Сборник V международной

TSIKLODEKSTRINLAR BILAN AJUCA TURKESTANICA (REGEL) BRIQ. 
EKSTRAKTINING KOMPLEKSLARI VA FRAP USULI YORDAMIDA 
O’LCHILGAN UMUMIY ANTIOKSIDANT FAOLLIGI
Gayibova S., Abdullaeva M., Xalilov Sh., Vahabova M., Izotova L.
O ’zR FA Bioorganik kimyo instituti O ’simlik tsitoprotektorlari laboratoriyasi
e-mail: [e-mail]
Hozirgi vaqtda tsiklodekstrinlar (CD) va ularning o ’simlik ekstraktlari bilan komplekslari to’g ’risidagi 
m a’lumotlar har yili 1000 dan ortiq xalqaro ilmiy jurnallarda, 30-40 ta sharh maqolalarida va ko’plab 
52

---

qo’llanish sohalariga ega bo’lgan patentlarda nashr etiladi. Mualliflaming ta’kidlashicha, tsiklodekstrinlar 
ikkilamchi metabolitlarni oksidlanishdan himoya qiladi va ularning biomoyilligini oshiradi. CD-ning o’ziga 
hos tuzilishi hisobiga ekstraktlarning faol moddalari inkapsulyatsiya bo’ladi va asta-sekin chiqariladi, 
shuning uchun past konsentratsiyalarda ham komplekslar samarali bo’ladi.
Maqsad va vazifalar. Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi Ajuga turkestanica (Regel) Briq. 
ekstraktini (Surxondaryo viloyatida yetishtirilgan, O ‘zbekiston) у-CD va 2-gidroksipropil-P-CD (2-HP- 
P-CD) bilan komplekslarini olish va FRAP usuli yordamida umumiy antioksidant faolligini aniqlashdan 
iborat.
Materiallar va usullar. Ajuga turkestanica o’simligining yer ustki qismi quritilib, 70% etanol bilan 
ekstraksiya qilindi. So’ngra erituvchi bug’latilib dastlabki ekstrakt olindi va suvli muhitda у-CD hamda 
2-gidroksipropil-P-CD (2-HP-p-CD) aralashtirilib (1:1 nisbatda), bir vaqtda cho’ktirish orqali komplekslar 
hosil qilindi. Hosil bo’lgan komplekslar termal tahlil (TGA/DSC) bilan tekshirildi. Umumiy antioksidant 
faolligi adabiyotlarda keltirilgan FRAP usuli bilan baholandi.
Natijalar. TGA/DSC tahliliga ko’ra dastlabki moddalarning piklariga nisbat yuqori harorat tomon 
siljigan piklar у-CD va 2-HP-P-CD bilan ekstraktlar komplekslari hosil bo’lganidan dalolat beradi. FRAP 
tahlili natijalari shuni ko’rsatadiki, Ajuga turkestanica ekstraktining umumiy antioksidant faolligi uchun 
IC50=0,14±0,007 mg/ml, у-CD bilan ekstrakt kompleksi uchun IC50=0,17±0,005 mg/ml va 2-HP-P-CD bilan 
ekstrakt kompleksi uchun esa IC50=0,16±0,005 mg/ml qiymatini tashkil qilgan. CDlar o ’zi antioksidant 
ta’sir ko’rsatmadi. Muhimi, ekstraktining IC50 qiymatlari va uning kompleksining faolligi bir-biriga juda 
yaqin bo’lsa-da, komplekslar 1:1 nisbatda olinganligi sababli, kompleksdagi ekstraktning miqdori ikki 
barobar kam ekanligini hisobga olish kerak bo’ladi.
Xulosa. Mazkur tadqiqot ishining natijalari CD-larning o ’simlik ekstraktlari metabolitlari bilan 
kompleks hosil qilish istiqbolini ko’rsatadi, natijada ekstrakt dozasi kamaytiriladi va uning biomoyilligi 
oshadi.