Savod o‘rgatish davrida sinfdan tashqari ishlar (alifbe bayrami va shuning kabilar )ni uyushtirish

2.1. Sinfdan tashqari tadbirlarning tashkil qilishning tamoyillari
O‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berishda va ularni rivojlanishida fizikadan uyushtiriladigan sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati kattadir.
Fizikadan sinfdan tashqari ishlar deganda, darsdan tashqari sharoitda, bevosita fizika o‘qituvchisining rahbarligida, reja asosida ma’lum maqsadni ko‘zlab, o‘quvchilarning hohishlarini hisobga olgan holda uyushtiriladigan mashg‘ulot nazarda tutiladi.Sinfdan tashqari ishlarni uyushtirishda o‘quvchilarning ta’lim olishi, tarbiyalanishi va rivojlanishi dielektrik birlikda hal etilishiga alohida e’tibor beriladi. bu ishlar bir necha tashkiliy elementlar (maqsadi, vazifasi, mazmuni, shakli, xili, tashkil etish metodi) dan tashkil topadi.
Fizikadan sinfdan tashqari ishlarning maqsadini belgilashda quyidagilar hisobga olinadi:

• 
  o‘quvchilarning bilim darajasi;
  
• 
  o‘quvchilarning bilishga qiziqishi;
  
• 
  uning o‘quv mehnat faoliyatidagi o‘ziga xos xususiyatlari;
  
• 
  aqliy taraqqiyot darajasi;
  
• 
  shaxs sifatida shakllanish darajasi;
  
• 
  kasbga yo‘naltirish.
  

Sinfdan tashqari ishlarning maqsadlaridan kelib chiqqan holda vazifalari belgilanadi. Ular sinfdan tashqari ishning mazmuniga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:

• 
  o‘quvchilar ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish;
  
• 
  o‘quvchilarni umumiy ta’lim olish yo‘nalishini rivojlantirish;
  
• 
  o‘quvchilarning umumtexnikaviy rivojlanishini ta’minlash;
  
• 
  o‘quvchilarning shaxsiy qobiliyatini rivojlantirish;
  
• 
  o‘quvchilarda amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirish;
  
• 
  kasbga yo‘naltirish vazifasi.
  

Bu didaktik vazifalarga mos holda, sinfdan tashqari ishlar tashkil etiladi.
O‘quvchilarning sinfdan tashqari ishlarining mazmunini tanlash muhim ahamiyatga ega.Umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilari fizikadan hali chuqur va mustahkam bilimga ega emasligini, mustaqil ishlash qobiliyati ham yetarli shakllanmaganligi hamda ularning yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda sinfdan tashqari ishlarning mavzusi va mazmunini tanlashda uning ilmiyligiga emas, balki uning amaliyligiga asosiy e’tibor qaratish kerak.Akademik litsey va 10-sinf kollejlari talabalari bilan o‘tkaziladigan sinfdan tashqari ishlarni mavzu va mazmunini belgilashda avvalam bor ularning ilmiyligiga hamda talabalarning bo‘lajak kasblarini hisobga olgan holda yondoshish zarur. Darslikda ertakdan rasm-lavhalar, ular asosida matn berib borishga ham e’tibor berildi. Xususan, darslikning 18, 31-betlarida Ll, Uu harf-tovushlarini о‘rganishga mо‘ljallangan darslar uchun «Qaynar xumcha», «Bо‘ri bilan turna» ertaklaridan rasm-lavha va matnlar berilgan. Ushbu о‘rinda о‘qituvchi rasmlarning qaysi ertak asosida chizilganligi va uning mazmunini bolalarga hikoya qildirishi, eslatishi maqsadga muvofiqdir. Xususan, Alifbe davrining boshlang‘ich bosqichida о‘rganish uchun «Qaynar xumcha» ertagiga chizilgan rasm-lavha va matnni quyidagi tarkibda о‘rganish mumkin. О‘qituvchi bu ertakka ishlangan bir necha rasmlarni о‘quvchilarga kо‘rsatadi. (rasmlar sinf xattaxtasiga ilib qо‘yiladi). – Qani, bolalar, bu rasmlar sizga qaysi ertakni eslatyapti? – «Qaynar xumcha» ertagini. – Yaxshi. Kim «Qaynar xumcha» ertagini aytib beradi? Albatta, о‘quvchilarning javobini tо‘ldirgan holda, о‘qituvchi ertakni qayta, obrazli va jonli ohangda aytib beradi, rasmlar asosida suhbat о‘tkazadi. Keyin darslikdagi rasm-lavha tasviri asosida berilgan matn о‘qitilib, gaplar tuzdiriladi. – Ana oltin. – Bobo oltinni kо‘rdi, kabi. Shuningdek, har bir tovush-harf uchun tavsiya qilingan rasmlar ostida ularning sо‘z andozasi berilgan bо‘lib, ular asosida sо‘zlarni tovush – bо‘g‘in tahlilini muntazam о‘tkazib borish о‘quvchilarning yangi bilimlarni mustahkam о‘zlashtirishlariga asos bо‘ladi. Alifbe davri uchun har bir tovushga ilova sifatida sо‘zlarning bо‘g‘inlab berilishidan maqsad, avvalo, kelajakda о‘quvchining orfografik savodxonligini ta’minlashga, tо‘g‘ri о‘qish va yozish kо‘nikmalarini tarkib toptirishga, qolaversa, uning lug‘at boyligini, sо‘z zaxirasini oshirishga qaratilgan. Ushbu materiallar yangi bilim larni mustahkamlashga oid mashg‘ulotlarda о‘quvchilar bilimini tekshirib kо‘rishda asqotadi. О‘qituvchilar mazkur didaktik materiallarga ijodiy yondashgan holda о‘quvchilarning tо‘g‘ri yoza olishi, sо‘z boyligi, sо‘zlarni bо‘g‘inlarga tо‘g‘ri ajrata bilishga oid bilimlarini tekshirib boradilar. Masalan: B harf-tovushini о‘rganish uchun 3 ta sо‘z andozasi berilgan bо‘lib, ular bobo, beshik, baliq rasmlari bilan birgalikda taqdim etilgan. Birinchi andozani о‘quvchilar mustaqil tо‘ldira oladilar, chunki bobo sо‘zidagi barcha harf-tovushlar о‘quvchilarga tanish, beshik va baliq sо‘zlariga oid andozalarni tо‘ldirish emas, balki mazkur sо‘zlarni darslikdagi andozasiga asoslanib bо‘g‘inlarga ajratishni talab qilish maqsadga muvofiq bо‘ladi.Bolаgа bir turdаgi tuzilmаlаrdаn foydаlаnmаgаn holdа sо‘zlаrning tо‘g‘ri tаrtibini qо‘llаshni о‘rgаnishdа yordаm berаdigаn mаshqlаrgа аlohidа e’tiborni qаrаtish zаrur.
Muhimi, bolаdа gаp tаrkibi hаqidа vа hаr xil turdаgi gаplаrdа leksikаdаn tо‘g‘ri foydаlаnish hаqidа oddiy tаsаvvurlаr shаkllаnsin. Buning uchun bolаlаrgа gаpdа sо‘zlаrni biriktirishning turli usullаrini, sо‘zlаr о‘rtаsidаgi аyrim mаzmunli vа grаmmаtik bog‘liqliklаrdаn foydаlаnishni hаmdа gаpni intonаsion jihаtdаn rаsmiylаshtirishni о‘rgаtish zаrur.Shundаy qilib, nutqning grаmmаtik tuzumini shаkllаntirish jаrаyonidа sintаktik birliklаr bilаn аmаllаr bаjаrish kо‘nikmаsi shаkllаnаdi, muаyyan muloqot shаroitidа vа rаvon monologik fikrlаrni tuzish jаrаyonidа til vositаlаrini ongli rаvishdа tаnlаsh tа’minlаnаdi. Bolа tilining grаmmаtik tuzumini shаkllаntirish uning nutqi (tili) rivojlаnishining umumiy oqimidа rо‘y berishi lozim; pedаgogik rаhbаrlik shаkllаri vа metodlаri umumiy nutqiy rivojlаnishning bosqichmа-bosqich xususiyatgа egаligini, eng аvvаlo diаlog vа monologni, sо‘zgаchа bо‘lgаn mаzmunli-semаntik tizimdаn vаziyatgа oid ixtiyoriy iborаli nutqqа о‘tish (undаn keyinchаlik diаlog vа monolog rivojlаnаdi), bolаlаrning nutqiy hаvаskorligi sohаsi sifаtidа tengdoshlаr bilаn muloqotning diаlogik shаkllаrini о‘zlаshtirishni hisobgа olishi lozim.