translyatorlar deb ataladi.
Translyatorlarning 3 xil turi mavjud:
• Assembler
• Kompilyator
• Interpretator Kompilyator — murakkab dasturdir, dasturlash tilida yozilgan barcha kodlarni birdaniga ob’ektli kodga o‘zgartirib beradi. Ob’ektli kodni yana ikkilik kod yoki mashina kodi deb ham atashadi. Keyinchalik bu ob’ektli kod kompyuterda to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlatilishi mumkin bo‘ladi. Dasturlash tillarida yozilgan kodlar bu ob’ektli kodga ta’sir qilmaydi. Interpretator — ham dastur ham jihoz ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Bu ham kompyuter tiliga o‘zgartirib berish vazifasini bajaradi, faqatgina ishlash texnologiyasi boshqacharoqdir. Interpretator, dasturlash tilida yozilgan kodlarni ketma — ket o‘qib, mashina tiliga o‘zgartirib boradi. Xatolik paydo bo‘lsa, o‘sha zahoti dasturchiga ma’lum qiladi. Bu ketma — ketlikda o‘zgartirish, kompilyatorga nisbatan sekinroq amalga oshiriladi(ba’zi holllarda kompilyatorga qaraganda 50 barobar sekin).
26
|
Tizimli dasturiy ta’minotning tarkibi va asosiy funksiyalari.
|
Maxsus tizimli dasturiy ta’minot hisoblash tizimining aniq spetsifik masalalarini yechish uchun umumiy dasturiy ta’minotga kushiladi (uchishni boshqarish, xarbiy masalalar va x.k.).
Umumiy tizimli dasturiy ta’minot universal bo`lib keng ommaviy masalalarni yechish uchun mo`ljallangan.
Bundan so`ng umumiy tizimli dasturiy ta’minotni ko`rib o`tamiz. U quyidagi tarkibdan iborat:
1. tizimli qayta ishlovchi dasturlar;
2. tizimli boshqaruvchi dasturlar;
3. qo`shimcha 1 va 2 kabi dasturlar;
4. tekshiruvchi – diagnostik dasturlar;
5. amaliy dasturlar paketi;
6. tizimli dasturiy ta’minot hujjatlari majmuasi.
Asosiy funksiyalari va tarkibi
Ø Tizimli qayta ishlovchi dasturlarning asosiy funksiyalari va tarkibi;
Ø Assembler;
Ø Aloka redaktorlar va yuklovchilar;
Ø Makroprotsessorlar;
Ø Translyatorlar (tarjimonlar);
Ø Til konvertorlari;
Ø Redaktorlar va matn protsessorlari;
Ø Otladchiklar;
Ø Dizassembler;
Ø Kross-sistemlar;
Ø Kutubxonachilar.
|
27
|
Tizimli dasturlash asosiy tushunchalari.
|
Zamonaviy amaliyotda hisoblashlarni bajarish uchun hisoblash mashinalari va tizimlaridan foydalaniladi.
EXM – bu apparaturalar majmuasi bo`lib, u qandaydir algoritmlar to`plamini harakatlarini bajarishni ta’minlaydi.
Hisoblash tizimi – bu bir yoki bir necha EXM va dasturlar to`plami bo`lib, uziga yuklatilgan funksiyalarni bajarilishini ta’minlaydi.
Shunday qilib, hisoblash tizimini 2 (ikki) bo`lakka bo`linadi:
• dasturiy;
• apparat.
Apparat qismi o`z ichiga hisoblash mashinasining qurilmalarining barcha funksiyalarini kiritadi. Apparat qismining belgilanishi: kiritish va chiqarish amallarini bajarish, saqlash, uzatish va ma’lumot almashuvni amalga oshirishdan iborat.
Dasturiy qismi esa – bu dasturlar to`plami bo`lib, hisoblash tizimiga yuklatilgan funksiyalarni bajarilishini tartibini belgilaydi. Dastur natija olish maqsadida apparatura ishini boshqaradi.
Dasturiy bo`lak, tizimli dasturiy ta’minot (DT) deb ataluvchi biri biriga bog`liq ko`pgina komponentalar to`plamidan tashkil topgan.
Umuman olganda dasturiy ta’minot tizimini ikkita katta bo`lakka bo`linadi:
1. Amaliy DT (foydalanuvchi uchun);
2. Tizimli DT.
Amaliy dasturiy ta’minot – bu foydalunuvchilarning o`zlari uchun o`zlari tomonidan yaratiladigan dasturlardir.
Tizimli dasturiy ta’minot – bu barcha uchun yaratilgan va universal bo`lgan dasturlardir.
U xam ikki bo`lakka bo`linadi.:
1. Umumiy tizimli dasturiy ta’minot;
2. Maxsus tizimli dasturiy ta’minot.
|
28
|
Translyator
|
Yuqori darajali (C, C++, Java, Phyton, …) yoki quyi darajali (assembly tillar) dasturlash tillarida yozilgan kodlarni mashina tiliga o'tkazish uchun ishlatiladigan programmalar — translyatorlar deb ataladi.
Translyatorlarning 3 xil turi mavjud:
• Assembler
• Kompilyator
• Interpretator
|
29
|
Translyatorni ishlash tamoili
|
Assemblerda tuziladigan dasturlar mikroprotsessor imkoniyati va resurslarini to‘liq hisobga olgan holda amalga oshiriladi, masalan, 16-bit, 32-bit va hk. Dasturlarning tabiatiga bog‘liq ravishda ularni assemblerlash va bog‘lanish muharrirlari yordamida exe-faylga yig‘ish uchun turli kompilyatorlar ishlab chiqilgan.
MASM (Macro Assembler) - Microsoft firmasining paketi. DOS bilan bir vaqtda Windows 9x/NT uchun assembler dasturlarini kompilyatsilashda ishlatiladi. Yangi versiyasi paketi MASM32 deb nomlanadi;
TASM (Turbo Assembler) - Borland firmasining mahsuloti. DOS dasturlarini kompilyatsiya qilishda qo‘llaniladi. Yangi versiyasi TASM5 yoki TASM5+ (TASM5Plus) deb ataladi;
WASM (Watcom Assembler) - Watcom firmasi tomonidan ishlab chiqilgan. DOS va Windows uchun tuzilgan dasturlarni kompilyatsiyalashda juda sodda interfeysga ega;
Lazy Assembler - TASM ning rivojlantirilgan versiyasi, yangi buyruq protsessorini o‘zida mujassamlashtirgan; TASM (Turbo Assembler) - Borland firmasi tomonidan yaratilgan bo‘lib, u 16/32-bitli mikroprotsessorlar uchun yozilgan dasturlarni kompilyatsiyalashda qo‘llaniladi. Bu kompilyator bevosita MS DOS muhitida ishlaydi. Turbo Assemblerning bir vaqtda ikkita versiyasidan foydalanish mumkin - tasm.exe va tasmx.exe. Juda katta modullarni assemblerlashtirishda TASM ni ishlatish kerak. Chunki, TASM versiyasi TASMX ga qaraganda tezroq ishlaydi.
1-bosqich. Dastlabki (boshlang‘ich) dastur matni tayyorlanadi va u biror xxxx.asm fayl ko‘rinishida tegishli katalogda (albatta TASM paketi katalogida) saqlab qo‘yiladi;
2-bosqich. TASM translyatori orqali dastur assemblerlanadi, natijada xxxx.obj kengaytmali obyektli fayl hosil qilinadi. (Obyektli fayl - bu dasturning ikkilik-kod ko‘rinishida tasvirlanishidir).
3-bosqich. Dasturni yig‘ish (kompanovkalash). Bu ish Turbo Linker yig‘uvchisi (bog‘lanish muharriri) orqali amalga oshiriladi va nihoyat xxxx.exe yoki xxxx.com kengaytmali bajariluvchi fayl hosil qilinadi.
4-bosqich. Tuzilgan dasturning xotira maydonida joylashgan holati, uning haqiqiy mashina kodida ifodalanishi va buyruq formatini o‘rganish uchun uni TD muharririda ishga tushirish.
|
30
|
Umumiy ekran (Screen Sharing)
|
macOS. platformalarga ulanishim mumkin. Ehtimol, ikkita Mac kompyuterlari o'rtasida masofaviy ulanishni o'rnatishning eng oson yo'li buni standart macOS Screen Sharing ilovasi yordamida amalga oshirishdir. Buning uchun sizga uchinchi tomon yordam dasturlari kerak emas.
Masofaviy kompyuterga ulanish uchun siz Spotlight-dan "Общий экран" ni qidirishingiz va ushbu dasturni ishga tushirishingiz kerak. Ko'rsatilgan oynada, agar u joriy Mac-dagi kontaktlar ro'yxatida bo'lsa, masofaviy kompyuterning Apple identifikatorini yoki uning foydalanuvchi nomini kiriting. Shundan so'ng, faqat ulanish so'rovini yuborish qoladi.
|
31
|
Windows 10 parol ochish
|
Agarda parolingizni unutib qo‘yib, o‘zingizning Windows ma’muri sifatidagi lokal profilingizga kira olmayotgan bo‘lsangiz, operatsion tizimni qaytadan o‘rnatishingiz shart emas. Bundan osonroq yo‘li bor – parol himoyasini olib tashlash. Buning uchun sizga boshqa kompyuter, USB-fleshka hamda parolni olib tashlovchi bepul utilita kerak bo‘ladi. Boshqa kompyuterda tizimni yuklovchi fleshka yarating Istalgan boshqa kompyuterga Lazesoft Recover My Password dasturining o‘rnatiluvchi faylini ko‘chirib oling.
Olingan faylni shu kompyuterda ishga tushirib, o‘rnatishni amalga oshiring.
Kompyuterga bo‘sh fleshkani ulang. Agarda fleshkangizda boshqa fayllar bo‘lsa, ularni shu kompyuterga ko‘chirib vaqtincha saqlab tursangiz ham bo‘laveradi – ishlarni bitkazgach qaytarib olasiz.
Lazesoft Recover My Password dasturini ochib, Burn Bootable CD/USB Disk Now! degan joyini bosing va dastur ko‘rsatmalariga amal qilgan holda, o‘rnatuvchi fleshka yarating (bunda fleshka ichidagi fayllar o‘chib ketishini inobatga oling). Kompyuteringizni fleshka yordamida yoqing
Boshqa kompyuterda tayyorlangan o‘rnatuvchi fleshkani parolini unutib qo‘yganingiz – ochilmayotgan kompyuterga tiqing.
Kompyuteringizni yoqing (yoqiq bo‘lsa – o‘chirib-yoqing) va uning yuklanish jarayonida BIOS sozlamalariga o‘tish tugmachasini bosing. Odatda bu F2, F8, F9 yoki F12 tugmachalaridan biri bo‘ladi; bu esa qurilmaning ishlab chiqaruvchisiga bog‘liq. Aksariyat hollarda kompyuter yonayotganida, BIOS yuklanishi jarayonida o‘sha tugmacha nomi ekranda boshqa matnlardan ko‘ra yorqinroq qilib ko‘rsatiladi.
BIOS menyusida turib, kompyuterning yonishini sozlovchi Boot bo‘limiga o‘ting (ko‘p hollarda tizimning o‘zi sizni birdaniga o‘sha bo‘limga o‘tkazadi).
Boot bo‘limida ekranda paydo bo‘lgan qurilmalar ro‘yxatidan fleshkani birinchi o‘ringa qo‘ying. Agar buning qanday bajarilishini bilmasangiz, yaxshilab qarang – yon tomonda boshqarish bo‘yicha ko‘rsatmalar bo‘lishi kerak.
O‘zgarishlarni saqlang. Agarda BIOS ham sizga noma’lum parol bilan himoyalangan bo‘lsa, u holda iloji yo‘q – Windows parolini Lazesoft Recover My Password orqali olib tashlay olmaysiz.
Unday bo‘lmasa, BIOS interfeysi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, amalga oshiriladigan harakatlar ketma-ketligi taxminan bir xil bo‘ladi: Boot yuklanish menyusiga kirish, birinchi manba sifatida kerakli fleshkani belgilash va o‘zgarishlarni saqlash.
Shundan keyin kompyuter Lazesoft Recover My Password utilitasi yozilgan fleshkadan yuklanadi va keyingi bosqichga o‘tasiz:
Lazesoft Recover My Password yordamida parolni yo‘qotish
Lazesoft Live CD (EMS Enabled)’ni tanlab, Enter tugmachasini bosing.
Lazesoft Recover My Password ko‘rsatmalari yordamida o‘z akkauntingizning parolini olib tashlang.
Kompyuterni o‘chirib-yoqing.
Shularni amalga oshirganingizdan keyin Windows sizdan eski parolni so‘rashni bas qiladi, siz esa maqolamiz boshidagi yo‘riqnomalar asosida yangi parol o‘rnatishingiz mumkin.
|
32
|
Windows 10, 8, 7-ni flesh-diskdan o'rnatish
|
1. Sizga 4 Gb dan o'lchamdagi flesh-disk kerak va o'rnatish flesh-diskini yaratish jarayonida undan barcha ma'lumotlar yo'qolishini tushunish kerak.
2. Agar siz Windows-ni qayta o'rnatayotgan bo'lsangiz va noldan o'rnatmasangiz, barcha ma'lumotlarni ikkilamchi disk yoki tashqi haydovchiga saqlang. Ya'ni, sizning ish stolingizda fotosuratingiz bor - uni D diskiga (yoki bulutli xotiraga) o'tkazing, siz xatcho'plar va brauzer sozlamalarini ham saqlashni xohlashingiz mumkin.
3. Windows obrazi, ya'ni iso kengaytmali fayl yoki Windows o'rnatish diski kerak. Rufus dasturidan foydalanib, siz Windows 10, 8, 7 uchun o'rnatish USB flesh-diskini yaratishingiz mumkin (agar siz o'rnatmoqchi bo'lgan operatsion tizimning iso tasviriga ega bo'lsangiz). o'zimizga kerak bo'lgan windows 7 8 10 ni ISO variantda brauzer yordamida ko'chirib olib fleshkaga Rufus dasturi yordamida qadamlarini to'g'ri qo'ygan xolda yozib olamiz Windows 10, 8, 7-ni flesh-diskdan o'rnatish
Endi bizning qo'limizda o'rnatish flesh-diski bor, biz undan kompyuterda yuklash usulini tanlashimiz kerak:
1. Del tugmasi (yoki boshqa tugmalar) yordamida kompyuterni yoqqaningizda, BIOS yoki Boot menyusiga o'ting va kompyuterni USB flesh-diskidan yuklashni tanlang.
2. Agar nuqtalar ketganda “press any key to boot from cd or dvd” yozuvini ko‘rsangiz, Enter tugmasini bosing.
3. O'rnatish uchun zarur bo'lgan fayllarni nusxalash boshlanadi, bu harakatlardan so'ng o'rnatishni davom ettirishning yagona varianti "Install now" tugmasini bosish bo'lgan oyna paydo bo'lishi mumkin. 4. Keyingi oynada "Yangilanish ..." yoki "Maxsus ..." taklifida - "Maxsus" tugmasini bosing. Agar siz tizimni yangilasangiz, unda juda ko'p qo'shimcha axlat, sozlamalar bo'ladi va tizim to'g'ri bo'lishi dargumon. Windows 8 va 10-da, qayta tiklash opsiyasi mavjud bo'lsa-da, lekin nima uchun ikki marta ishlaydi? 5. Agar sizda yangi kompyuter bo'lsa, o'rnatishdan so'ng bo'lim hajmini o'zgartirish mumkin bo'lsa, barcha bo'limlarni va bo'limni xohlaganingizcha o'chiring. Agar sizda operatsion tizim o'rnatilgan bo'lsa va siz yangisini o'rnatayotgan bo'lsangiz, "tizim zahiralangan" diskini va operatsion tizim o'rnatilgan bo'limni o'chirishingiz mumkin (ko'p hollarda bu 2-qism). Qayta o'rnatishdan oldin asosiy diskdagi ma'lumotlarni saqladingizmi? Ushbu qadamlardan so'ng, hamma narsa asosiy diskdan o'tib ketadi Qolgan disklarga tegmaslik yaxshiroqdir, lekin ularda sizga kerak bo'lgan hech narsa bo'lmasa va siz kompyuterdagi hamma narsani o'chirmoqchi bo'lsangiz, uni o'chirib tashlang.
Endi asosiy disk uchun kamida 100 Gb bo'lgan kerakli o'lchamdagi bo'limni yarating va o'rnatishni davom eting. 6. Keyingi o'rnatish vaqtida kompyuter bir necha marta qayta ishga tushadi, hech narsa bosishingiz shart emas. Bundan tashqari, u sizdan mahsulot kalitini kiritishingizni so'rashi mumkin, agar seriya raqami bo'lsa, uni kiriting. 7. Keyinchalik, sizdan kompyuter nomini, foydalanuvchi nomini kiritishingiz, shuningdek ulanish uchun kerakli tarmoqni tanlashingiz so'ralishi mumkin - siz kerakli narsani tanlaysiz va "Keyingi" tugmasini bosing. Deyarli tayyor bo'ldi ishchi oyna ekranga chiqgandan so'ng biz drayverlar o'zimizga kerakli bo'lgan dasturlarni ustanovka qilishimiz mumkin
|
33
|
Yuqori darajali dasturlash tillari, interpretatorlar va kompilyatorlar.
|
1950-yillar o’rtalariga kelib, Fortran, Lisp, Kobol kabi uchinchi avlod dasturlash tillari paydo bo’la boshladi. Bu tipdagi dasturlash tillari (“Yuqori darajali dasturlash tillari”) universal bo’lib, aniq bir apparat platforma va unda ishlatiladigan mashina kodlariga bog’liq emas edi. Yuqori darajali dasturlash tillarida yozilgan dasturlardan ixtiyoriy EHMlarda foydalanish mumkin (nazariy jihatdan shunday, biroq amalda bir qator ixtisoslashgan versiyalar yoki tilning dialect bo’yicha realizatsiyasini ham hisobga olish kerak), chunki bu dasturlash tillari o’zining translyator (dasturni mashina tiliga o’riguvchi, shundan so’ngina protsessor tomonidan bajariluvchi instrument)lariga ega.
Mazkur dasturlash tillarining yangilangan versiyalari hozirgi kunda ham dasturiy ta’minotlarni ishlab chiqishda qo’llanilib kelinmoqda va har biri dasturlash tillarining rivojlanishiga o’z ta’sirini o’tkazib kelmoqda. 1950-yillar oxirlariga kelib, bu sohada bir qator dasturlar uchun asos bo’lib xizmat qilgan Algol dasturlash tili paydo bo’ldi.
Kompilyator — murakkab dasturdir, dasturlash tilida yozilgan barcha kodlarni birdaniga ob’ektli kodga o‘zgartirib beradi. Ob’ektli kodni yana ikkilik kod yoki mashina kodi deb ham atashadi. Keyinchalik bu ob’ektli kod kompyuterda to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlatilishi mumkin bo‘ladi. Dasturlash tillarida yozilgan kodlar bu ob’ektli kodga ta’sir qilmaydi.
Interpretator — ham dastur ham jihoz ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Bu ham kompyuter tiliga o‘zgartirib berish vazifasini bajaradi, faqatgina ishlash texnologiyasi boshqacharoqdir. Interpretator, dasturlash tilida yozilgan kodlarni ketma — ket o‘qib, mashina tiliga o‘zgartirib boradi. Xatolik paydo bo‘lsa, o‘sha zahoti dasturchiga ma’lum qiladi. Bu ketma — ketlikda o‘zgartirish, kompilyatorga nisbatan sekinroq amalga oshiriladi(ba’zi holllarda kompilyatorga qaraganda 50 barobar sekin).
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
