SH. A. Alimov, O. R. Xolmuhamedov, M. A. Mirzaahmedov

b
c
a
⋅
507.
 
Bólsheklerdi  bóli…:
1) 3
3
:
;
5
7
  3)
1
:
;
8
3
a
  5) 2
6
:
;
7
a
2) 11
2
:
;
12
5
  4) 6 :
;
13
m
c
  6) 9 :
.
35
5
b
508.
Bólsheklerdi  bóli…:
1) 8
8
:
;
17 17
  3)
3 : ;
7
a a
b b
5)
2
2
3
:
;
a
a
b
bc
2)
:
;
a
a
b
b
  4)
2
4
2
5
:
;
c
c
d
d
     
6)
3
2
5
10
:
.
m
m
n
n
509.
Bólsheklerdi  bóli…:
1)
17 34
:
;
12 39
     
3)
4 : 5;
13
5)
8
12 : ;
9
2)
54 81
:
;
25 75
     
4)
: ;
a c
b
       
      6) : .
b
a
c
510.
Bólsheklerdi  bóli…:
1)
2
4
2
:
;
a b
a
c
c
     
3) 4
12
:
;
5
25
a
c
b
d
5)
( )
6 : 5 ;
5
a
c
b
2)
2 2
3
:
;
mn
m n
k
k
     
4)
8
16
:
9
27
;
m
k
n
d
6)
2
2
4
12 :
.
5
d
a
c
Kórsetilgen  ámellerdi  oršnla…  (511—517):
511.
1)

 ⋅




2
2
3
5
14
;
7
25
a
b
b
a
 
2)

 ⋅




3
2
3
4
3
16
;
2
21
a
b
b
a
   
3)
2
2
2
2
2
12
:
;
5
15
a
a
b
b
10 — Algebra, 7- klass
S h š n š ® š w l a r

146
4)
 
3
4
3
9
:
;
7
21
a
a
b
b
     
5)






⋅
2
;
ab
cd
acd
 
6)
( )
⋅
2
2
.
ab
cd
abc
512.
1)
⋅
2
3
3
8
36 ;
9
5
a b
c
c
a b
       
3)
2
3
2
16
20
:
;
7
21
x y
xy
z
z
       
5)
( )
3 5
2
18
: 9
;
7
m n
n
k
2)
4
4 2
5
4 2
7
35
:
;
9
18
b
b c
c y
c y
       
4)
3
2
3
46
23
:
;
15
5
d c
dc
a
a
         
6)
4 2
2
3
12
.
11
24 :
m k
p n
k
513.
1)
⋅
2
2
2
3
4
4
;
x y
a b
a b
 
3)
2
30
;
7
15 :
xy
a b
xy
2)
⋅
2
2
2
5
;
7
14
a b
xy
xy
 
4)
(
)
2
2
2
7
.
2
: 14
x y
a b
x y
514.
1)
−
−
⋅
+
−
7
;
7
x a b
a b
x
 
3)
+
−
−
:
;
c d
c
c d
c d
   
    5)
−
⋅
2
;
a
ab b
b
a
2)
−
⋅
−
4
2
;
x y
b
a
x y
 
4)
−
−
2
2
6
:
;
a b
a b
b
b
   
6)
+
2
2
9
3
:
.
ab b
b
a
515.
1)
+ ⋅
−
2
2
1
4
;
1
a
b
b
a
4)
−
−
3
2
2
5
15
:
;
m
m
m n
m
n
2)
− ⋅
−
3
2
2
1
;
3
1
a
b
b
a
5)
(
)
(
)
+
+
⋅
−
+
2
2
2
2
2
2
2
3
;
4
x y
x
y
x
y
y x
y
3)
−
+
2
2
2
:
;
3
9
a
b
a b
b
b
6)
(
)
(
)
(
)
+
+
−
−
2
2
2
2
2
:
.
5
3
a b
a b
a
b
a
b
516.
1)
−
⋅
+
−
2
2
2
3
;
3
3
5
5
a
b
a
a
b
b
a
4)
−
−
⋅
+
+
2
2
2
3
3
6
6 ;
n
m
m
n
n p
n
np
2)
−
⋅
−
+
2
2
2
2
2
5
5
3
;
10
10
x
y
x
y
x
x
y
5)
−
+
⋅
+
−
2
2
2
2
3
2
4
4
;
x
y
a
b
x
x y
a
b
3)
−
+
−
−
2
2
2
25
5
:
;
3
9
a
a
a
a
a
6)
+
−
−
−
2
2
4
5
2
2
2
:
.
a
b
a b b
a
ab
a b ab

147
517.
1)
(
)
+
−
+
+
⋅
−
2
2
2
3
5
6
9
25
;
a
a
a
a
a
3)
−
+
−
+
+
⋅
2
2
2
49
7
2
;
a
a b
a
a
ab b
2)
(
)
−
−
+
+
−
2
2
2
4
8
16
3
9
:
;
b
b
b
b
b
4)
−
+
−
+
−
2
2
2
1
1
2
1
4
1
:
.
a
a
a
a
a
Algebralšq bólshekler ústinde birgelikte
oršnlanatu®šn ámeller
Algebralšq  bólshekler  ústinde  birgelikte  oršnlanatu®šn  ámellerge
tiyisli  mšsallar  kóremiz.
1-másele.
  A…latpanš  ápiwayšlastšrš…: 
(
)
2
1
1
2
2
2
2
2
2
2
.
a
a
a
a
a
+
+
−
⋅
−
+
−
  Qawsšrma  ishindegi  a…latpalardš  ápiwayšlastšrayšq:
( )
(
)
( )
(
)
(
) (
)
(
)
(
)
( ) ( )
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
1
2
1
2
1
1 1
1 1
2
2
1
1
2
1
.
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a a
a
a
a
+
−
+
+
−
−
−
−
−
+ −
+ +
+
+
−
−
−
=
−
=
=
=
=
Kóbeymeni  tabamšz:
(
)
( ) ( )
(
) ( )
( ) ( ) (
)
2
2 2
1
2
2
2
1
1
2
2
1
1
2
1
.
a a
a a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
+
+
+
+
⋅
+
−
+
+
−
+
−
=
=
 
2-másele.
  Kórsetilgen  ámellerdi  oršnla…:
1
:
.
a b
a b
a b
a b
a b
a b
−
+
−
+

 

−

 

−
+
−

 

  Birinshi  qawsšrma  ishindegi  ámeldi  oršnlaymšz:
(
) (
)
(
) (
)
(
) (
)
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2
4
.
a b
a b
a b a b
a b a b
a b
a b
a b
a b
a b
a b
a
b
a b
ab
a
b
a
b
+
− −
+ + −
+ − +
+
−
−
+
−
+
−
⋅
−
−
−
=
=
=
=
=
28-

148
Ekinshi  qawsšrma  ishindegi  ámeldi  oršnlaymšz:
+
+ − +
−
−
−
− =
=
2
1
.
a b
a b a b
b
a b
a b
a b
Bólemiz:
(
)
(
)
2
2
2
4
4
2
2
2
:
.
ab a b
ab
b
a
a
b
a b
a b
a
b
b
−
−
+
=
=
−
−
2
3-másele.
  Háwiz  birinshi  truba  arqalš  a  saatta,  ekinshi  tru-
ba  arqalš  b  saatta  toladš.  Eger  bir  waqštta  eki  truba  ashšp
qoyšlsa,  háwiz  neshe  saatta  toladš?
  Meyli,  háwizdi…  kólemi  V  bolsšn.  Bir  saatta  birinshi
truba 
V
a   ®a  te…  kólemdi,  ekinshisi 
V
b   ®a  te…  kólemdi
toltšradš,  al  eki  truba  birgelikte  bir  saatta 
V V
a
b
+   ge  te…
kólemdi  toltšradš.  Izlenip  atšr®an  waqšt  t  bolsšn.  t  saatta
eki  truba  háwizdi  tolšq  toltšršwš  kerek,  ya®nšy
.
V
V
t V
a
b


+
=




Te…likti…  eki  tárepin  V  ®a  bólip,
1
1
1
t
a
b


+
=




di  payda  etemiz.  Qawsšrma  ishinde  tur®an  bólsheklerdi…
qosšndšsš
 
a b
ab
+
 
®a  te….  Sonlšqtan 
1,
.
a b
ab
t
t
ab
a b
+
=
=
+
bunnan
 
Kórsetilgen  ámellerdi  oršnla…  (518—523):
518.
1)
2
1 ;
2 3
a a
a


−
⋅




3)
;
5 5
a b a b
a b
− 

+


+ 

 
5)






+ 1
1 : 1
;
a
2)
2
2
2
2 ;
3
a
a a


⋅
+




4)
1 1 ;
ab
a b b a


−


− 

       
6)






+ 1
:
.
b
b
b
S h š n š ® š w l a r

149
519.
1)

 


 


 

+
−
:
;
1
1
1
1
a
a
         
3)

 


 


 

+ −
−
:
;
1 1
2
b a
a
a
b
b
2)
( ) ( )
+
−
;
a
a
b
b
a
a
      4)
(
) (
)
−
+
+
+
+
.
2 1
m n
m n
n m
m n
520.
1)

 


 


 

−
+
−
−
+
;
2
1
2
a b
b
a b
a b
   
3)






−
−
−
+
+
⋅
;
6
5
11
a b
a b a b
a
b
2)

 


 


 

+
−
+
+
−
;
2
1
2
a b
a
a b
a b
   
4)
(
)


+
⋅




+
+
.
3
3
18 2
c
c c d
c d
521.
1)






+
−
−
−
+
− ;
2
1 2
1
4
:
2
1 2
1
10
5
m
m
m
m
m
m
             
3)


−






−
+
+
+
2
2
:
;
1
1
2
2
2
y
y
y
y
y
y
2)


−




+
+
+
+
:
;
6
2
1
3
9
3
27
z
z
z
z
z
                     
4)






−
+
−
−
−
−
2
2
:
.
2
24
4
5
5
25
m
m
m
m
m
522.
1)


⋅
−




+
−
+
+
2
2
2
;
a
ab
a
b
a b a b
a
b
         
3)






+
−
−
⋅
−
+
2
2
;
2
c d
c
d c
c
c d
c
d
2)






−
⋅
+
+
−
+
2
2
2
;
ab b
a
b
a b a b
a
b
         
4)






−
+
+
⋅
+
+
2
2
2
.
c
d c
c d
c
c d
c
d
523.
1)






+
+
−
+
−
⋅
−
+
−
2
2
1
6
3
4
4 ;
2
2
2
2
3
2
2
a
a
a
a
a
a
2)






−
+
+
+
+
+
2
2
2
2
2
:
;
4
b
a
a
b
a b
ab
a
ab
b
ab
3)
(
)
−
−
⋅
⋅
+ −
+
+
2
2
2
2
2
;
a
c
a
b
ac
a a c
a b
ac c
4)
(
)
−
−
⋅
− +
−
−
2
2
2
2
2
:
.
c
ac a b
ac
c a c
a
b c
a
524.
Kólemi  V  bol®an  muz  bólegini…  massasš  p  kilogram®a  te….
Kólemi  V
1
  bol®an  muz  bólegini…  massasš  nege  te…?
525.
Avtomobil  saatšna  v  kilometr  tezlik  penen  háreket  etip,
s  kilometr  joldš  basšp  ótti.  Eger  motociklshini…  tezligi
saatšna  u  kilometr  bolsa,  usš  waqšt  ishinde  ol  qansha
joldš  basšp  ótedi?

150
526.
Motorlš  qayšqtš…  aqpay  tur®an  suwda®š  tezligi  saatšna  v
kilometr,  al  dárya  a®šsšnš…  tezligi  saatšna  v
1 
kilometr.
Qayšq  a®šs  boyšnsha    júzip,  s  kilometr  aralšqtš  ótti.  Mo-
torlš  qayšq  usš  waqšt  ishinde  a®šsqa  qarsš  qansha  aralšqtš
basšp  ótedi?
527.
(Abu  Rayxan  Beruniy  máselesi.)  Eki  buyšmnan  birewini…  10
danasš  bir  dinar  (pul  birligi)  hám  ekinshisini…  15  danasš  bir
dinar.  Bir  dinar®a  eki  buyšmnan  birdey  shamada  neshe  da-
nadan  satšp  alšw  múmkin?
Ózi…izdi  tekserip  kóri…!
1.
  Háriplerdi…  bólshek  mánisine  iye  bolatu®šn  mánislerin
tabš….
−
+
3
;
;
.
1
2
a
k
b c
d
2.
  Ámellerdi  oršnla…:
1)
 
−
+
2
1 4
;
4
a
a
a
2)
 
;
a b
a b
a b
a b
+
−
−
−
+
3)
 
2
4
6
;
3
2
a
b
b
a
− ⋅
−
4)
 
−
+
2
2
2
:
.
a
b a b
b
b
3.
  A…latpanš  ápiwayšlastšrš…  hám  onš…
 
=
2
3
2
x
 
bol®anda®š
san  mánisin  tabš…:
2
2
1 2
3
10
.
3
5
9
x
x
x
x
x
+
+
−
⋅
−
−
V   b a p q a   t i y i s l i   s h š n š ® š w l a r
Bólsheklerdi  ulšwma  bólimge  keltiri…:
528.
1)
3
2
5
3
1
,
;
27
3
9
3
a
a
a
a
a
a
−
−
+
+
−
hám
  2)
3
2
3
1
2
,
.
2
8
2
4
x
x
x
x
x
x
+
+
+
+
−
+
hám

151
Ámellerdi  oršnla…  (529—530):
529.
1)
+
+
−
+
+
3
7
3
5
10
2
;
a
a
a
3)
−
+
−
−
−
2
5
9
45
15
9
;
a
a
a
2)
−
−
−
+
+
7
5
2
3
1
4
3
8
;
b
b
b
4)
+
−
−
−
3
1 2
1
12
9
4
.
b
b
b
530.
1)
;
2
2
y
z
n
n
+
−
−
3)
2
7
4
1
;
3 5
5
3
m
n
n
n
−
− +
−
−
2)
2
5
2
;
3
3
p
q
q
p
p q
q
p
+
−
−
−
−
4)
(
)
5
10
3
4
.
5 2
2
5
a
a
b
b
−
−
+
−
−
Kórsetilgen  ámellerdi  oršnla…  (531—533):
531.
1)
2
2
2
2
3
3
2
8
8
:
;
a
ab b
a
b
a
ab b
a
b
−
+
−
− +
+
     
2)
2
2
3
3
2
2
2
;
7
7
a
ab b
a
b
a
b
a
ab b
+
+
−
⋅
+
+
+
532.
1)
(
) (
)
+
−
−
+
−
−
⋅
⋅
2
2
2
2
2
2
2
64
1
8
1
4
4
;
x
x
x
x
x
x
2)
(
)
(
) (
) (
)
3
2
2
2
6
4
4
9
6
9
6
2
2
2
;
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
−
+
+
−
+
+
−
+
+
−
⋅
⋅
3)
2
2
2
2
2
2
2
:
;
2
3
3
am
an
am
amn an
m
mn n
m
n
−
+
+
+
+
+
4)
4
2
8 2
8
4
:
.
2
8
4
4
2
8
ab
b
a
a
ab
b
a
ab
b ab
b
a
− −
+
− − +
+ − −
+ −
−
533.
1)
(
)
2
1
1
1
1 ;
1 1
x
x
x
−
−
+
−
+






3)
:
;
x y x y
x y x y
x y x y
x y x y
+
−
−
+
−
+
−
+
+
−

 


 


 

2)
(
)
2
2
3
1
1
;
1
a
a
a
a
+
+ −
−
+






4)
2
2
2
2
:
.
2
2
2
2
a
a
a a
a
a
a a
−
+
+
−
−
+
+
−
−
+

 


 


 

n  sanšnš…  cifrlarš  qosšndšsš  2006  ®a  te….  n
sanšn  eki  óz  ara  te…  sanlardš…  kóbeymesi  túrinde
kórsetiwge  bola  ma?
¹ 10

152
V  bapqa  tiyisli  sšnaq  shšnš®šwlarš  —  testler
1.
 
Bólshekti  qšsqartš…:
 
−
+
−
2
2
2
2
27
36
12
9
4
.
a
ab
b
a
b
A)
−
+
3(3
2 )
3
2
;
a
b
a
b
B)
−
+
3
2
3
2
;
a
b
a
b
C)
−
39 36
5
;
ab
D)
−
+
−
2
2
2
2
3
36
3
.
a
ab
b
a
b
2.
 
Bólshekti  qšsqartš…:
 
−
−
2
2
7 (
9 )
3 (21
7 )
a ab
a
a
a
ab
.
A)
−
−
2
7 (
9 )
3(21
7 )
;
a ab
a
a
ab
B)
−
+
(
3)
3
;
a b
C)
−
−
2
7(
9 )
3(21 7 )
;
ab
a
b
D)
−
(
3)
3
.
a b
3.
 
Ámellerdi  oršnla…:
 
+
−
−
+
−
2
2
4
5
10
.
b
a b a b a
b
A)
−
9
;
a b
          B)
+
9
;
a b
          C)
−
+
9
;
a b
D)
+
−
9(
)
.
a b
a b
4.
 
Bólsheklerdi  alš…:
 
+
+
+
−
2
3
9
1
3
27
.
a
a
a
A)
+
2
1
9
;
a
          B)
+
2
3
9
;
a
        C)
+
3
9
;
a
a
  D)
+
3
3
27
.
a
a
5.
 
Bólsheklerdi  kóbeyti…:
 
−
+
−
⋅
2
2
2
9
16
6
6
8
12
9
a
b
a
a
b
b
a
.
A) a
2
;
          B) −a
2
;
C)
−
2
3
4
;
a
a
b
  D)
+
6
3
4
.
a
b
6.
 
Bólsheklerdi  bóli…:
 
−
+
−
+
−
2
2
2
2
4
20
25
(2
5 )
5
4
25
16
:
.
a
ab
b
a
b
b
b
A)
+
−
5
4
2
5
;
b
a
b
          B)
−
−
2
5
5
4
;
a
b
b
C) 5b − 4;
  D)
5b + 4.

153
7.
 
Bólsheklerdi  qšsqartš…:
 
−
+
−
2
2
2
2
8
22
15 .
16
25
a
ab
b
a
b
A)
2
3 ;
4
5