Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi
Rasmiy xabarlar, yozishma va hujjatlar nutqi
Download 2.82 Kb. Pdf ko'rish
|
yuristning yozma nutqi
Rasmiy xabarlar, yozishma va hujjatlar nutqi
Nutqning bu turi asosan yozma shaklda mavjud bo‘lib, adabiy tilning qonun-qoidalariga qat’iy rioya qiladi. Turli farmonlar, buyruqlar, rasmiy xabarlar, hujjatlar, kodekslar, sud yozishmalari, majlislarning qarorlari, ko‘rsatmalar, arizalar va ma’lumotnomalar rasmiy nutqning ko‘rinishlaridir. Rasmiy nutq nihoyatda aniq- ravshan bo‘lishi, nutqni bezovchi vositalardan, obrazlilikdan xoli bo‘lishi talab qilinadi. Chunki emotsionallik, ta’sirchanlik (ekspressivlik) vositalari rasmiy nutqni ko‘zlangan maqsadga muvofiq tushunishni qiyinlashtiradi, diqqatni chalg‘itadi. Kompozitsion jihatdan rasmiy nutq sharoit bayonidan boshlanib, unga bog‘liq holda voqeani yoki maqsadni bayon qilish bilan tugaydi. Oxirida rasmiy xabar, hujjat yoki ko‘rsatma… uning muallifi, yozilgan sanasi ko‘rsatiladi (tegishli hujjatlarda imzo ham qo‘yilib, muhr bilan tasdiqlanadi). 60 Rasmiy nutqning ko‘rinishlari ham o‘zaro bir-biridan biroz farqlanadi. Rasmiy xabarlarda faqat voqealar bayoni beriladi va ijrochi shaxslar nom-banom sanaladi. Rasmiy nutqning boshqa bir ko‘rinishi rasmiy yozishmalar – so‘rovga, talabnomaga javob, hisobot, ma’lumotlar bo‘lib, ularda talab qilinayotgan, so‘ralayotgan masalalar, o‘tkazilgan tekshirish natijalari bo‘yicha ma’lumot beriladi, o‘rni bilan ayrim chekinishlar, tafsilotlar berilishi mumkin. Masalan: Mustaqillik davrida o‘zbek xalqining, shu jumladan, respublikamiz boshqa millat fuqarolarining ham savodliligini oshirish, demokratik munosabatlar, fuqarolar erkinligini kengaytirish va mustahkamlash bo‘yicha bir qator tadbirlar o‘tkazilmoqda, har xil ish turlari qo‘llanmoqda. Shulardan biri yuridik maslahatni faollashtirish bo‘lib, u odatda fuqaroning matbuot sahifalarida va televideniye ekrani, radioeshittirish kanallari orqali savol hamda unga javob tarzida olib boriladi. Masalan: «Savol: Sog‘lig‘imga yetkazilgan zararni to‘layotgan yuridik shaxs bankrot deb e’lon qilinib, tugatildi. Endi menga zararning qolgan qismi qoplanmaydimi? B. G‘oziyev, Qashqadaryo viloyati. J a v o b : Yuridik shaxs tugatilgan taqdirda, tegishli to‘lovlar jabrlanuvchiga to‘lash uchun kapitallashtiriladi, ya’ni belgilangan tartibda oldindan jamlantiriladi. Tugatilayotgan yuridik shaxsning mol-mulki yoki yetarli emasligi sababli buning iloji bo‘lmagan hollarda, belgilangan summalar jabrlanuvchiga davlat tomonidan belgilangan tartibda to‘lanadi (FKning 1015-moddasi). Zararning endilikda to‘lanishi masalasida siz ijtimoiy ta’minot va moliya idorasiga murojaat etishingiz lozim». («Shifo-info», 2008-yil 1–7-may). 61 Bu xil nutqda savol beruvchining ism-familiyasi to‘la yoki ramziy ko‘rsatiladi, javob tayyorlovchi ham matn so‘ngida to‘liq ism-familiyasi, lavozimi bilan bildiriladi. Buyruq va farmonlar, qonunlar, farmoyishlar va qarorlar ham rasmiy nutqning ko‘rinishi hisoblanadi. Rasmiy yozishmalar hujjatlarga xos nutqning til xususiyatlaridan ularda ruscha, internatsional so‘zlar va turg‘un so‘z birikmalari («shtamplar») tez-tez uchrab turishini, gapda so‘zlarning tartiblanishi, oborotlar, gaplarning, matnlarning tuzilishida rus tili qonun-qoidalarining ta’siri yaqqol sezilib turishini ko‘rsatish lozim. Ayniqsa, ariza, ma’lumotnoma, bildirishnoma, ishonch qog‘ozi, tavsifnoma kabi rasmiy ish qog‘ozlarining yozilishi uslubida bu ta’sir ravshan namoyon bo‘ladi. Rus tili va o‘zbek tilining sintaktik qurilishi, shunga xos qonun-qoidalari boshqa- boshqa bo‘lgani sababli, rus tilida silliq, ravon yozilgan ariza yoki ma’lumotnomalarning o‘zbek tiliga avtomatik tarzda nusxasi ko‘chirilganda, o‘zbek tili qonun-qoidalariga, adabiy til me’yorlariga zid tarzda yozilgan ish qog‘ozlari paydo bo‘ladi. Masalan, oddiy ma’lumotnomaning yozilishini olaylik: Rus tilida: Справка Дана настоящая справка Расулову Шавкату Усмановичу о том, что он действительно проживает в настоящее время по адресу: ул. З.Саида, д.№86 и имеет в семье 4-х детей. Imzo O‘zbek tilida: Ma’lumotnoma Berildi ushbu ma’lumotnoma Rasulov Shavkat Usmonovichga shul haqdakim, u haqiqatan ham hozirgi kunda Z. Said ko‘chasi uy 86 da istiqomat qiladi va oilasida 4 nafar bolasi bor. 62 Holbuki, o‘zbek tilining gap tuzish me’yorlariga ko‘ra bu hujjat shunday yozilishi kerak edi: Download 2.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling