Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

 
10.4.Педагогнинг индивидуал фаолият услуби 
Ўқитувчилик – инсон жамияти тарихи бошлангандан эътиборан давом 
этиб, шу билан бирга ҳамма вақт жамият ва жамоатчилик томонидан 
эътиборга лойиқ, эъзозлаб келинган касбдир. 
Насириддин Тусий ўзининг "Ўқитувчиларни тарбиялаш тўғрисида" деган 
асарида шундай дейди: "…Ўқитувчи мунозараларни олиб боришни, рад этиб 
бўлмайдиган даражадаги исбот қилишни билиши, ўз фикрларининг 
тўғрилигига ишониши, нутқи эса мутлақо тоза, жумлалари мантиқий 
ифодаланадиган бўлиши лозим… Ўқитувчи нутки ҳеч қачон ва ҳеч қаерда 
заҳархандали, қўпол ѐки қаттиқ бўлиши мумкин эмас. Дарс пайтида 
ўқитувчининг ўзини тута олмаслиги ишни бузиши мумкин…" 
Қобилиятли, ижодкор инсон –у ҳар доим ўзига хос шахсдир. Педагогда 
индивидуалликнинг 
шаклланиши болани ижодий шахс 
сифатида 
тарбиялашга ѐрдам беради. Ҳар қандай катта одам онгли равишда педагоглик 
касбини танлар экан, у танлаган йўлини амалга ошириш чоғида аллақачон 
шахс бўлиб шаклланади ва шак-шубҳасиз индивидуалдир. Ўқитувчи ва 
тарбиячилар ичида турли-туман шахслар қанча кўп бўлса, улар болаларни 
ўқитиб тарбиялаганларида бу болалар кўпдан-кўп, шу билан бирга фойдали 
индивидуал хусусиятга эга бўлишларининг эҳтимоли шунча юқоридир.
Юқорида кўриб ўтилган, ҳар бир ўқитувчи ва тарбиячи эга бўлиши лозим 
бўлган педагогик фаолиятнинг умумий талаблари, педагогик қобилиятнинг 
кўпдан-кўп жиҳатлари билан уларнинг индивидуалликка интилишларини 
қандай боғлаш мумкин? Педагогик фаолиятнинг индивидуал услубларини 
кўриб ўтамиз. Улар қуйидагича намоѐн бўлади:

---

Педагогик фаолиятнинг индивидуал йўналиши ҳақида гапирганда, 
одатда шу назарда тутиладики, у ѐки бу педагогик таъсир воситалари ва 
ўзини тутиш шаклларини танлашда педагог ўзининг индивидуал 
имкониятларидан келиб чиқади. Ҳар хил индивидуалликга эга бўлган 
педагоглар кўпдан- кўп ўқув ва тарбиявий мисоллар ичидан айнан бир 
хилини танлаши мумкин, лекин улардан ҳар хил фойдаланилади.
Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, бу юқори педагогик тажрибани қабул 
қилиниши ва уни кенг тарқатилишига тааллуқлидир. Уни таҳлил қила туриб 
педагог доимо шуни ѐдда тутиши лозимки, бундай тажриба, малака амалий 
жиҳатдан олиб қаралганда унинг муаллифи шахсидан ажралмас бўлади ва 
ўқитувчининг индивидуаллиги ҳамда умумаҳамиятга эга бўлган педагогик 
топилмалар бирлашмасидан ташкил топади.
Шу 
сабабли 
педагогик 
тажрибаларни 
тўғридан-тўғри 
бошқа 
ўқитувчилар ѐки тарбиячилар томонидан кўчириб олишнинг келажаги йўқ 
ҳамда бу ҳол ѐмон натижалар беради. Бунинг юзага келиш сабаби шундаки, 
педагогнинг психологик индивидуаллигини айнан қайтариш қийин, уларсиз 
натижалар ўз-ўзидан бошқача бўлиб чиқади. Бу ҳолатдан чиқиб кетиш учун 
педагогик тажрибанинг муҳим қисмини ажратиб олиб, онгли равишда 
муаммо қўйиш ва уни ижодий индивидуал қайта ишлаб, ҳал этиш лозим. 
Бошқача қилиб айтганда, ҳар қандай педагогик тажрибани шундайлигича 

---

кўчириб олмаслик керак: ундаги асосий ғояни аниқлаб, доимо ўзлигича 
қолмоғи, яъни ѐрқин индивидуал ҳислатларга эга бўлмоғи лозим. Бу ҳолат 
болаларни ўқитиш ва тарбиялаш самарасини камайтирмайди, балки 
сезиларли даражада оширади, унга юқори педагогик тажрибани ўрганиш 
орқали эришилади.
Ўқитувчи томонидан ташкил этилган ўқув жараѐнида субъектнинг 
таълим олиши унинг ўзига хослиги ва характерида намоѐн бўлади, бу унинг 
ўқув усулига таъсир кўрсатади. Шаклланган индивидуал ўқув усуллари 
схематик равишда икки қутб билан кўрсатилиши мумкин: ―ижобий‖ – 
―салбий‖. Қуйида келтирилган жадвал ўқув жараѐнида бундай усулларни 
кўрсатиб беради. Ўқитувчи дарс жараѐнида буни инобатга олган ҳолда 
ѐндошиши мақсадга мувофиқдир. 
Ўқув жараѐнида ўқувчиларнинг индивидуал фарқи 
(Г.Клаус бўйича)