Sarbadorlar harakati Bajaruvchi: O. Mamayusupov

Sarbadorlar harakati
Bajaruvchi:O.Mamayusupov
SARBEDAR (lot. “Boshlar berish”), Shimoliy Xuroson va Sharqiy Mozandaronda Eronning shimoli-sharqidagi Bayhak viloyatidagi Sabzevarda joylashgan mahalliy hukmdorlar sulolasining vujudga kelishiga olib kelgan diniy oqim. “Sarbedar” kichik mustaqil davlatning yetakchilari va tarafdorlariga berilgan nom. U 1326-yilda Il-Xoniy Abu Said vafotidan va 1380-yillarda Temurlanning Eronni bosib olishigacha boʻlgan yarim asr davomida mavjud boʻlgan.Sarbedarlar davlatining siyosiy va ijtimoiy tarixining har bir jabhasini aniq yoritish uchun dalillar yetarli emas. Barcha asosiy rivoyat manbalari ular tasvirlagan voqealardan kamida yarim asr o'tgach paydo bo'ladi va shuning uchun ular kech va turli xil an'analar haqida xabar beradilar Ibn Battuta oʻzining real asarida Abu Said vafotidan soʻng Xurosonda sodir boʻlgan voqealar haqidagi hikoyasining bir qismi sifatida Sarbedorlar haqidagi qisqa boʻlimni oʻz ichiga oladi. 1362-yilda tugallangan “Tarix-i-Ruyan Amoli”dan bir asr o‘tib Ohiriddin Mardashiy o‘zining “Tarix-i-Tabarestan o Ruyan o Mozandaron” asarida qayta qo‘llagan.Mahalliy Mozandaron hukmdori saroyining kotibi Xay-ad-Din Faryumadiy tomonidan 1381-yilda tuzilgan Majmaʼ Al-Ansobning davomi yoki “Hayl k-Muhammed-Sabankariy”da Sarbonlarning tashqi koʻrinishi ham yoritilgan.Sarbedorlar bilan muomala qilishda Mirxond Hofezi Abroga, shuningdek, Sarbedorlarning hokimiyat tepasiga oʻtgan asrdan boshlab koʻtarilishi haqida hikoya qiluvchi “Tarix-i Sarbedaron” nomli yoʻqolgan hikoyasiga tayangan. aniq shia nuqtai nazari..Xondamir hikoya qilgan sarbedarlar tarixi asosan uning bobosi Mirxandaning ijodiga asoslanadi. Ibn Yamin nomi bilan ham tanilgan Amir Faur-ad-Din Mamud Faryumadiyning she’riy asarlarida, shuningdek, numizmatik dalillarda sarbedarlarning eslatilishi ushbu xronikalarni to'ldiring.Xalq qoʻzgʻoloni natijasida vujudga kelgan, hech bir oila hokimiyatda merosxoʻr monopoliyaga ega boʻlmagan bu davlat “qaroqchilar respublikasi” deb atalgan (Buxner; Grousset, 466-bet). Harakatning mahdiylik yoʻnalishlaridan kelib chiqib, baʼzi olimlar uni “shia respublikasi” (Mazzaviy, 66-bet; Remer, 17-bet) deb atasalar, boshqalari bu harakatning shialik jihatiga urgʻu berishgan (“Haqiqat”; Shahrestoniy). Ikki tarixchi V. F. Buxner va R. Groussetning reduksionistik qarashlariga qarshi chiqdi. Sarbedarlar harakati qishloq va shahar zodagonlariga qarshi dehqonlar va shahar quyi tabaqalari oʻrtasidagi sinfiy kurashning bir qismi edi. Ko'proq qabul qilingan tushuncha shuki, Sarbedar harakati Il-Xoniylar rejimi parchalanishga yuz tutgan bir paytda siyosiy va ma'muriy avtonomiyaga qaratilgan harakat edi