Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

X BOB. INNOVATSIYA JARAYONIDA ILMIY TASHKILOTLAR ISHTIROKCHILARI

1. 
   Ilmiy tashkilotlar va ularning innovatsion jarayondagi o‘rni.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligining asosiy maqsadlari, vazifalari va funksiyalari.
   

10.3. Ta’lim sohasidagi ilmiy tashkilotlar.


10.1 Ilmiy tashkilotlar va ularning innovatsion jarayondagi o‘rni

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, yangi texnologiyani yaratish va o‘zlashtirish jarayoniga asoslangan innovatsion jarayon fundamental tadqiqotlardan boshlanadi: yangi ilmiy bilimlarni olishga va eng muhim qonuniyatlarni aniqlashga qaratilgan. Fundamental tadqiqotlar ilmiy kashfiyotlarda, yangi tushunchalar va tushunchalarni asoslashda, yangi nazariyalar yaratishda va izlanish tadqiqotlarida namoyon bo‘ladigan nazariy tadqiqotlarga bo‘linadi. Ularning vazifasi mahsulot va texnologiyalarni yaratish uchun yangi tamoyillarni, ilgari noma’lum xususiyatlarni kashf etishdir. Bunday tadqiqotlar davomida nazariy taxminlar va g‘oyalar tasdiqlanadi. Fundamental fan g‘oyalar generatori sifatida ishlaydi: yangi sohalarga yo‘l ochadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ushbu turdagi tadqiqotlar, qoida tariqasida, raqobat asosida davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladi va byudjetdan tashqari xususiyatlar ham qisman qo‘llaniladi. Ikkinchi bosqich – amaliy tadqiqotlar. Ular ilgari kashf etilgan hodisa va jarayonlarni amaliy qo‘llash usullarini o‘rganishga qaratilgan. Amaliy xaraktyerdagi tadqiqot ishlari texnik muammoni yechishga, aniq bo‘lmagan nazariy masalalarni aniqlashtirishga, aniq ilmiy natijalarga erishishga qaratilgan bo‘lib, ular keyinchalik eksperimental loyihalash ishlarida qo‘llaniladi. Bunga axborot ishlari – ilmiy-texnik ma’lumotlarni qidirishni takomillashtirish va tahlil qilishni takomillashtirishga qaratilgan ilmiy ishlar (patent tadqiqotlari tarkibiy qism hisoblanadi), ishlab chiqarishni tashkil etish va rejalashtirishni takomillashtirishga, mehnatni tashkil etish va boshqarish usullarini ishlab chiqishga qaratilgan tashkiliy-iqtisodiy ishlar, ilmiy ishlarni tasniflash va samaradorligini baholash usullari, ilmiy va o‘quv ishlari - doktarantlar, magistrlar, talabalar va boshqalarning ilmiy ishlarini tayyorlash bo‘yicha tadbirlardir.

Loyihalash ishlari – yangi texnologiyalar, texnologik materiallar namunalarini yaratish (yoki modernizasiya qilish) uchun amaliy tadqiqotlar natijalarini qo‘llash. Bu ilmiy tadqiqotlarning yakuniy bosqichi, laboratoriya sharoitlari va eksperimental ishlab chiqarishdan sanoat ishlab chiqarishiga o‘tishdir. Innovatsion jarayonning yakuniy bosqichi – bu yangi mahsulotlarni sanoat ishlab chiqarishni rivojlantirish, unga ilmiy va ishlab chiqarishni rivojlantirish kiradi: yangi mahsulotlarni sinovdan o‘tkazish: shuningdek, ishlab chiqarishni texnik va texnologik tayyorlashdir. Innovatsion jarayonning yuqoridagi barcha bosqichlarida ilmiy tashkilotlar u yoki bu darajada ishtirok etadilar. Ilmiy tashkilotlar ilmiy tadqiqot tashkilotlari, oliy kasb-hunar ta’limi muassasalarining ilmiy tashkilotlari, eksperimental loyihalash texnologiyasi va ilmiy-texnik faoliyatni amalga oshiradigan boshqa tashkilotlarga bo‘linadi. O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq ilmiy tashkilotlarni davlat akkreditatsiyasini tashkil etadi va ularga davlat akkreditasiyasi to‘g‘risidagi guvohnomalarni beradi. Davlat akkreditasiyasini o‘tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi tomonidan belgilanadi va ilmiy tashkilotlarning fan sohalari, tashkilotlar turlari bo‘yicha quyidagi tasnifi ishlaydi. Ular tashkiliy xususiyatlari, bajarilgan ishlarning mohiyati va ixtisoslashuvi bilan tasniflanadi (10.1-jadval).
10.1-jadval
Ilmiy tashkilotlarning tasnifi

Yo‘nalishlar	Mazmuni
Davlat	Davlatni boshqarish va umuman jamiyat ehtiyojlarini qondirishni ta’minlaydigan vazirliklar va idoralarning tashkilotlari (davlat boshqaruvi, mudofaa, jamoat tartibi; sog‘liqni saqlash, madaniyat, bo‘sh vaqt, ijtimoiy ta’minot va boshqalar). To‘liq yoki asosan hukumat tomonidan moliyalashtiriladigan va nazorat qilinadigan notijorat tashkilotlar, oliy ma’lumot bilan bog‘liq tashkilotlar bundan mustasno. Ushbu tashkilotlar birinchi navbatda hukumatga xizmat qilishadi va foyda olishni maqsad qilmaydilar, aksariyat hollarda davlat va ma’muriy funksiyalar bilan bog‘liq tadqiqot faoliyati bilan shug‘ullanadilar.
Tadbirkorlik	Asosiy faoliyati tovarlarni ishlab chiqarish yoki sotish maqsadida xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha tashkilotlar va korxonalar (oliy ta’lim sohasi xizmatlaridan tashqari), shu jumladan davlatga tegishli bo‘lganlar. Xususiy (notijorat) tashkilotlar, asosan yuqorida ko‘rsatilgan tashkilotlarga xizmat ko‘rsatadilar.
Oliy ta’lim	Universitetlar va boshqa oliy o‘quv yurtlari, moliyalashtirish manbalari yoki huquqiy maqomidan qat’i nazar. Ilmiy tadqiqot institutlari, tajriba stansiyalari, klinikalar oliy o‘quv yurtlarining bevosita nazorati ostida yoki boshqaruvi ostida yoki ular bilan bog‘liq. To‘g‘ridan-to‘g‘ri oliy ta’limga xizmat ko‘rsatadigan tashkilotlar (umumiy va kasb-hunar ta’limi vazirligi tizimidagi tashkilotlar).
Xususiy (notijorat)	Foyda olishni maqsad qilmagan xususiy tashkilotlar (professional jamiyatlar, kasaba uyushmalari, uyushmalar, jamoat, xayriya tashkilotlari, fondlar); davlat tomonidan moliyalashtiriladigan davlatning yarmidan ko‘pi bo‘lgan mablag‘lardan tashqari. Xususiy individual tashkilotlar.

Ilm-fan innovatsion jarayon asoslarini yaratuvchisidir, shuning uchun davlat ushbu sohani o‘z qo‘liga olishi kerak. Ilmiy tashkilotlarni boshqarish davlat hokimiyatining ikki asosiy tarmog‘i: qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi o‘rtasida bo‘linishi ham ushbu sohaning muhimligini isbotlaydi. Bizning vaqtimizda ilm-fanni moli­yalashtirishda katta tanqislik mavjud bo‘lib, bugungi kunda mavjud bo‘lgan ko‘plab muammolar bu yerda kuzatilmoqda. Bundan tashqari, O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan va yaqinda o‘rganilayotgan fanlarni o‘rganish: marketing, menejment, sosiologiya va boshqalarni o‘rganish katta muammo hisoblanadi. Bu soha bizda sezilarli darajada orqada qolmoqda. Natijada bizning ta’lim muassasalarimiz ko‘proq ma’lumotga, yuqori xarajatlarga va shuning uchun ko‘proq vaqtga muhtoj. Shuning uchun, bugungi kunda ushbu bilim sohalarini o‘rganish va tadqiq qilish uchun yaxshi ishlab chiqilgan davlat dasturi zarur.

2.