«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

www.ziyouz.com kutubxonasi

224
choralari to‘g‘risida» (1966) va «Respublika umumiy
o‘rta ta’limga o‘tish munosabati bilan xalq maorifini
yanada yaxshilash choralari to‘g‘risida» (1969) qaror-
lar qabul qildi. Bu qarorlarda asosan respublikada
yoshlar uchun umumiy o‘rta ta’limga o‘tish, yangi
maktab binolari, o‘quv kabinetlari, laboratoriyalar,
ustaxonalar barpo etishga yo‘naltirilgan kapital quri-
lish ishlari bajarildi. Maktab-internatlar, o‘quvchilar-
ning badiiy iste’dodlarini rivojlantiruvchi maktablar
ko‘paydi. Gliyer nomidagi o‘rta maktab-internat, mil-
liy musiqa va milliy amaliy san’at maktab-internatlari,
sport maktab-internati va boshqa o‘nlab musiqa mak-
tablari ochildi.
O‘rta umumta’lim maktablari 1970-yilda ishlab
chiqilgan nizomga muvofiq mahalliy sharoitlardan
kelib chiqqan holda alohida boshlang‘ich (1—3-sinf-
lar), 8 yillik (1—8-sinflar) va o‘rta (1 —10-sinflar)
maktablariga aylantirildi. Ishlab chiqarish ta’limi
berish maqsadida maktablararo o‘quv-ishlab chiqarish
kombinatlari tuzildi. Shahar va  tumanlarda  kasb-
hunar bilim  yurtlari tashkil etildi. Ko‘pchilik mak-
tablarda yoshlarni o‘quv mashg‘ulotlaridan keyin
maktabda olib qolish, ularga ta’lim-tarbiya berish ish-
lari yo‘lga qo‘yildi, ya’ni kuni uzaytirilgan maktablar
tashkil topdi. Alohida fanlarni chuqur o‘rgatuvchi
maktablar, shuningdek, aqliy va jismoniy zaif bolalar
maktablari vujudga keldi.
70-yillarning o‘rtalarida umumiy o‘rta ta’limga
o‘tish yakunlandi. 1965—1985-o‘quv yillari orasida
o‘tgan 20 yil davomida barcha turdagi umumta’lim
maktablari 8716 tadan 9188 taga ko‘paydi, o‘quvchilar
soni esa 3055,8 ming boladan 6519,6 ming bolaga
ko‘paydi. 1965—1985-yillarda respublika maktablarida
o‘rta ma’lumot olganlar soni 5,7 million kishidan
oshdi.
Shunga qaramay, xalq ta’limida jiddiy muammolar
hal etilmadi. Maktablar sinf xonalarining soni qan-
chalik oshmasin, bolalar sonining tabiiy o‘sishidan
orqada qolaverdi. Maktab binolarining yetishmasligi,
moddiytexnik jihatdan zaifligi surunkali kasallikka
o‘xshardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

225
Maktablarda ta’lim-tarbiya ishlarining mazmuni kom-
munistik mafkuraga bo‘ysundirilgan, KPSS rejalari va das-
turlari doirasiga, qolipiga solib qo‘yilgan edi. Ta’lim-tarbiya
milliy xususiyatlar, tarixiy-ma’naviy qadriyatlar, an’analarni
inobatga olmasdi. Shuningdek, maktablar umuminsoniy
qadriyatlardan ham tobora begonalashtirildi. O‘quvchilar-
ning bilim asoslarini egallashga qiziqishi so‘nib bordi.
1984-yilda sovet hokimiyati yoshlarga ta’lim va tar-
biya berish mazmunini yaxshilash maqsadida maktab
va hunar-texnika bilim yurtlarini isloh qilishga qaror
qildi. Maktablarda «Informatika va hisoblash texnikasi
asoslari» kursini o‘qitish, barcha maktablarni mikro-
kalkulator, elektr hisoblash mashinalari, kompyuterlar
bilan ta’minlash kabi vazifalar qo‘yildi. Ammo respub-
likaning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli bu vazifani bajarish-
ni ta’minlay olmadi. Maktab islohoti iqtisodiy va ijti-
moiy tangliklar orqasida qolib ketdi. Ta’lim-tarbiya
jarayonini jahon andozalari darajasiga ko‘tarish tomon
qilingan yana bir urinish samarasiz tugadi.
Oliy va o‘rta maxsus o‘quv
yurtlari malakali mutaxas-
sislar tayyorlash maskanidir.
Respublikada oliy va o‘rta maxsus ma’lumotli muta-
xassislar tayyorlash iqtisodiy va madaniy qurilish ish-
lari, taraqqiyot istiqbollari bilan bog‘langan holda olib
borildi.
Urushdan keyingi yillarda oliy va o‘rta maxsus
ta’lim ancha o‘sdi. 50-yillarda 3 ta oliy o‘quv yurti —
Andijon meditsina instituti, Toshkentda Elektrotexnik
aloqa, Fizkultura institutlari, 60-yillarda yana 8 ta
yangi oliy o‘quv yurti — Andijon paxtachilik instituti,
Farg‘ona politexnika instituti, Samarqand arxitektura-
qurilish instituti, Termiz, Sirdaryo, Toshkent viloyat
pedagogika institutlari, Andijon tillar pedagogika
instituti, Toshkent rus tili va adabiyoti pedagogika
instituti tashkil etildi. 70-yillarda yana 5 ta oliy o‘quv
yurti — Nukus davlat universiteti, Toshkent avtomo-
bil yo‘llar instituti, Pediatriya instituti ochiidi. Shu-
ningdek, yangi fakultetlar, viloyatlarda yirik oliy o‘quv
yurtlarining filiallari ochiidi. Yangi mutaxassisliklar
bo‘yicha kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yildi.
Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim
8 — O‘zbekiston tarixi
www.ziyouz.com kutubxonasi

226
1960-yilda 30 ta oliy o‘quv yurtlarida mutaxassislar
tayyorlangan bo‘lsa, 1985-yilda ularning soni 42 tani
tashkil etdi. 1961—1985-yillardan respublika oliy o‘quv
yurtlari 828 mingga yaqin muhandislar, iqtisodchilar,
agronomlar, huquqshunoslar, o‘qituvchilar, madaniyat va
san’at xodimlari yetishtirib berdi. Shuningdek, o‘rta max-
sus o‘quv yurtlari tarmog‘i ham kengaydi. 1960-yilda 75 ta
o‘rta maxsus o‘quv yurtlari faoliyat ko‘rsatgan bo‘lsa,
1965-yilda ularning soni 249 taga yetdi. 1961— 1985-yil-
larda 1 mln. 135 mingga yaqin o‘rta maxsus ma’lumotli
mutaxassis kadrlar tayyorlandi.
Mutaxassis kadrlarni tayyorlashda jiddiy kamchi-
liklarga ham yo‘l qo‘yildi. Mutaxassislar tayyorlashda
ekstensiv metod, ya’ni son jihatdan ko‘p kadrlar tay-
yorlash birinchi o‘rinda bordi. Kadrlar tayyorlash sifa-
tini ko‘tarish sohasidagi sa’y-harakatlar kutilgan nati-
ja bermadi. Buning sabablari anchagina:
— o‘quv yurtlarining moddiy texnik bazasi tala-
balarning o‘sish darajasidan ancha past darajada
bo‘ldi, zamonaviy texnika vositalari bilan yetarli dara-
jada ta’minlanmadi;
— Respublika partiya va sovet organlari tomonidan
oliy o‘quv yurtlari uchun har bir viloyatdan talabalar
qabul qilish rejasi belgilangan bo‘lib, bu rejani qanday
qilib bo‘lsa ham bajarish majburiy edi. Bu o‘z navbati-
da bilim saviyasi nihoyatda past bo‘lgan yoshlarning
ham oliy o‘quv yurtlaridan o‘rin olishiga olib keldi;
— oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida fan-texni-
ka taraqqiyoti ta’sirida o‘quv rejalari va dasturlari 60—
70-yillarda uch marta o‘zgardi, har safar o‘qitiladigan
fanlar yangilari hisobiga ko‘payib, o‘quv materiallari
hajmi oshib bordi, talabalarning mustaqil o‘qib o‘rga-
nishlari uchun vaqt tobora kamayib bordi. Talaba-
larning uzoq muddatli qishloq xo‘jalik ishlariga jalb
etilishi o‘quv jarayonlariga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.
O‘quv yurtlarida keng tarqalgan foizbozlik, bir necha
fanlardan o‘zlashtirmaganlarni kursdan kursga shartli
ravishda o‘tkazish kadrlar tayyorlash sifatining pasayi-
shiga olib keldi;
— xalq xo‘jaligining mutaxassislarga bo‘lgan talabi
yaxshi o‘rganilmadi, natijada kadrlar tayyorlashni reja-
lashtirishda jiddiy xatolarga yo‘l qo‘yildi, ba’zi sohalar-
www.ziyouz.com kutubxonasi

227
da keragidan ortiqcha mutaxassislar tayyorlandi,
boshqa sohalarda, ayniqsa texnika taraqqiyotining hal
qiluvchi tarmoqlarida kadrlar tanqisligiga yo‘l qo‘yildi;
— o‘quv yurtlari faoliyatida tanish-bilishlik, oshna-
og‘aynigarchilik, poraxo‘rlik kabi salbiy holatlarning
tarqalishi ham kadrlar tayyorlash sifatini pasaytirdi,
son ketidan quvish ustunlik qildi. Bunday vaziyatda
yosh mutaxassislarning ma’lum qismi olgan bilimlari-
ni turmush bilan bog‘lay olmadilar, g‘oyaviy-profes-
sional va axloqiy jihatdan yetuklik va qat’iylik ko‘rsata
olmay, ko‘zbo‘yamachilik, qo‘shib yozish yo‘liga kirib
qoldilar. Respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida
keng tarqalgan salbiy holatlarning ildizi mutaxassislar
tayyorlashdagi nuqsonlarga borib taqaladi, albatta.
Urush yillarida tashkil etil-
gan O‘zbekiston Fanlar aka-
demiyasi respublikada ilm-fanning markazi bo‘lib
qoldi. 1946—1990-yillarda ko‘plab yangi ilmiy-
tadqiqot institutlari, laboratoriyalar, ilmiy stansiyalar
tashkil etildi. 80-yillarning boshlariga kelib akademiya
tarkibida Qoraqalpog‘iston ASSR filiali va 35 ilmiy tad-
qiqot muassasalari faoliyat ko‘rsatdi. 38 ming ilmiy xo-
dim, shu jumladan, 1215 fan doktori, 15664 fan nom-
zodi fanning turli sohalarida tadqiqot ishlari olib bordi.
Paxtachilik, sug‘orish ishlariga doir kompleks
tadqiqotlar olib borildi. O‘zbekiston tuproqlarining
klassifikatsiyasi tuzildi, u iqlimiy rayonlashtirildi, kar-
talashtirildi. 60-yillarda akademik S. N. Rijov sug‘ori-
ladigan tuproqlarning unumdorlik darajasi haqidagi
tushunchani ishlab chiqdi va sug‘oriladigan tuproqlar
tip sifatida belgilandi. A.N. Askomchenskiy, V.V. Pav-
lovskiy, R. A. Alimov va boshqalar suv to‘g‘onining
yangi konstruksiyasi, gorizontal va vertikal zovurlar
sistemasi, g‘o‘za o‘stirishning takomillashgan texnolo-
giyasini ishlab chiqdilar. Bu tadqiqotlar Mirzacho‘l,
Dalvarzin, Sherobod, Qarshi cho‘llari, Markaziy Far-
g‘ona va boshqa zonalarda katta maydonlarni o‘zlash-
tirish va qishloq xo‘jaligida foydalanishga ko‘maklash-
di.
Akademik A. S. Sodiqov g‘o‘zadan o‘stiruvchi mod-
dalar va boshqa preparatlar sintez qildi. H. A. Rah-
Fan
www.ziyouz.com kutubxonasi

228
matullin, U. O. Oripovlar aniq ekish maqsadida chi-
gitni tuksizlantirishning mexanik va aerokimyoviy
usullarini ishlab chiqdilar. Seleksioner olim S. M. Mi-
rahmedov va boshqalar paxtaning «Toshkent—1»,
«Toshkent—2», «Toshkent—3», «Toshkent—4» singari
hosildor, tezpishar, tolasi sifatli yangi navlarini
yetishtirdilar. Sholining 20 dan, sabzavot va poliz ekin-
larining 50 dan, meva, rezavor-meva va uzumning 60
dan ortiq navlari yetishtirildi. Tut, ipak qurtining mah-
suldor zotlari yaratildi, uni boshqarishning ilg‘or
usullari ishlab chiqildi.
O‘zbekiston geologiyasini o‘rganish, foydali qazil-
malarni topish borasida katta yutuqlarga erishildi.
1946—1959-yillarda yer po‘sti yadro taraqqiyoti,
rudalarning intruziyalar bilan bog‘liqligi va boshqalar
haqidagi ilmiy konsepsiyalar ishlab chiqildi. O‘zbe-
kistonlik olimlarning yer po‘sti va yuqori mantiyasini
o‘rganish, zilzilalarning geoximik darakchilarini
aniqlash sohasidagi tadqiqotlari va xulosalari xalqaro
maydonda e’tirof etildi. H. M. Abdullayev, I.X.Ham-
raboyev, I. M. Isomuhamedov, X.N.Boymuhamedov,
K. L. Boboyev, A. M. Akramxo‘jayev, X.T.To‘laganov,
G‘. M. Mavlonov va boshqa olimlar dunyo rudali-pet-
rografik provinsiyalari klassifikatsiyasi, elementlarining
geoximik klassifikatsiyasi, O‘rta Osiyo litosferasining
geologik-geoflzik modellarini ishlab chiqdilar. Oltin,
gaz va neft qazib chiqaruvchi sanoatlar, shisha, kerami-
ka, abraziv materiallar sanoati tarmoqlarini barpo
etishga, aholi manzillarida yerosti suvlaridan foydala-
nishni yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashdilar.
O‘zbekistonda mashina va mexanizmlar nazariyasi-
ning rivojlanishi M. T. O‘rozboyev, H. A. Rah-
matullin, V. Q. Qobulov, H. H. Usmonxo‘jayev,
G. A. Kojevnikovlar nomi bilan bog‘liq. Ular mashina
va mexanizmlar nazariyasi bo‘yicha ilmiy maktabga
asos soldilar. Paxta terish mashinalari unumdorligini
oshirish va stabilligi nazariyasi, richagli mexanizmlarni
sintez qilishning yangi ilmiy yo‘nalishi ishlab chiqildi.
Respublikada 1966-yilda Kibernetika instituti
tashkil etilgach, akademik V. Q. Qobulov yetak-
chiligida sanoat va boshqa ishlab chiqarish korxo-
www.ziyouz.com kutubxonasi

229
nalarida kibernetika va hisoblash texnikasi vositalari
asosida boshqarishning avtomatlashtirilgan sistemalari
yaratildi va joriy qilindi.
Akademik H. U. Usmonov rahbarligidagi kimyo-
garlarning ko‘p yillik tadqiqotlari natijasida paxta
tolasining pishib yetilish jarayoni ochib berildi,
texnologik xususiyatlar paxta navlariga bog‘liq ekanli-
gi aniqlandi, mashina terimining qulay muddatlari
topildi. H. U. Usmonov jahonda eng yaxshi standartli
paxta sellyulozasini olish texnologiyasini ishlab chiq-
di, g‘ijimlanmaydigan gazlamalar olish usulini, bir
qator polimer dorilarni yaratdi.
Akademik O. S. Sodiqov va S. Y. Yunusov yetak-
chiligidagi kimyogarlar o‘simlik moddalari (alkoloid-
lar, yurak glikozidlari, yog‘lar, oqsillar, uglevodlar va
boshqalar), tabiiy birikmalar va sintetik moddalar usti-
da kompleks tadqiqot olib borib, 400 ta dorivor o‘sim-
liklar turini o‘rgandilar, 300 dan ortiq alkoloidni, jum-
ladan, 164 ta yangilarini aniqladilar. G‘o‘zadan 80 dan
ortiq moddalar ajratib olindi va tekshirildi. O. S. So-
diqov bioorganik kimyo fanining vujudga kelishiga
ma’lum hissa qo‘shdi. Olim ixtiro qilgan limon va
olma kislotalari olish texnologiyasi ko‘rgazmalarda
oldingi o‘rinlarni egallab, oltin medalga sazovor bo‘ldi.
Kardiolog olimlar yurak qon-tomir kasalliklari usti-
da ilmiy tadqiqotlar qilib, gipertoniya kasalligi,
ateroskleroz, miokard infarkti, stenokardiya, revma-
tizm kasalliklarining respublika iqlim sharoitiga bog‘liq
xususiyatlarini ochib berdilar, bu kasalliklarni davo-
lash, oldini olish metodlarini takomillashtirdilar.
O‘zbekiston kardiologiya institutida yurakning ishemik
kasalligi va gipertoniya kasalligining ba’zi tomonlari
bo‘yicha yangi ilmiy xulosalar qildilar, davolash
yo‘llarini ishlab chiqdilar.
Nevropotologiya va psixiatriya sohasida asab sis-
temasining infeksion va qon tomiriari kasalliklari
atroflicha o‘rganildi. N. Majidov, M. H. Qoriyev,
R.P. Po‘latova va boshqa olimlar asab sistemasi, qon
tomiriari kasalliklari, miyaga qon quyilishi natijasida
vujudga keladigan insult, o‘tkinchi miya qon ayla-
nishining buzilishi kabi kasalliklarning kelib chiqish
www.ziyouz.com kutubxonasi

230
sabablari, rivojlanishi, davolash va oldini olish metod-
larini ishlab chiqdilar.
Ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida ham birmuncha
muhim tadqiqotlar olib borildi. Arxeolog, etnograf,
antropolog olimlarning izlanishlari natijasida o‘zbek
xalqining etnik tarkibi, etnogenezi shakllanishi tarixiga
oid asarlar yaratildi. O‘zbekiston qadimgi davrdan
odamlar yashab kelayotgan o‘lka ekanligi, ajdodlari-
miz bundan 3000—2500 yillar ilgari shaharlar bunyod
etgan, boy moddiy va ma’naviy madaniyatga ega
bo‘lgan xalq ekanligi isbotlandi. Biroq ijtimoiy-
gumanitar fanlar sohasidagi tadqiqot ishlari marksizm-
leninizm doirasida qolib ketdi. Sotsializm g‘alabasi,
O‘zbekistonning nokapitalistik taraqqiyot yo‘li, rivoj-
langan sotsializm qurilganligini asoslash, millatlar va
sinflarning yaqinlashuvi natijasida kishilarning yangi
tarixiy birligi — sovet xalqining vujudga kelishi kabi
behuda samarasiz masalalar bilan o‘ralashib qoldi.
50—80-yillarda adabiyotda
roman va povest janrlari
rivojlandi. Urush voqealari, mehnatkashlarning front
orqasidagi mehnati Oybekning «Nur qidirib», Sh.
Rashidovning «Qudratli to‘lqin», Shuhratning «Shi-
nelli yillar», Said Ahmadning «Ufq», O. Yoqubovning
«Er boshiga ish tushsa», H. G‘ulomning «Tosh-
kentliklar» romanlarida aks ettirildi.
Urushdan keyingi tiklash va tinch qurilish davri
hayotini tasvirlovchi «Oltin vodiydan shabadalar» (Oy-
bek), «Qo‘shchinor chiroqlari» va «Sinchalak» (A. Qah-
hor), «G‘oliblar» va «Bo‘rondan kuchli» (Sh. Ra-
shidov), «Ixlos» (I. Rahim) kabi romanlar va povestlar
yaratildi. Yozuvchi Parda Tursunning «O‘qituvchi»
romani qishloq ziyolilarining faoliyatini ochib berdi.
Pirimqul Qodirovning «Uch ildiz» va «Qora
ko‘zlar», O. Yoqubovning «Muqaddas» va «Diyonat»,
Mirmuhsinning «Umid» asarlarida yosh zamondosh-
larning ma’naviy qiyofasi, hayoti va mehnati o‘z ifo-
dasini topdi. Rahmat Fayziyning «Hazrati inson»,
O‘.Umarbekovning «Qiyomat qarz», O‘. Hoshimov-
ning «Nur borki, soya bor» romanlarida odob-axloq,
tarbiyaviy masalalar mahorat bilan bayon etildi.
Adabiyot
www.ziyouz.com kutubxonasi

231
G‘afur G‘ulom, Zulfiya, Uyg‘un, H. G‘ulom,
T. To‘la, Q. Muhammadiy, M. Shayxzoda, Sulton
Akbariy, S. Zunnunova va boshqa shoirlar o‘zbek
she’riyatini yangi bosqichga ko‘tardilar. Habibiy,
Sobir Abdulla, Chustiy, Po‘lat Mo‘min, Akmal Po‘lat
va boshqalar o‘zbek qo‘shiqchiligini zamonaviy
mavzular bilan boyitdilar.
O‘zbek she’riyatining  60—80-yillardagi  taraqqi-
yoti A. Oripov, E. Vohidov, J. Kamol, N. Narzullayev,
B. Boyqobilov, G. Jo‘rayeva, O. Hojiyeva, H. Xudoy-
berdiyeva, O. Matjon va boshqa ko‘plab shoirlarning
ijodiy kamoloti bilan bog‘liq holda ro‘y berdi.
Uyg‘unning «Abu Rayhon Beruniy», O. Yoqubovning
«Ulug‘bek xazinasi», M. Shayxzodaning «Mirzo
Ulug‘bek» kabi tarixiy mavzudagi asarlari yaratildi.
Biroq adabiyot ham kommunistik mafkura doirasi-
dan chiqa olmadi. Badiiy asarlar, asosan, ommaga
mafkuraviy ta’sir etuvchi vosita rolini bajardi.
Yozuvchi va shoirlar sinfiylikka, partiyaviylikka,
marksizm-leninizm aqidalariga asoslangan holda ijod
qilishga majbur bo‘ldilar. Ijod erkinligining chegarasi
partiya organlari va senzura tomonidan belgilanar edi.
Shu boisdan badiiy asarlarda jamoatchilikni to‘lqin-
lantirib kelayotgan haqiqiy ijtimoiy va ma’naviy
muammolar o‘z ifodasini topmadi.
O‘zbekistonda teatr va
musiqa san’ati birmuncha
o‘sdi. Hamza nomidagi o‘zbek drama teatri jamoasi
Shekspirning «Otello» va «Yuliy Sezar», Uyg‘unning
«Navbahor», Abdulla Qahhorning «Shohi so‘zana»,
N. Hikmatning «Bir sevgi afsonasi», R. Tagorning
«Gang daryosining qizi», Uyg‘un va I. Sultonning
«Alisher Navoiy», M. Shayxzodaning «Mirzo Ulug‘-
bek» asarlarini sahnalashtirdi.
M. Ashrafiy nomidagi O‘zbek davlat konserva-
toriyasi va o‘zbek filarmoniyasining musiqiy jamoalari
va boshqa respublikalar bastakorlarining asarlarini
targ‘ib qildilar. Faqat T. Jalilov nomidagi O‘zbek
davlat orkestri repertuaridan 1300 ga yaqin asarlar
o‘rin oldi. «Lazgi», «Shodlik», «Go‘zal» xoreografik
ansambllari ham o‘zbek va boshqa qardosh xalqlar
San’at
www.ziyouz.com kutubxonasi

232
ashula va raqslarini na-
moyish etdilar. «Bahor»
xalq raqs ansambli, «Yalla»
vokal cholg‘u ansambllari
jamoalarining konsertlari
xalqqa manzur bo‘ldi.
O‘zbekiston teatr ja-
moalari 60—70-yillarda
I.Sultonning «Noma’lum
kishi», S. Azimovning
«Qonli sarob», Oybekning
«Qutlug‘ qon», Uyg‘unning
«Qotil», A. Qahhorning
«Ayajonlarim», S. Ahmad-
ning «Kelinlar qo‘z-
g‘oloni», O‘. Umarbekov-
ning «Shoshma, quyosh» va
boshqa asarlarini sah-
nalashtirib, tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ldilar.
Bular jumlasiga O‘zbek akademik teatri tomonidan
sahnalashtirilgan jahon klassikasi shoh asarlari —
V. Shekspirning «Qirol Lir», «Hamlet» dramatik asar-
larini ham kiritish mumkin.
O‘zbek teatrining rivojlanishiga rejissyorlardan
M. Uyg‘ur, Y. Bobojonov, A. Ginzburg, T. Xo‘ja-
yevlar, aktyorlardan Abror Hidoyatov, O. Xo‘jayev,
A. Bakirov, S. Eshonto‘rayeva, Sh. Burhonov, N.Rahi-
mov, R.Hamroyev, Z.Muhammadjonov, B.Qoriyeva,
Y.Abdullayeva, G‘.A’zamov, Y.Ahmedov, T.Oripov,
T. Azizov, Q.Xo‘jayev, P.Saidqosimov va boshqa
san’atkorlar salmoqli hissa qo‘shdilar. Xalqimiz o‘zbek
san’atini baland ko‘targan Y.Rajabiy, H.Nosirova,
M.Turg‘unboyeva, Tamaraxonim, G.Izmailova, S.Qo-
bulova nomlarini hurmat bilan e’zozlab kelmoqda.
1946—1985-yillar O‘zbekiston kino san’atining
yuksalish yillari bo‘ldi. N. G‘aniyev yaratgan «Tohir  va
Zuhra» (1945), «Xo‘ja Nasriddinning sarguzashtlari»,
«Farg‘ona qizi» kabi kinofilmlar xalq olqishiga sazovor
bo‘ldi. K.Yormatov yaratgan «Alisher Navoiy» (1947)
biografik-tarixiy filmi shuhrat qozondi. 50—60-yillarda
rejissyor K.Yormatovning «Ibn Sino» (1957), «Osiyo
Xalq hofizi Yunus Rajabiy.
www.ziyouz.com kutubxonasi

233
ustida bo‘ron» (1965),
«Qora konsulning halokati»
(1970) filmlari, rejissyor
L.Fayziyevning «Ulug‘bek
yulduzi» (1965) filmida
o‘zbek xalqining tarixiy
o‘tmishi aks ettirildi.
60—70-yillarda o‘zbek
kino san’atiga yosh, talantli
rejissyorlar,  aktyorlar  ki-
rib  keldi. Sh. Abbosov,
A. Hamroyev, R. Botirov,
E. Eshmuhamedov, H. Ah-
marov shular jumlasi-
dandir. Sh. Abbosovning
«Mahallada duv-duv gap»
(1961), «Sen yetim emas-
san» (1963), «Toshkent — non shahri» (1970), «Abu
Rayhon Beruniy» (1974), A. Hamroyevning «Shiddat»
(1971), R. Botirovning «Seni kutamiz, yigit» (1972),
E. Eshmuhamedovning «Nafosat» (1967) va «Umid
qushi» (1975) kabi filmlarida davr farzandlarining ha-
yoti, izlanishlari tasvirlangan. Rejissyor M. Qayu-
movning «Bahordan bahorgacha» (1963), «Mirza-
Xalq artisti, raqqosa
Tamaraxonim.
Xalq artisti Lutfixonim
Sarimsoqova.
Xalq artisti Galiya Izmailova
Parij sahnasida. 1956-yil.
www.ziyouz.com kutubxonasi

234
cho‘l» (1975), «Paranji» (1977) lentalari Butunittifoq
va jahon kinofestivallarida tomoshabinlarga manzur
bo‘ldi va birinchi yuksak mukofotlarga sazovor bo‘ldi.
1968-yildan boshlab Toshkentda har 2 yilda bir marta
«Tinchlik, sotsial taraqqiyot va xalqlar ozodligi uchun»
shiori ostida Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlari-
ning xalqaro kinofestivali o‘tkazilib turildi.
Bu o‘zbek kino san’atining rivojlanishiga ijobiy ta’sir
etdi, albatta. Biroq kino san’ati ham mafkuraviy zug‘um
ostida bo‘ldi, kommunistik mafkura, marksizm-leninizm
g‘oyalarini kinofilmlar orqali tashviq qilish ustun o‘rinni
egalladi.
Bu yillarda tasviriy san’at ham rivojlandi. Ch. Ah-
marov va O‘.Tansiqboyevlar devoriy rasmlar, mozaika
va manzara janri bo‘yicha, V. Y. Kaydalov va M. Na-
biyevlar portret janri bo‘yicha muhim asarlar yaratdi-
lar. Rassomlar, haykaltaroshlar va arxitektorlar bir-
lashib yirik monumental binolarni, maydonlarni
ta’mirlash, naqshlar, rassomlik va haykaltaroshlik
asarlari bilan bezatish an’anaga aylandi. Poytaxtning
yirik jamoat binolari M. Usmonov rahbarligida ganch
o‘ymakorligi, Q. Haydarov va O. Fayzullayev rah-
barligida yog‘och o‘ymakorligi bilan bezatildi.
O‘zbekistonda qadimdan sirk san’ati rivojlanib kel-
moqda. 1976-yilda Toshkentda zamonaviy sirk
binosining qurilib foydalanishga topshirilishi sirk
san’atining yanada rivojlanishiga qulay imkoniyat
yaratdi. O‘zbek sirk ustalari Toshkenboyevlar,
Zaripovlar, Xo‘jayevlar, Madaliyevlar va masxaraboz-
qiziqchi Akrom Yusupov va boshqalarning chiqishlari,