Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

TABIAT VA INSON
(Ilmiy nutq uslubi va uning xususiyatlari)
Reja:
1. Mavzuga oid matnni o‘qish, o‘rganish, tahlil qilish.
2. Ilmiy nutq uslubi va uning xususiyatlari haqida ma’lumot berish.
3. Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar ustida ishlash.

---

59
58
Xuddi ana shu holat so‘zning ichki, hissiy-ruhiy belgisidirki, u tashqi belgi
va shunga mos ma’no bilan chambarchas bog‘liq. Ichki belgilar va ularning
ma’nolari orqali biz o‘z fikrimizni shakllantiramiz, o‘ylaymiz, mushohada
yuritamiz. Tashqi belgilar orqali esa fikrlarimizni (og‘zaki, yozma) nutqqa
ko‘chiramiz, ularni boshqalarga yetkazishga harakat qilamiz, nutqiy aloqa
uchun zarur sharoit yaratamiz. Ifodalanayotgan narsa, tushuncha, ma’no
va belgi o‘zaro bog‘liqdir.
O‘ZBEK TILI
O‘zbek adabiy tili tarixi uch katta davrni o‘z ichiga oladi:
1. Qadimgi turkiy adabiy til.
2. Eski o‘zbek adabiy tili.
3. Hozirgi o‘zbek adabiy tili.
Qadimgi turkiy adabiy til X-XII asrlarni o‘z ichiga oladi. O‘zbek
adabiy tili dastlabki davrlarda umumturk adabiy tili sifatida X-XI asrlarda
tashkil topgan. Yusuf Hos Hojibning “Qutadg‘u bilik”, Mahmud Qosh-
g‘ariyning “Devonu lug‘otit turk”, Ahmad Yugnakiyning “Hibatul haqoyiq”
asarlari bu fikrni tasdiqlaydi. Bu davrda o‘zbek tili faqat o‘zbeklarning adabiy
tili bo‘lmay, O‘rta Osiyoda yashovchi barcha turkiy xalqlarning umumiy
adabiy tili bo‘lgan.
Eski o‘zbek tili XIII-XVI asrlarda shakllangan bo‘lib o‘tgan asrning
20- yillarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu davr adabiy tilining
shakllanishi va rivojlanishida Alisher Navoiyning xizmatlari beqiyosdir.
Navoiy o‘zining jahonga mashhur asarlari bilan o‘zbek adabiy tilini jahon
miqyosiga olib chiqish bilan birga “Muhokamatul lug‘atayin” kabi noyob
ilmiy asarlari bilan eski o‘zbek adabiy tili, uning stilistikasini ilmiy-nazariy
jihatdan asoslab berdi. Navoiy haqli ravishda o‘zbek adabiy tilining asos-
chisi hisoblanadi. Hozirda o‘zbek tili respublikamizning davlat tili sanaladi.
Shu bois ham, o‘rganishga alohida e’tibor berilmoqda. Istiqlolga erishgan
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatidagi mavqeyi ortib borar ekan o‘zbek
tili ham tobora qadr topmoqda. Chet ellik birodarlarimizning ham uni
o‘rganishga zo‘r ishtiyoq bilan kirishayotgani fikrimiz dalilidir.
Bu ajib dunyo
Chumolixo‘r sigir
Odessa viloyatida zo‘r ishtaha bilan chumolilarni yeydigan sigirni
aniqlashdi. Jonivorning g‘aroyib odatini egalari sutining ta’mi ancha
nordonlashib, hidi ham o‘zgarganidan bilib qolishdi. Sigir kuzdan boshlab
sezib qolib, ular o‘rtasida shiddatli jang bo‘lgan. O‘tkir tishi va tirnoqlari
bilan ilonning kallasini uzib tashlashga erishgan mushuk bola hayotini
saqlab qolganidan mamnun holda miyovlab turardi.
“Bayonlar to‘plami”dan