Sayyora – Quyoshning tortish kuchi tasirida uning atrofida aylanuvchi yirik sharsimon jism. Sayyoralar

Sayyora – Quyoshning tortish kuchi tasirida uning atrofida aylanuvchi yirik sharsimon jism.
SAYYORALAR

1. Sayyoralar haqida qanday tasavvurga egasiz?
2. Qaysi sayyoralar nomini bilasiz?





Matnni o‘qing va savollarga javob bering.

Har bir sayyora o‘z orbitasiga ega. Sayyora orbitasi, bu - Quyosh atrofida sayyoraning harakat yo‘li hisoblanadi. Sayyoralar katta-kichikligi, Quyoshdan uzoq-yaqinligi bilan bir-biridan farq qiladi. Sayyoralarning eng kichigi Merkuriydir. Uning diametri Yernikidan deyarli 3 marta kichik. Merkuriy Quyosh atrofini 88 sutkada bir marta aylanib chiqadi. Sirtida tuproq yo‘q. Sirti tosh va qumliklardan iborat. Mayda osmon jismlarining tushaverishidan sirti onqir-chonqir bo‘lib ketgan. Merkuriy sirtida havo va suv yo'q. Unda hayot borligi haqida hech qanday belgi mavjud emas.
Venera sayyorasi Yerdan biroz kichik. Quyosh atro-fini 225 sutkada bir marta aylanib chiqadi. Sayyorani qoplagan gazlar va bulutlar Quyosh nurlarini yaxshi qaytarishi natijasida tunlari bizga u yulduz kabi charaqlab ko‘rinadi. Hatto erta tongda yulduzlar ko‘rinmay qolganda ham Venera sayyorasi porlab turadi. Shuning uchun qadimdaVenera sayyorasini «Zuhro yulduzi», «Tong yulduzi» deb atashgan. Arabchada «zuhro» sozi «tong» degan manoni bildiradi. Sayyorada vulqonlar otilishidan tog‘lar vujudga kelgan.
Biz yashaydigan Yer ham Quyosh atrofida aylanib yuruvchi sayyoralardan biridir. Sayyoramiz Quyosh atrofini 365 sutka 6 soatda bir marta aylanib chiqadi. Quyosh sistemasidagi mavjud 8 ta sayyoradan faqat Yerda hayot bor. Faqat bizning sayyoramizdagina hayot uchun sharoit mavjud. Yer va boshqa sayyoralarning atrofida osmon jismlari aylanib yuradi.
Marsning diametri Yernikidan ikki marta kichikdir. Mars sayyorasi siyrak turli xil gazlar bilan qoplangan. Bu gazlardan qaytgan Quyosh nurlari bizga qon rangiga yaqin bo‘lgan qizg‘ish tusda ko‘rinadi. Shuning uchun qadimda Mars sayyorasini «Urush xudosi» deb atashgan. Marsning sirti tosh va qumlar bilan qoplangan. Mars sayyorasining 2 ta tabiiy yo‘ldoshi bor. Marsdan muzlagan suv parchalari topilgan. Lekin bu sayyorada ham hayot yo‘qligi aniqlangan. Yupiter eng katta sayyora hisoblanadi. Quyosh atrofini bizdagi hisob bo‘yicha 12 yilda bir marta aylanib chiqadi. Uning diametri Yernikidan 11 marta katta. Bu sayyora ulkan bolsa-da, uning sirtida toglar va chuqurliklar yo‘q. Chunki uning sirti, asosan, suyuq holatda bolib, turli xil gazlar bilan o‘ralgan.

1. 
   Sayyora orbitasi bu ….
   
2. 
   Venera sayyorasini nima sababdan “Zuhro yulduzi”, “Tong yulduzi debnomlashgan?
   
3. 
   Yer sayyorasining boshqa sayyoralardan qanday farqi bor?
   
4. 
   Nima sababdan Mar sayyorasi qon rangida ko‘rinadi?
   

Quyida berilgan rasmlardan atrof-muhitda sodir bo‘lgan muammolarni og‘zaki ayting va ularni til birliklari orqali ifodalang.






Ma’lum bir fan yoki kasb-hunar doirasida qo‘llaniladigan va asosan o‘sha soha kishilari tushunadigan maxsus so‘zlar atama­lar hisoblanadi.