Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti muhandislik fizikasi instituti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TAʼLIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
MUHANDISLIK FIZIKASI INSTITUTI
OPTIKA VA SPEKTROSKOPIYA KAFEDRASI
Mutaxassislik: 70530901 – FIZIKA (yo‘nalishlar bo‘yicha)
XOLIQOV SORBON HOMILOVICH
POLIMERLARDA RELAKSATSION JARAYONLAR
Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
 D I S S E R T A T S I Y A
T A Q D I M O T I
Ilmiy rahbar: dots. Jurayev U.B.

KIRISH

• Mavzuning dolzarbligi: Berilgan har qanday tizim tashqi kuch ta’sirida muvozanat holatidan chiqarilganda kuch ta’siri olingandan kiyin yana muvozanat holatiga qaytadi. Ana shu jarayonga relaksatsion jarayon, muvozanatli holatga qaytish uchun ketgan vaqtga relaksatsiya vaqti deyiladi. Bu jarayon shu tizimni tashkil etuvchi struktura elementlariga, ularning o’lchami, hajmi, strukturasiga, harakatlanuvchanligiga, boshqacha aytganda termodinamik parametrlarga bog’liq. Struktura elementi harakatlanuvchanligiga bog’liq bo’lgan barcha faktorlar ulardagi relaksatsion jarayonga ham ta’sir etadi. Ana shunday parametrlardan eng avvalgisi tizimning temperaturasidir. Temperaturaning ko’tarilishi bilan struktura elementlarining kinetik energiyasi ortadi, natijada bir holatdan ikkinchi holatga o’tish tezligi ham ortadi. Shuning uchun ham temperaturaning ko’tarilishi bilan tizimning bir holatdan ikkinchi holatga o’tish tezligi ham ortadi

Shuningdek tizimning bir holatdan ikkinchi holatga o’tish tezligi molekulalararo ta’sir energiyasiga ham bog’liq. Agar molekulyar tizim qutbsiz atom-molekulalar tizimidan iborat bo’lsa ular o’rtasidagi o’zaro ta’sir energiyasi kichik bo’lib, ularning issiqlik harakati erkinroq bo’ladi. Bunday tizimlarning muvozanatsiz holatdan muvozanatli holatga o’tishi osonroq kichadi va tezroq ro’y beradi. Agar atom-molekulalar qutubli tizimlardan iborat bo’lsa ular o’rtasidagi o’zaro ta’sirlar tufayli ularning muvozanat holatga o’tishi qiyinroq kichadi, demak relaksatsion jarayon vaqti kattaroq bo’ladi. Agar tizimlar tarmoqlangan bo’lsa relaksatsion jarayonlar yanada boshqacharoq kechadi.

• Shuningdek tizimning bir holatdan ikkinchi holatga o’tish tezligi molekulalararo ta’sir energiyasiga ham bog’liq. Agar molekulyar tizim qutbsiz atom-molekulalar tizimidan iborat bo’lsa ular o’rtasidagi o’zaro ta’sir energiyasi kichik bo’lib, ularning issiqlik harakati erkinroq bo’ladi. Bunday tizimlarning muvozanatsiz holatdan muvozanatli holatga o’tishi osonroq kichadi va tezroq ro’y beradi. Agar atom-molekulalar qutubli tizimlardan iborat bo’lsa ular o’rtasidagi o’zaro ta’sirlar tufayli ularning muvozanat holatga o’tishi qiyinroq kichadi, demak relaksatsion jarayon vaqti kattaroq bo’ladi. Agar tizimlar tarmoqlangan bo’lsa relaksatsion jarayonlar yanada boshqacharoq kechadi.
• Ushbu magistirlik dissertatsiyasida o’quv adabiyotlari asosida polimer materiallaridagi relaksatsion jarayonlarning ro’y berish qonuniyatlari polimer materiali tuzulishiga, tarkibiga bog’liqligi bir necha polimerlar asosida o’rganilib, tegishli xulosalar chiqarilgan.