Saudiya arabistoni podshohligining fors ko’rfazi mintaqasidagi tashqi siyosati xusnitdinov Dilshod tdshu talabasi Annotatsiya

Neft (strength-kuchli tomoni/ threat-tahdid)

SAP da dunyodagi eng yirik neft kompaniyalaridan biri bo’lmish ARAMCO ning joylashgani tufayli davlatga yiliga milliardlab foyda kelib tushadi va bu orqali FKADHK dagi umumiy yalpi ichki mahsulotning 46% ko’prog’i Saudiya hissasiga to’g’ri kelgan. Xususan, Saudi Aramco kompaniyasining sof daromadi 2019 yilda dunyodagi 12 ta eng yirik neft kompaniyalarining umumiy sof daromadidan kattaroq bo'ldi. Saudiya Arabistonining milliy neft kompaniyasi o'tgan yili 88,2 milliard dollar miqdorida sof daromadga ega bo'lgan bo’lsa, dunyoning 12 ta yirik neft kompaniyalari esa moliyaviy natijalariga ko'ra 2019 yilda jami 63,9 milliard dollarni tashkil etdi². Bu yirik moliyaviy daromad orqali Saudiya Arabistoni rivojlangan mamlakatlardan unga g’oyaviy dushman hisoblanuvchi Eronning taxminiy harbiy hujumiga qarshi katta miqdorda harbiy mudofaa texnikalarini sotib oladi. Bundan tashqari SAP Tehronning inqilob keyingi davrda unga qarshi inqilobni eksport qilish xavfini oldini olish maqsadida va islom olamida yetakchilik mavqeiga intilishi natijasida xalqaro islom tashkilotlarini(Musulmon dunyosi ligasi, Musulmon yoshlar assambleyasi, Islom rivojlanish banki kabilar) qo’llab-quvvatlab keladi. Biroq, 2014-yilda SAP 24chi eng yirik iqtisodga ega davlat bo’lganiga qaramasdan, podshohlik yalpi ichki mahsulotining 85%dan

2 – Anadolu agentligi https://www.aa.com.tr/en/economy/saudi-aramco-income-higher-than-12-oil-giants-in-2019/1784539

ko’prog’ini neft tashkil etishi uning boshqa mintaqa davlatlariga nisbatan barqaror iqtisodga egaligiga rahna soladi. Neft bozorining hech qachon bir tekisda

bo’lmagani hisobga olinsa, yaqin kelajakda nafaqat ishsizlikning oshishi va turli diniy guruhlarning bosh ko’tarishi kabi ichki tanazzuliy holatlar bilan birga Saudiya Arabistoni Fors ko’rfazi, Yaqin Sharq mintaqalarida o’z pozitsiyasini yo’qotish ehtimoli mavjud. Agar Saudiya Arabistoni muvaffaqiyatsizlikka uchraydigan bo'lsa, unda boshqa Fors ko'rfazi davlatlari, shuningdek, Saudiyadan moliyaviy yordam olib kelayotgan ko’plab uchinchi dunyo musulmon o’lkalari o'zlarini zaifroq his qilishi mumkin. Shunday qilib, musulmon ko'rfazidagi davlatlar, xususan, uning mintaqadagi eng muhim ittifoqchisi bo'lgan BAA Saudiya Arabistoniga butunlay inqirozga yuz tutish va xorijiy kuchlarga potentsial qaramlikni oldini olish uchun iqtisodiy va siyosiy yordam ko'rsatishdan manfaatdor. Birlashgan Arab Amirliklari Saudiya Arabistoni singari neft daromadlariga juda bog'liq emas, chunki uning neft va gaz sektori YaIMning atigi 30 foizini tashkil qiladi, boshqa sohalar, shu jumladan, turizm va neftga bog’liq bo’lmagan sohalar eksportning qolgan 70 foizni tashkil qiladi³.


Fors ko’rfazi bo’ylab xavfsizlik kuchlari (weakness-kuchsiz tomoni/ threat-tahdid)
SAP ning harbiy mudofaa masalasi doim muammolar tug’dirgan. Kichik aholi, rivojlanmagan va nozik ichki siyosiy muvozanat Saudiya Arabistoni harbiy ojizligining asosiy sababidir. Bu ojizlik doim SAPni doimo tashqi siyosiy va harbiy kuchlar, mafkuralar ta’siriga nishon qildi. Bu ojizlikni yo’qotish podshohlikning AQSH va G’arb davlatlari bilan mustahkam aloqalarida o’z yechimini topdi. Mamlakat mudofaasi to’liq G’arb vositalari, texnologiyasi bilan ta’minlandi⁴ .

3 – (July 2018) Saudia Arabia and Oil Deplation, The Yale review of international studies;

4 – M. Muhammadsiddiqov, (2013), Xorijiy Sharq va G’arb mamlakatlarida ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, 93-bet.
Shunga qaramasdan SAP uchun Eron tomondan hujum xavfi kamaygan emas va Eronning Saudiyaga nisbatan dushmanligi sabablari ko’p, quyida asosiylari: Eron va Saudiya Arabistoni mintaqaviy ta'sir uchun asosiy raqobatchilar bo’lib kelgan, bu maqom Arab bahori va Suriya, Iroq va Yaman kabi mamlakatlardagi urushlar natijasida kuchaygan. Ikkinchidan, Eron AQShga to'g'ridan-to'g'ri hujum qilishdan ko'ra Saudiya Arabistoni singari AQSh sheriklarini nishonga olish ehtimoli ko'proq. Uchinchidan, Saudiya Arabistoni sunniy-shia raqobati va Saudiya Arabistonining Qizil dengizdagi geografik pozitsiyasi, mintaqaviy siyosatda yetakchilik rolini o'ynashga tarixiy tayyorligi va neft zaxiralari tufayli strategik nishon hisoblanadi. 90-yillar boshidan buyon Saudiya Arabistoniga Eron raketalari tahdid solmoqda. Eronning Yaqin Sharqdagi eng yirik ballistik va qanotli raketa kuchlarini o'z chegaralaridan 2500 km uzoqlikda zarba berishga qodir. Eron o'zining arsenalidan tashqari, Yamandagi hutiylar singari sheriklariga ham ishonadi. Eronning asosiy tartibsiz kuchi bo'lgan Islom inqilobi soqchilari korpusi-Quds kuchlari hutiylarga (rasmiy ravishda Ansor Alloh deb nomlanadi) qurol-yarog ', texnologiya, o'qitish va maslahatchilar bilan ta'minlaydilar. Xutiylar Bab el-Mandeb bo'g'ozi yaqinidagi kemalarni nishonga olgan va Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklarining quruqlikdagi nishonlariga qarshi hujumlar uyushtirgan⁵.
Eron, shuningdek, uzoq muddatli kiberhujumlarni o'tkazish qobiliyatini yaxshilamoqda. Masalan, Saudi Aramco kompaniyasining ko'plab muhim jarayonlari - masalan, neft quduqlarini burg'ulash, neftni quyish va yoqilg'ini tankerlarga yuklash - elektron tarzda boshqariladi va nazorat qilinadi va aynan Eron kiber operatsiyalarini Fors ko'rfazidagi Saudiya infratuzilmasiga, masalan, neft inshootlariga qarshi asosiy vosita sifatida ishlatishda davom etishi mumkin.
5- https://www.csis.org/analysis/irans-threat-saudi-critical-infrastructure-implications-us-iranian-escalation