Sh. Narzullayev

Geologiya fanlari instituti Ekologiya va atrof-muhitni muhafazasi fakulteti I-bosqich talabasi Narzullayev Sherbekning taqdimot
Sh.Narzullayev
IssiqxonaLAR SAMARADORLIGI.

ISSIQXONA — noqulay iqlim sharoitida ekinlarga sunʼiy muhit (harorat, yorugʻlik, namlik va b.) yaratadigan inshoot. Asosan, mavsumdan tashqari davrlarda mahsulot yetishtirish, issiqxona va ochiq dala uchun koʻchatlar oʻstirishga xizmat qiladi. Issiqxona oynaband yoki polimer plyonka, stekloplast va h. k. bilan oʻralgan boʻladi. Yogʻoch yoki temir, poʻlat, alyuminiy kabi metall us-kunalardan tiklanadi. Issiqxona larning xil-maxil turlari mavjud. Ular foidalanish muddatlari va davomliligiga qarab — qishki hamda bahorgi; vazifasiga koʻra — koʻchat oʻstiriladigan va sabzavot yetishtiriladigan; sabzavotlarni oʻstirish texnologiyasiga qarab — tuproqli va gidropon; ichki jihozlarga qarab — soʻkchakli va tuproqli turlarga boʻlinadi. Konstruktiv yechimi jihatdan Issiqxonalar nur oʻtkazuvchi nishab tomonlari miqdorita qarab, bir, ikki va koʻp tomonlama nishabli turlarga boʻlinadi. Oʻzbekistonda, asosan, pomidor, bodring, rezavor ekinlar, sabzavot oʻsimliklari koʻchati, shuningdek, limon va manzarali oʻsimliklar I. da yetishtiriladi.

Yozi qisqa boʻlgan oʻrta va shim. mintaqalarda Issiqxonada turli sabzavot va boshqa q. x. ekinlari yil boʻyi oʻstiriladi, hosil olinadi va oʻsimliklarning yangi nav hamda duragaylari yetishtirish va boshqa i. t. ishlari olib boriladi. Qishki Issiqxonalar yil boʻyi foydalanishga moʻljallangan boʻlib, ularda sabzavotlar bahorgi issiqxona, parniklar, ilitilgan yorlarla oʻstirish uchun koʻchatlar yetishtiriladi. U metall yoki temir-betondan ishlanadi. Bahorgi Issiqxonalar yengil kon-struksiyalardan sabzavotlar yerda oʻstiriladigan qilib quriladi. Biologik issiqlik yoki quyosh nuri bilan isitiladi. Quyosh nuridan mukammal foidalanish uchun bir nishabli Issiqxona tomi (qiyaligi 33—45°) jan. ga, ikki va koʻp ni-shablarniki esa (29— 33°) sharq va gʻarbga qaratib quriladi. Issiqxona shakli jihatidan ham fonarsimon, angar, blokli, soʻkchakli kabi bir necha turlarga boʻlinadi. 

Issiqxona larda oʻsimlik tuproqda (geoponika), tuproqsiz (yoki gidropika) muqitda oʻstirilishi mumkin. Tuproqli Issiqxona larda sabzavotlar bevosita srda oʻstirilib, tuproq tagidan, biologik yoki texnikaviy usulda isitiladi yoki butunlay isitilmaydi. Oʻsimliklarga mexanizmlar yordamida ishlov berish va parvarishlash qulay. Gidropon Issiqxonalar tuproq ishlatmay sabzavot yetishtirishga moʻljallangan. Ular issiqxona poliga oʻrnatilgan yoki 70—80 sm baland koʻtarilgan suv oʻtkazmas soʻkchaklar bilan jihozlanadi. Soʻkchaklar ichi neytral substrat (shagal, kum, keramzit va b), bilan toʻldiriladi. Avtomat qurilmalar yordamida soʻkchaklarga ozikli eritma yuborib turiladi, ushbu eritma oʻsimliklarning qulay oziqlanishi va suv ichishini taʼminlaydi. Bunday Issiqxona larda barcha jara-yonlar avtomatlashtirilgan.

Ustiga plyonka yopilgan kichik gabaritli, yengil yigʻma Issiqxonalar bahorda foidalanish uchun katta ahamiyatga ega. Havo tayanchli yoki puflama Issiqxonalar qurilishida plyonkalarning yengillik va egiluvchanlik xossalaridan toʻla foydalaniladi. Keyingi yillarda koʻpgina mamlakatlarda, asosan, blokli Issiqxonalar qurildi. Zamonaviy issiqxona xoʻjaliklari sanoat asosida kurilgan va yil boʻyi sabzavot yetishtiriladigan haqiqiy f-kalarga aylangan. Atrof-muhit nazorati ostida bo'lgan joylarda o'simliklarni etishtirish g'oyasi shu vaqtdan beri mavjud. Rim imperatori Tiberius yedi bodringga o'xshash har kuni sabzavot.Rim bog'bonlari uni har yili stolida etishtirish uchun sun'iy usullarni (issiqxona tizimiga o'xshash) ishlatdilar.

Isitadigan issiqxonaning birinchi tavsifi Sanga Yorok, podshohlik shifokori tomonidan tuzilgan chorvachilik bo'yicha traktat Xoseon 1450-yillarda Koreyaning sulolasi, qish paytida sabzavot etishtirish bobida. Risolada sun'iy ravishda isitiladigan muhitda sabzavot etishtirish, gullarni majburlash va mevalarni pishib etish imkoniyatiga ega bo'lgan issiqxonani qurish bo'yicha batafsil ko'rsatmalar mavjud. ondol, Koreyaning an'anaviy yerdan isitish tizimi, issiqlik va namlikni saqlash; issiqlikni izolyatsiya qilish uchun boshoqli devorlar; va yarim shaffof moylangan hanji O'simliklar o'sishi uchun yorug'lik kirib borishiga imkon beradigan va tashqi muhitdan himoya qiluvchi oynalar. 

Issiqxonalar tushunchasi ham paydo bo'lgan Gollandiya undan keyin Angliya 17-asrda o'simliklar bilan birga. Ushbu dastlabki urinishlarning ba'zilari tunda yopilishi yoki qishlash uchun juda ko'p ishlarni talab qildi. Ushbu erta issiqxonalarda etarli va muvozanatli issiqlik ta'minoti bilan bog'liq jiddiy muammolar mavjud edi. Buyuk Britaniyadagi birinchi "pechka" (isitiladigan) issiqxona qurib bitkazildi "Chelsi" jismoniy bog'i 1681 yilga kelib.[7] Bugun Gollandiya dunyodagi eng katta issiqxonalarga ega, ularning ba'zilari shunchalik ulkanki, ular har yili millionlab sabzavotlar etishtirishga qodir.

E'tiboringiz uchun raxmat