SH. N. Ismailov sonlar nazariyasi
-masala (Lejandr formulasi)
Download 0.52 Mb. Pdf ko'rish
|
Sonlar nazariyasi 63
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yechilishi.
|
4.7-masala (Lejandr formulasi). !
n son p tub sonning qaysi darajasiga bo’linadi? Yechilishi. Xuddi yuqorigidek, ixtiyoriy n va tub p uchun p ga, p 2 ga, …., p k ga
karrali n p ⎡ ⎤
⎢ ⎥ ⎣ ⎦
ta son mavjud. Agar 1 , m m p n p + ≤ < bulsa, u xolda n! ni kanonik yoyilmasida p ning daraja ko’rsatkichi 2 3
m n n n n p p p p ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ + + + + ⎢ ⎥ ⎢
⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣
⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ga teng. 40 Ba’zi xolda kuyidagi yozuv qo’llaniladi: 2 ...
..., k n n n p p p ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ + + +
+ ⎢ ⎥ ⎢
⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
chunki yozilgan yig’indida biror joydan boshlab barcha qo’shiluvchilar nol’ga teng bo’ladi. ▲ 4.8-masala . Agar x>0 va n natural son bo’lsa, u holda [ ]
⎡ ⎤ ⎡ ⎤ = ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ bo’lishini isbotlang. Yechilishi. Ravshanki, ( β α
) oraliqda [ ] [ ]
α β − ta butun sonlar joylashgan. Haqiqatdan ham, agar m butun son β α
< m tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda [ ] [ ]
β α
≤ +
1 .
Huddi shunday, ( β α ; ) oraliqda x x β α ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ − ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ta berilgan x>0 ga karrali sonlar joylashgan.
jami
x n ⎡ ⎤
⎢ ⎥ ⎣ ⎦
0
n n ⎡ ⎤ ⎡ ⎤
= − ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ta. Ammo [ ]
dan katta bo’lmagan va n ga bo’linadigan sonlar ham
⎡ ⎤
⎢ ⎥ ⎣ ⎦
ta. Tenglik isbotlandi. ▲
4.9-masala . p va q –uzaro butun tub sonlar uchun 2 ( 1) ( 1)( 1) ...
2 p p q p p q q q q ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ − − − + + +
= ⎢ ⎥ ⎢
⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
ekanligini isbotlang. Yechilishi. xOu tekislikda butun koordinatali (x;u) nuktalar to’plamini ko’ramiz, bunda 1 1, 1 1
y p ≤ ≤ −
≤ ≤ − shart bajarilsin. 41
3-rasm Bu to’plam OAVS to’g’ri to’rtburchakning ichida yotib (3-rasm), jami ( 1)( 1)
q − − ta nuktalarga ega. Ushbu to’g’ri to’rtburchakning diagonalida O va V nuqtalardan boshqa butun koordinatalarga ega bo’lgan nuqtalar mavjud emas. Haqiqatdan ham , agar butun koordinatali (t; p) nuqta OV da yotsa (bu yerda 1<m ∠ = , q p m n = ya’ni: qn=mp. q va p o’zaro tub sonlar bo’lganligi sababli n son p ga, m son esa q ga karrali, ya’ni, m≥q, n≥p. Ziddiyat. Shuning uchun OVS uchburchakda qaralayotgan butun koordinatali nuqtalarning teng yarmi, ya’ni ( 1)(
1) 2
q − − yotadi,
Endi biz ushbu miqdorini boshqacha usul bilan hisoblaymiz. x=k (k – o’zgaruvchi natural son) bo’lsa, u holda KL kesmada jami p k q ⎡ ⎤ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ta butun koordinatali nuqta yotadi (3 rasm). 1 1, 1 1 x q y p ≤ ≤ −
≤ ≤ − bo’lgani uchun k sonni o’zgartirib, uchburchakda yotgan butun koordinatali nuqtalar umumiy sonini quyidagicha aniqlanadi: 2 (
... p p q p q q q ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ − + + + ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣
⎦ ⎣ ⎦ Demak,
42 2 ( 1) ( 1)( 1) ...
2 p p q p p q q q q ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ − − − + + +
= ⎢ ⎥ ⎢
⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
tenglik isbotlandi. ▲ Izoh. Xuddi shunday 2 (
( 1)(
1) ...
2 q q p q p q p p p ⎡ ⎤ ⎡
⎤ ⎡ ⎤ − − − + + +
= ⎢ ⎥ ⎢
⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
formulani isbotlash mumkin.
(Xermit 4
[ ] [ ] 1 1 ... n nx x x x n n − ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ = + + + + + ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
tenglikni isbotlang. Yechilishi. n sonini fiksirlab, [ ] [ ]
1 1 ( ) ... n f x x x x nx n n − ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ = + + + + + − ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
funksiyani qaraymiz. U holda
[ ] [
] 1 1 2 1 ( ) ...
1 1
f x x x x x nx n n n n − ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ + = + + + + + + + + − + ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎣
⎦ ⎣ ⎦ . Ixtiyoriy butun k uchun
[ ] [ ]
x k x + = formulani qo’llab barcha haqiqiy x qiymatlarida 1 (
( ) f x f x n + = tenglik bajarilishini hosil qilamiz. Demak, ( )
= funksiya davriy funksiya bo’ladi va u 1 0,
n ⎡ ⎞ ∈ ⎟ ⎢⎣ ⎠ oraliqda aynan nol’ga teng bo’lishini tekshirish qiyin emas. Bundan ( )
y f x = funksiya barcha haqiqiy x qiymatlarida nol’ga teng bo’lishi kelib chiqadi. ▲
4 Charli Xermit (1822-1901 y.y.)- fransiyalik matematik. 43 4.11-masala . ( ) 2002 ) 2
3 a ⎡ ⎤ + ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ; { } 2002 1001
(2 3) 0,9...9 + >
sonlar toq ekanligini isbotlang.
2002
) 3 2 ( + ifodada qavsni ochib 2002 (2 3) 3 A B + = + ni hosil qilamiz, bu yerda A va
V – natural sonlar. Bundan 2002 2002
1 (2 3) 3 (2 3) A B − = − = + . Bu holda 2002
2002 (2 3) (2 3) 2A + + − =
bo’ladi. Bundan 2002
2002 (2 3) 2 1 1 (2
3) A + = − + − −
kelib chiqadi. Natijada, ( )
2 3 2 1 А ⎡ ⎤ + = − ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ - toq son, ya’ni ( )
} ( ) 2002 2002
2 3 1 2 3 + = − −
ekanligi kelib chiqadi. Hosil bo’lgan tenglikning ung qismini baholaymiz:
(
( ) ( ) 2002
2002 1001
1001 1 1 1 2 3 10 2 3 7 2 3 − = = < + + . Shuning uchun ( )
} 2002
1001 2 3 0,9...9 + > . ▲
Ta’rif. ϑ
→
nol’mas funksiya mul’tiplikativ deyiladi, agar a ,b o’zaro tub sonlar uchun ϑ (
) = ϑ ( a ) ϑ ( b ) tenglik bajarilsa. Misollar. a) ϑ ( a )
1 ∀ a ∈ N ; b )
ϑ (
) = a ∀ a ∈
)
ϑ (
) = a -1 ∀ a ∈
tengliklar bilan aniqlangan funksiyalar mul’tiplikativ bo’ladi. 44 4.12-masala. ϑ
ϑ
ϑ
-mul’tiplikativ funksiyalar bo’lsin, u holda : a)
ϑ (
1
)
1
b) Mul’tiplikativ funksiyalar ϑ 1 ϑ
ko’paytmasi mul’tiplikativ funksiya bo’ladi; c) Agar
n n p p p a α α α ...
2 1 2 1 = bo’lsa, u holda ϑ (
)
ϑ ( 1 1 α p ) ϑ ( 2 2 α p )… ϑ ( n n p α ) ; d) Agar n n p p p a α α α ...
2 1 2 1 = bo’lsa , u holda qo’yidagi asosiy ayniyat bajariladi. d a ∑ ϑ ( d )
∏ =
+ + + n i i i i i p p p 1 2 )) ( ... ) ( ) ( 1 ( α ϑ ϑ ϑ
Yechilishi. a) ning isboti a va 1 soni o’zaro tub bo’lganidan kelib chiqadi. b)
o’zaro tub sonlarni fiksirlaymiz. ϑ
, ϑ
– mul’tiplikativ funksiyalar uchun qo’yidagi tengliklar bajariladi: ( ϑ 1 ϑ
)(
)
ϑ
(
) ϑ
(
)
ϑ
(
) ϑ
( b )
ϑ
(
) ϑ
( b )
( ϑ
ϑ 2 )(
)
( ϑ 1 ϑ
)(
)
Demak, ikkita mul’tiplikativ funksiya ko’paytmasi mul’tiplikativ funksiya bo’ladi. Induksiya usuli bilan ushbu mulohaza bir nechta ko’paytuvchilar uchun isbotlanishi ravshan. 1 1
p , 2 2 α p ,…, n n p α sonlarining o’zaro tubligidan kelib chiqadi. d) Agar
a natural sonining kanonik yoyilmasi n n p p p a α α α ...
2 1 2 1 = bo’lsa, u holda a ning
har qanday bo’luvchisi n n p p p d β β β ...
2 1 2 1 = yoyilmaga ega bo’ladi, bunda 0 ≤
β
≤
α
c) dan qo’yidagi tengliklarga ega bo’lamiz: ∏ =
+ + + n i i i i i p p p 1 2 )) ( ... ) ( ) ( 1 ( α ϑ ϑ ϑ = = ∑ ≤ ≤ = k k n n p p p α β β β β ϑ ϑ ϑ 0 2 1 ) ( )... ( ) ( 2 1 ∑ ≤ ≤ = k k n n p p p α β β β β ϑ 0 2 1 ) ... ( 2 1 d a ∑ ϑ ( d ).
4.13-masala. θ ( a ) – ixtiyoriy mul’tiplikativ funksiya uchun ,
45 funksiya ham mul’tiplikativ bo’ladi. Yechilishi. ( , ) 1
a b = , 1 2 1 2 ...
k k a p p p α α α = , 1 2 1 2 ...
n k k n b p p p β β β + + = bo’lsin. U holda
Asosiy ayniyatga ko’ra χ( ) ab =
2 1 2 2 1 1 θ( ) (1 θ( ) θ( ) ... θ( )) (1 θ( ) θ( ) ... θ( )) (1 θ( ) θ( ) ... θ( )) θ( )θ( )
i i i n i i i d ab i k n i i i i i i i i k d p p p p p p p p p a b α α α = = = + = = + + + + = = + + + +
+ + + + = = ∑ ∏ ∏ ∏ ▲
Natija. Sonlar nazariyasida quyidagi mul’tiplikativ funksiyalar katta ahamiyatga ega:
natural sonining natural bo’luvchilar τ (
) soni va σ ( a )
yig’indisi. Ular qo’yidagicha aniqlanadi: τ (
) =
∑ 1,
σ (
)
∑
(
∑ belgi a ning barcha bo’luvchilar bo’yicha yig’indini bildiradi). Asosiy ayniyat va geometrik progressiya hadlarining yig’indisini ifodalovchi formula bilan foydalanib a natural sonining natural bo’luvchilar τ (
) soni va σ ( a )
yig’indisi uchun τ ( a )
∏
+ n i i 1 ) 1 ( α va σ ( a )
∏ ∏
+ = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − = + + + + n i i i n i i i i p p p p p i i 1 1 1 2 1 1 ) ... 1 ( α α
formulalar o’rinliligiga amin bo’lamiz. Haqiqatdan ham, i i p α ning bo’luvchilari 1, ,..., i i i p p α bo’lgani uchun ( ) 1 i i i p α τ α = +
, 1 2 1 ( ) 1 ... 1
i i i i i i i i p p p p p p α α α σ + − = +
+ + +
= −
46 bo’ladi. Funksiyalarni mul’tiplikativligidan 1 2
2 1 ( ) ( ...
) ( ) n i n n i i a p p p p α α α α τ τ τ = = = ∏ 1 (1 ) n i i α = = + ∏ 1 2 1 2 1 2 1 1 1 1 ( ) ( ...
) ( ) (1 ...
) 1
n i i n n n i n i i i i i i i i p a p p p p p p p p α α α α α α σ σ σ + = = = − = = = + + + + = − ∏ ∏ ∏
formulalar kelib chiqadi.
Download 0.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|