia; dis t ro fiuli cvli lebebi RviZ l Si, Tir k me leb-
Si, Con Cxi sa da gu lis kun Teb Si; Ta vis tvi nis hi pe re mia 
da Se Su pe ba (Л.М.Пинаева, 1989).
sar ko cis to zis  mwva ve  for miT  mim di na re o bis  dros 
pa To morfolo giuri  su ra Ti saT vis  da ma xa si a Te be lia 
le Sis  Zli e ri  si gam x d re,  dis t ro fiuli  cvli le be-
bi  RviZ l Si,  Tir k me leb Si,  mi o kar d sa  da  zur gis  tvin Si 
(Л.В.Полозенко, 1990).  
sar ko cis to zis  dros  xSi ria  abor tis  Sem Tx ve ve bi, 

 38
gan sa kuTrebiT ma ke o bis me o re na xe var Si. s.ni kol s kim da 
s.po zov ma eq s pe ri men tis pi ro beb Si da ad gines, rom sar-
ko cis te biT  Se saZ lebelia  na yo fis  da in va zi e ba  ner be-
bis ma ke o bis dros, rac Se iZ le ba abor tis mi ze zi gax des 
(С.Н.Никольский,  С.А.Позов,  1985).  aR niS nu li  da a va de bis 
dros abor ti re bu li msxvil fe xa rqo sa ni pi ru tyvis xu-
Ti na yofis sxe ul sa da maT pla cen ta Si gan vi Tarebuli 
pa To mor fologiuri cvli le be bis Ses wav li sas b.man dim 
da  h.blek ma  da ad gi nes  pla cen tis  an Te ba,  mi o kar di ti, 
vas ku li ti da en ce faliti (B.Munday,  H.Black,  1976).  sar-
ko cis tozis  Se de gad  abor tebisa  da  abor ti re bu li  na-
yofis  sxe ul Si  gan vi Ta re bu li  ana logiuri  pa To mor-
fo lo gi u ri  cvli le bebis  Se sa xeb,  ag reTve  ram de ni me 
Sem Tx ve va Si na yo fis auto li zis Tao baze in formaciebs 
gvaw v di an ame ri ke li mec ni e re bi s.proq tori da o.stel-
he i mi Ta na av to rebTan er Tad (S.Proctor et al., 1976; O.Stal he-
im et al., 1976; O.Stal he im et al., 1980). 
1978-1982  wleb Si  viq to ri is  Sta tis  (av s t ra lia) 
msxvil fe xa rqo sa ni pi ruty vis mer Ze u li mi mar Tu le bis 
oTx fer ma Si sar ko cistozis ga mo da fiq sir da abor tis 
48 Sem Tx ve va ma ke o bis me-5-8 Tve ze. ga mok v le ul iq na 16 
abor ti re bu li na yo fi, ro mel Tac da ud gin daT mul ti-
fo ka lu ri  ara Cir qo va ni  en ce fa li ti,  mi o kar di ti  da 
he pa ti ti, zo gi erT Sem Tx ve va Si – ke ro va ni pla cen ti ti 
(I.P.McCausland et al., 1984).
uk ve aR v niS neT, rom sar ko cis te bi ga mo yo fen toq sins 
– sar kocistins, ro me lic or ga niz m Si grov de ba. mec ni-
e re bis  mi er  mi Rebulia  gan s x va ve bu li  Se de ge bi  ma Ra li 
da da ba li tem pe raturis meS ve o biT aR niS nul toq sin ze 
ze moq me de bi sa  da  sar kocistebiT  da in va zi e bu li  xor-
cis ga uv neb lo bis Se saZ leb lo bis Se sa xeb. ase ve gan s x va-
ve bu lia mo na ce me bi sar ko cis te biT da in vaziebuli xor-
cis fi zi kur-qi mi u ri Tvi se be bis Ta o ba ze.
a.lu bi a nec ki  gvaw v dis  in for macias,  rom  sar ko cis-

 39
ti ni  Ter mostabiluria, Tum ca ori sa a Tis gan mav lo ba-
Si  xor cis  xar Svisas  igi  iS le ba  (А.Лубянецкий,  1956).  av-
to ri  gvTa va zobs,  rom  sar ko cistebiT  da in va zie buli 
xor cis ve te ri na riul-sa ni ta riu li Se fa se bi sas, or ga-
niz mSi  gan vi Ta re bu li  pa To mor fo lo  giu ri  cvli lebe-
bis  mi xed viT  gan vas x va voT  lim furi  kvan Zebis  ga di de-
bisa  da  Se Su pe bis,  kun Tebis  hid re mi is  gan vi Ta rebisa 
da  se ro zul-la bi seb ri  in fil tratebis  war moq mnis 
sta diebi. da a va de bis pir vel sta di a ze sar ko cistmata-
rebeli cxo velis xor ci nak la vis sus tad da in vaziebis 
Sem TxvevaSi Se iZ leba ga iS vas Ta vi su fal re a li za ci a Si. 
da a va de bis pir vel da me o re sta di eb ze sar ko cis te biT 
Zli er  da in vaziebuli  xor ci  pi ro biT  var gi sad  iT v le-
ba da mi si ga mo ye ne ba Se saZ le be lia mxo lod ori sa a Tis 
gan mav lobaSi mo xar S viT ga uv neb lo bis Sem deg. da a va de-
bis me sa me sta di a ze sar ko cis toziani xor ci uvar gi sad 
iT v le ba da mi si ga mo yeneba Se iZ leba mxo lod cxo ve le-
bi sa  da  frin ve le bis  sak vebad,  isic  ori  sa a Tis  xar Svis 
Sem deg (С.А.Лубянецкий, 1956). 
sar ko cis te bis  mi er  ga mo yo fi li  toq si ni  Zli e-
ri  xa ris xiT  da in va ziebis  Sem Tx ve va Si  iw vevs  la bora-
toriuli  cxo ve lebis  sik vdils.  am de nad,  da uS ve be lia 
sar kocis tebiT  sa Su a lo  da  Zlie ri  xa ris xiT  da in va zi-
e bu li xor cis re a li za ci a Si gaS veba. auci le be lia mi si 
ga uv neb lo ba ma civ reb Si -20°C tem pe ra tu raze ga yin viT, 
mi ni mum 24 sa a Tis gan mav lo baSi (Г.В.Кононенко, 1968). 
n.da ni Si nis  mo na ce me biT  sar ko cis te biT  sus ti  da 
sa Su a lo  xa ris xiT  da in va zi e bu li  msxvil fexa  rqo sa ni 
pi ruty vis  xor ci  Se saZ le be lia  re a li za ci a Si  ga iS vas 
-27°C tem pe ra tu ra ze ara nakleb 24 sa a Tis gan mav lo baSi 
ga yin vis  Sem deg.  Zli er  da in vaziebuli  xor ci,  rom lis 
kun To van qso vils da lim fur kvan Zebs ar etyo ba dis t-
ro fi u li cvli le be bi, un da Ca iT va los pi ro biT var gi-
sad da mox des mi si (2-2,5 kg naW rebis) ga uv nebloba xar-

 40
S viT  ori  sa a Tis  gan mav lo ba Si.  Zli er  da in va zie buli 
xor ci,  ro melsac  etyo ba  dis t ro fi u li  cvli le be bi, 
uti li za ci as eq vem debareba (Н.С.Данышин, 1972).
m.da ni Si na  izi a rebs  azrs  sar ko cis te bis  toq si nis 
Ter mo stabilurobis  Se sa xeb  da  aR niS navs,  rom  igi  ar 
iS le ba  Zli er  da in va zi e bu li  xor cis  -18°  da  -20°C  tem-
pe ra tu ra ze,  Se sa ba mi sad,  48  da  116  sa a Tis  gan mav lo ba-
Si ga yin vi sas, ag reT ve +80°, +85° da +95°C tem pe ra tu ra ze 
(iq m ne bo da 1,5-2-2,5 kg xor cis naW re bis sis qe Si) 30 wu Tis 
gan mav lo ba Si  gacxe le biT  an  ori  sa a Tis  gan mav lo ba-
Si  xar S vi sas.  Ter mu lad  am g va rad  da mu Sa ve bu li  xor  ci 
(ro gorc  ga yi nu li,  ise  mo xar Suli)  man  ga mo i ye na  la-
boratoriuli cxo ve le bis sak ve bad. cdis gan mav lo ba Si 
maT jer ner vu li aR g z ne ba do ba aRe niS ne bo daT, Sem deg 
–  da be Ca ve ba,  ki du re bis,  yu rebisa  da  qu Tu To e bis  dam-
b la, fa Ra ra Ti, abor ti, zrda-gan viTarebaSi Ca mor Ce na. 
iyo le ta lu ri da sas ru lis Sem Txvevebi, ra dro sac kuW-
naw lav Si  aR wer d nen  Zli e ri  he mo ra giuli  da  ka ta ru li 
an Te bis su raTs (М.С.Данышина, 1974).
r.jan g me ni sa da T.hi e pes mo na ce me biT xor cis na Wer Si 
sar kocistebi sru lad iRu pe bi an er Ti sa a Tis gan mav lo-
ba Si xar S vi sas. av to re bi aR niS na ven, rom kun To van qso-
vil Si  sar ko cistebi  ga mo yo fen  ci lo va ni  bu ne bis  toq-
sins, ro mel sac ga aC nia he mo li zisa da he mag lu tinaciis 
Tvi se be bi (R.Jun g mann, T.Hiepe, 1975).
v.her T lis mo na ce me biT -2°C pi ro beb Si ga yi nul xor-
c Si sar kocis tebi pa To ge nur Tvi se bebs 18 dRis gan mav-
lo ba Si inar Cu neben, xo lo -20 da -65-70°C tem pe ra tu ra-
ze isi ni swra fad da sru lad iRu pe bi an (W.Hartley, 1976).
v.sku ga re vi re ko men da cias uwevs sar ko cis te biT da-
in va ziebu li  xor cis  ga uv neb lobas  ma Ra li  six Si ris 
im pul su ri  er T po lusiani  eleq t ro magnituri  ve lis 
ga mo ye ne biT,  xo lo  sar ko ci stebis  spo ro cis te bis  ga-
uv neb lo bas - ul t rab ge ris ze moq me debiT. av to ris mo-

 41
na ce me biT,  pir vel  Sem Tx ve va Si  xor cis  sru li  ga uv neb-
loba  xde ba  ise,  rom  ar  ic v le ba  mi si  xa risxobrivi  maC-
ve neb le bi  (nac ri sa  da  cxi mis  Sem c ve lo ba,  pH).  me o re 
Sem Tx ve va Si  fe ka lis  fraq ci a Si  myo fi  sar ko cis te bis 
spo ro cis te bi sru lad iRu pe bi an an xde ba ma Ti dis t ro-
fiuli ga dag va re ba (В.Н.Скугарев, 1982).  
er T ma ne Ti sa gan  da mo u ki deb lad  Ses ru le bul  ga mok-
v le va Ta  Se de ge bis  sa fuZ vel ze  s.lu bi a nec ki  da  g.ko-
no nen ko as k v ni an, rom sa Su a lo da Zli e ri xa ris xiT da-
in va zie bisas  sar ko cis to zi an  xorcs  aqvs  ma Ra li  pH, 
uar yo fi Ti  re aq cia  fer ment  pe roq si da zas  ar se bo ba-
ze da xor cis bu lio nis da de biTi re aq cia go girdmJava 
spi lenZTan.  kun To van  boW koebs  ga ni vi  da xa zu loba  ar 
em C ne vaT  (С.А.Лубянецкий,  1956;  Г.В.Кононенко,  1968).  i.mi-
le ri  adas tu rebs,  rom  sar kocistebiT  da in va zi e bu li 
msxvil fexa rqo sa ni pi ruty vis xorcs ma Ra li pH aqvs. av-
to ris az riT es mi u Ti Tebs nax Sir wylebisa da rZis mJa-
vas Sem cvelobis Sem ci re ba ze, ris Se de gad ir R ve va xor-
cis mom wi fe bis pro ce si (И.В.Миллер, 1988). 
Ca ta re bu li  ga mok v le ve bis  Se de ge bis  sa fuZ vel-
ze  av to re bis  na wi li  Tvlis,  rom  sar ko cis te biT  da in   -
vaziebul xor c Si ga cilebiT da ba lia te nis Se ma ka ve be-
li Tvi seba, vid re jan saR xor c Si (M.Daugschies et al., 1988; 
2000; M.Mathili, G.Milind, 2005). sxva Ta mo nacemebiT am dros 
xor cis  xa ris xis  gaua resebas  iw vevs  ne it raluri  li pi-
de bi sa  da  fos fo lipidebis  Se mad gen lobis  Sec v la  da 
an ti oq si den tu ri aq ti u ro bisa da ze Jan gu ri da Jan g vis 
pro cesebis  moS la,  ris  ga mo  xor c Si  ma tu lobs  cxi mo-
va ni mJa ve bis – es Te re bis ra o de no ba (Т.Г.Порнякова и др., 
2000).   
Cven T vis sa in te re so iyo am mi mar Tu le ba Ta mi xed viT 
sa qar TveloSi Ses ru le bul ga mok v le va Ta Se de ge bi. ga-
su li sa u ku nis 80-ian wleb Si Cvens qve ya na Si Ro ris sar-
ko cis to zis sa kiTxeb ze mu Sa ob da m.gam y re li Ze. eq s pe ri-

 42
men tis pi ro beb Si sar ko cis to zis Se de gad da xo ci li go-
We bis  or ga niz m Si  gan vi Ta re bu li  pa To morfologiuri 
cvli le be bis Ses wav li sas man da ad gi na me dia stinaluri 
da  me zen te ri a lu ri  lim fu ri  kvan Ze bis  an Te ba,  sis x l-
Caq ce ve bi se ro zul gar seb ze, pe ri kar di um ze, en do kar-
diumsa da epi kar di um ze, Tir k me leb Si, naw la ve bis lor-
wo van gar seb ze, siTxis mo ma te ba pe ri kar di um Si, in fil-
t ra ti kan q ve Sa da kun Teb So ris Se ma er Te bel qso vil Si, 
dis t ro fi u li  cvli lebebi  da  nek ro zu li  ub ne bi  Si na-
gan or ga no eb Si. amas Tan, ver  dad gin da kav Si ri cis te bis 
lo ka li za ci a sa  da  ar se bul  pa Tomorfologiur  cvli-
le bebs  So ris,  rac  av to ris  az riT  go Webis  or ga niz m-
Si sar ko cis te bis mi er zo gad toq si kur ze moqmedebaze 
mi u Ti Tebs.  rac  Se e xe ba  sar ko cis to zis  dros  gan-
viTarebul  bi o qi mi ur  cvli le bebs,  av to ri  gvaw v dis 
in for macias, rom am go We bis xor c Si siTxis ra o de no ba 
Sem cir da 5,1%-iT, xo lo cxi mi sa da ci lis Sem c ve lo bis 
kle bam, Se sa bamisad, 3,8 da 2,4% Se ad gi na. gar da ami sa, pH 
ga i zar da 0,4-0,5-iT, rac xor cis swra fad ga fu We bis mi-
ze zi gax da (m.gam y re li Ze, 1989). 
ase ve  gan s x va ve bu lia  mo na ce me bi  kun To van  qso vil-
Si  sar ko cistebis  lo ka li ze bis  Ta o ba ze.  n.lev Cen kos 
in for maciiT  cxvris  or ga niz m Si  mik ro sar ko cis te bi 
uf ro  xSi rad  ari an  gan Tav se bu li  di af rag mis  fe xeb Si, 
gu lis,  sa Su a lo  dun du la  da  mxris  sam Ta va  kun Teb Si 
(Н.Г.Левченко,  1963).  s.meS ko vis,  l.ov se pi a ni sa  da  l.po-
lo zen kos mo na ce me biT ama ve sa xe o bis cxo velSi mik ro-
sar ko cis tebiT Zli er da in va zi e bu lia say la pa vi, gu li 
da  di af rag mis  fe xe bi  (С.Мешков,  1973;  Л.А.Овсепян,  1987; 
Л.В.Полозенко, 1990).
m.mu ta xod Ja e vis mo na ce me biT msxvil fe xa rqo sa ni pi-
ruty vis or ga niz m Si sar ko cis te biT upi ra te sad da in va-
zi e bu lia xa xi sa da say la pa vi mi lis kun Te bi, di af rag mis 
fe xe bi; cxvri sa da Ro ris or ga niz m Si –  wi na ki du re bis 

 43
ze da pi ru li,  Te Zos,  di af ragmisa  da  muc lis  kun Te bi 
(М.Мутаходжаев, 1970).
s.meS ko vi sa  da  a.po Ro si a nis  mo na ce me biT  cxvar Tan 
Se da re biT  msxvil fe xa  rqo sa ni  pi ruty vi  sar ko cis te-
biT  nak le bad  aris  da in va zi e bu li.  av to re bi  da a va de-
bis aR m Z v re lis lo ka li zebis mTa var ad gi le bad mi iC ne-
ven gu lis, xa xi sa da say la pa vis kun Tebs (С.Мешков, 1975; 
А.П.Погосян, 1990).
s.dros ti  da  h.gra ub ma ni,  rom leb mac  ga mo ik v li es 
sar ko cis tebiT  da in va zi e bu li  Svlis  kun To va ni  qso-
vi li,  mi u Ti Te ben  aR m Z v re lis  upi ra te sad  (92,5%)  muc-
lis  swor  kun T Si  lo ka li zebis  Ta o ba ze  (S.Drost,  H.-D.
Graubmann, 1974). isi ni Ta naavtorebTan er Tad gvaw v di an 
in for ma ci as, rom sar ko cis tebi msxvil fe xa rqo sa ni pi-
ruty vis  or ga niz m Si  Zi ri Ta dad  muc lis  swor  da  di af-
rag mis kun Teb Si ari an gan Tav se bu li (S.Drost et al 1978).    
v.go lub kov ma  ga mo ik v lia  249  cxe nis  nak la vi.  mak ro-
sar ko cis te biT  (`mi Se ris  par ke bi~)  gan sa kuT re biT  in-
ten siu rad  da in va zi e bu li  aR moC n da  xa xa  (98,3%),  di af-
rag ma (91%) da say la pa vi mi lis kun To va ni gar si (89,3%), 
mik ro sar ko cis te biT – xa xi sa da say la pa vi mi lis kun Te-
bi, Se sa ba mi sad, 98,9 da 87% (В.И.Голубков, 1984). 
o.ser do bin ce va sa  da  v.si dor ki nis  mo na ce me biT  mik-
ro sar ko cis tebiT upi ra te sad da in va zi e bu lia msxvil-
fe xa rqo sa ni pi ru tyvisa da cxvris say la pa vi da di af-
rag ma (О.В.Сердобинцева, В.А.Сидоркин, 2011). 
aR sa niS na via, rom g.as te ri a des ma da s.Ca ra lam bi des-
ma  mak ro sar kocistebi  ga mo av lines  rva  cxvri sa  da  eq-
v si  cxe nis  sas qe so  or ga nos  bolqv-mRvi mo van  kun T Si 
(G.Asteriades, S.Cha ra lam bi des, 1978).
p.bur Ti kaS vi lis mo na ce me biT sar ko cis te biT upi ra-
te sad da in va zi e bu lia cxvris muc li sa (93,2%) da kis ris 
(92,7%) kun Te bi (П.С.Буртикашвили, 1978).
m.gam y re li Zis  mi er  Ro re bis  kun To va ni  qso vi lis  ga-

 44
mok v le visas mik ro sar ko cis tebiT gan sa kuT re biT da in-
va zi e bu li aR moC nda kis ris kun Te bi (73,3%). di af rag mis 
kun Te bis  da in va zi e bis    maC venebelma  mxo lod  13,3%  Se-
ad gi na (М.Г.Гамкрелидзе, 1987).
* * *
am ri gad,  li te ra tu ris  mi mo xil va Si  mo ta ni li  wya-
ro e bis  mo na cem Ta  ga a na li ze biT  das tur de ba,  rom  sar-
ko cis to zi  msof lioSi  far Tod  gav r ce le bu li  in va zi-
u ri  da a va de baa.  igi  prob lemuria  ve te ri na ri is  dar gis 
mu Sa ke bi saT vis, rad gan mi si aRmZv relebis gan vi Ta re bis 
Ta vi se bu re be bi dan ga mom di na re am pro to zoozis ga mav-
r ce le be lia xor cis m Wa mel cxo vel Ta far To wre, xo lo 
am T vi se be lia  Zu Zum wov re bis,  rep ti li e bi sa  da  frin ve-
le bis  far To  speq t ri,  rac  sar ko cis to zis  gav r ce le-
bis  aR sak veT  Ro nisZiebaTa  gan xor ci e le bi saT vis  se ri-
o zul prob le mebs qmnis.
ase ve gan s x va ve bu lia mo na ce me bi sar ko cis tebis bi o-
lo gi i sa da sar ko cis to zis epi de mi o lo gi is sa ki Txebis 
ga Su qe bi sas.  Zi ri Tadad,  mec ni er Ta  az ri  Tan x v de ba  am 
da a va de bis  dros  cxo velis  or ga niz m Si  gan vi Ta re bu li 
pa To mor fologiuri da bio qi miuri cvli le be bis aR we-
ri sas.  ama ve  dros,  sa yo vel Taoa  az ri  imis  Se sa xeb,  rom 
sar ko cis to zi mniS v ne lo van za rals aye nebs mecxo ve le-
o bis dargs da, ro gorc an T ro po zoo nozuri da a va de ba, 
se ri o zul  saf r Txes  war mo ad gens  ada mi a nis  jan m r Te-
lobisaTvis.    

 45