Seminar mashg’ulotlari bo’yicha o’quv materiallari Mustaqil ta’lim mashg’ulotlari Glossariy Ilova

MAVZU: 4
PSIXOLOGIYA PREDMENTI HAQIDAGI TASAVVURLAR RIVOJLANISHINING ASOSIY BOSQICHLARI.


Reja:

3. 
   Psixologiya sohasida ilmiy-tekshirish olib borishning o’ziga xosligi.
   
4. 
   Psixologik tadqiqot metodlari
   
5. 
   Psixologiya yo’nalishlari
   

Tayanch iboralar: Kuzatish metodi, so‘roq metodi, test metodi, ekseriment metodi, modellashtirish metodi, anketa metodi, faoliyat maxsulotlarini o‘rganish metodi, validlik, mehnat psixologiyasi, pedagogik psixologiya, tibbiyot psixologiyasi, yuridik psixologiya, harbiy psixologiya, sport psixologiyasi, savdo psixologiyasi, qiyosiy psixologiya, sotsial psixologiya, umumiy psixologiya

Aniq izlanish predmetiga ega bo’lgan har qanday fan o‘sha predmetning mohiyatini yoritish va materiallar to‘lash uchun maxsus usullar va vositalardan foydalanadi va ular fanning metodlarn deb yuritiladi. Fanning salohiyati va obro‘si ham birinchi navbatda o‘sha metodlar yordamida to‘langan mahlumotlarning ishonchliligi va validliligiga bog‘liq bo’ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham aloqador bo‘lib, metodlar masalasi bu fanda juda katta ahamiyatga molik masala sifatida qaraladi. Chunki yuqorida taokidlaganimizdek, psixik hodisalarni bevosita qo‘l bilan ushlab, ko‘z bilan ilg‘ab, quloq bilan sezish qiyin. Lekin juda ko‘lab fanlar bilan faol hamkorlik shunga olib kelganki, psixologiyaning har bir tarmog‘i o‘z vazifalarini echish va ma’lumotlarga ega bo’lishuchun ko‘lab metodlarni sinovlardan o‘tkazib, eng ishonchli va mukammallarini saqlab qolgan.
Matematik statistika va ehtimollar nazariyasining psixologiya sohasida qo‘llanilishi va unda erishilgan muvaffaqiyatlar avvalo har bir metodning ishonchlilik darajasnni aniqlash, qolaversa, to‘langam ma’lumotlarning qay darajada asosli va valid ekanligini isbotlashga yordam beradi.
Psixologiyaning yo’nalishlari
Psixologiya fanining taqraqqiyotida buyuk rol o‘ynagan B.G.Ananev, P.P.Blonskiy, L.S.Vigotskiy, A.V.Zaporojets, K.N.Kornilov, G.S.Kostyuk, A.N.Leontev, A.R.Luriya, S.L.Rubinshteyn, A.A.Smirnov, B.M.Telov, D.N.o‘znadze va boshqa ilmiy kadrlar etishib chiqdi. Moskva, Kiev va Tbilisidagi psixologiya ilmiy-tadqiqot institutlari, Moskva, Leningrad, Tbilisi, Perm, Ryazan, Vladimir va boshqa shaharlardagi universitetlar va edagogika institutlarining psixologiya kafedralari ilmiy psixologik g‘oyalarning markaziga aylanib qoldi.
30-yillarning o’rtalariga kelib psixologiya fanining asosiy printsiplari: determinizm printsipi, ong va faoliyatning birligi printsipi, psixikaning faoliyatda rivojlanishi printsipi aniq ifodalab berildi.
Determinizm printsipi psixikaning turmush tarzi bilan belgilanishini va turmush tarzi o’zgarishiga qarab o’zgarishinianglatadi.
Agar hayvonlar psixikasi haqida gairiladigan bo‘lsa, u holda bu psixikaning rivojlanishi biologik qonun tarzidagi tabiiy tanlash bilan belgilanadi. Agar odamning psixikasi haqida gairnladigan bo‘lsa, u holda kishida ong shakllarining paydo bo’lishi va rivojlanishi irovard natijada tirikchilikning moddiy vositalarini ishlab chiqarish, yoolini rivojlanish qonunlari bilan belgilanadi. Kishi ongining ijtimoiy-tarixiy harakterga ega ekanligini tushunish kishi ongining ijtimoiy borliqqa bog‘liqligi haqidagi umumiy materialistik rintsiidan kelib chiqadigan eng muhim hulosadir.
Ong va faoliyat birligining psixologiyada qabul qilingan printsipi ong bilan faoliyat bir-biriga qarama-qarshi emas, lekin ular bir-biriga aynan o’xshash ham emas, ammo birlikni tashkil etshiini bildiradi.
Ong faoliyatning ichki lanini, uning programmasini tashkil etadi. Voqelikning o‘zgaruvchan modeli aynan ongda hosil bo’ladiki, odam o‘zini qurshab turgan muhitda shuning yordamida mo‘ljal oladi.
Sobiq sovet psixologiyasining pozitsiyasi ong to‘g‘risidagi idealistik tasavvurlardan, ya’ni ildizlari Dekartga borib taqaladigan va ichki psixik olamni jismoniy sababiyat qonunlariga bo‘ysunadigan faoliyatdan, harakatdan, qiliqlardan ajratilgan tarzda tushunadigan tasavvurlardan tubdan farq qiladi. Bu psixologiyaning ozisiyasi psixologik tadqiqot redmeti sifatida xulq-atvorning ko‘rinishlarnigina tan oladigan va harakat qilayotgan kishining miyasida olamning biron-bir manzarasi bormi, yo yo‘qligi, ongi bormi, yo yo‘qligi muhim ahamiyatga ega emas, deb hisoblaydigan bixevioristik qarashlardan ham tubdan farq qiladi.
Ong va faoliyatning birligi rintsii psixologlarga xulq-atvorni, faoliyatni o‘rganayotib, harakatning maqsadlariga erishishning muvaffaqiyatini tahminlovchi ichki psixologik mexanizmlarni aniqlash, ya’ni psixikaning obyektiv qonuniyatlarini ochish imkonini berdi.
Psixika va ongning faoliyatda rivojlanishi prinsipi shuni anglatadiki, psixika agar faoliyat samarasi ea rivojlanish mahsuli sifatida qaraladigan bulsagina, u to’g‘ri tushunilshii va aynan bir xil tarzda izohlab berilishi mumkin.