Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

Qiziqishlar olamida
Asli fermer bo‘lgan bu sarguzasht ishqibozi Londondagi Olimpiada
o‘yinlari ochilishiga yetib borish va uni tomosha qilish uchun naq ikki yil
avval yo‘lga tushgandi. Avtomabilda yoki piyoda emas, poezd yoki
samolyotda ham emas, balki uch g‘ildirakli velosipedda 60 ming kilometr
yo‘lni bosib, Londonga yetib bordi-ya. Buning uchun 16 ta mamlakat
hududidan o‘tishga to‘g‘ri keldi. Uning 2 yillik xarajati 5 ming AQSH
dollarini tashkil etdi.
Tinib-tinchimagan jahongashta ortga samolyotda qaytsa kerak, deb
o‘ylasangiz yanglishasiz. U sarguzashtlarini yanada boyitmoqchi. Ya’ni
Olimpiada o‘yinlarini tugatib, Shimoliy Amerikaga u yerdan esa navbatdagi
Olimpiada o‘tkaziladigan Braziliyaga yo‘l olishni niyat qilgan.
“
Xalq so‘zi
”
 gazetasidan
T E S T
1. Otli birikmalar qatorini aniqlang.
A. Katta uy, vazifani bajarmoq.
B. Asalday shirin, katta bo‘lmoq.
C. O‘qishda birinchi, tinglovchilarning barchasi.
D. Mashinada terish, radiodan eshitish.
2. Muomala vositasining eng kichik birligi.
A. so‘z
C. ibora
B. qo‘shma so‘z
D. gap
3. So‘z birikmasini toping.
A. O‘rta Osiyo
C. Ko‘zi tushdi
B. Oq ko‘ngil
D. Kitobni o‘qib
4. Bosh so‘z ravishdosh bilan ifodalangan fe’lli birikmani toping.
A. gulni sevmoq
C. hurmat bilan yondoshgan

---

107
106
Grammatik jihatdan biror bo‘lak ifodalanmagani uchun bunday gaplar
to‘liqsiz gap sanaladi. Aslida, to‘liqsiz gaplar mazmunan to‘liq bo‘ladi, chunki
ular ham ma’lum fikrni anglatadi: yashiringan bo‘lak anglashilib turadi. To‘liqsiz
gap ma’lum fikrni, maqsadni ifodalashda qo‘llanuvchi bir uslubiy vositadir.
Dialog tipidagi to‘liqsiz gaplar gapning bir yoki ikki bo‘lagidan tashkil topadi.
Bu bilan ifodalangan gap bo‘lagini boshqa bo‘laklardan ajratib ko‘rsatish lozim
topiladi. Bunday hollarda to‘liqsiz gap to‘ldirilsa, grammatik jihatdan mukammal
gap hosil bo‘ladi-yu, ammo aytmoqchi bo‘lgan maqsad, nozik ma‘no
ifodalanmay qoladi, natijada gap mazmun jihatdan ham, uslubiy jihatdan ham
buziladi. Demak, to‘liqsiz gap biror bo‘lagi yetishmagan chala gap emas, balki
sodda gapning alohida bir turidir, ma’lum mazmunni ifodalashda qo‘llanuvchi
vositadir. Shuning uchun ham biror tugal maqsad, fikrni anglatgan, bo‘lingan,
uzilgan so‘z va so‘z birikmalari to‘liqsiz gap sanalmaydi.
To‘liqsiz gaplarda yashiringan bo‘lak umumiy kontekstdan, oldingi va
so‘nggi jumlalar mazmunidan, vaziyatdan anglashilib turadi. To‘liqsiz gap-
larning quyidagicha turlari bor: 1. Dialogik nutq tarkibidagi to‘liqsiz gaplar.
2. Mustaqil qo‘llanuvchi to‘liqsiz gaplar. 3. Frazeologik birikma tarzidagi
to‘liqsiz gaplar. 4. Qo‘shma gap tarkibidagi to‘liqsiz gaplar.