Shartli belgilar F

ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
Odatdagi sharoitda gaz bo‘lganligi, molekulasi ikki atomli va bu atom-
lar kovalent qutbsiz bog‘langanligi sababli galogenlarga o‘xshaydi. Shuning 
uchun vodorod VII guruh elementlari qatoriga ham yozilishi mumkin.
Vodorod atomi bitta elektron qo‘shib (oksidlovchilik xossasi) tashqi 
qavatini geliy atomiga o‘xshash barqaror holatga o‘tkaza oladi.
    
Sakkizinchi guruh bosh guruhcha elementlari geliy, neon, argon, 
kripton, ksenon va radon metalmaslarga kirib, inert gazlar deb ataluvchi 
alohida elementlar guruhini tashkil etadilar.
Inert elementlar atomlari tashqi elektron pog‘onalarida 8 tadan (geliyda 
2 ta) elektron tutadi. To‘lgan tashqi elektron qobiqlar juda barqaror. Shuning 
uchun inert gazlar atom holida uchraydi va kimyoviy jihatdan juda barqaror. 
Ular o‘zaro birikmaydi va vodorod hamda metallar bilan ta’sirlashmaydi. 
1962 yilda XeF
4
 ksenon tetraftorid olinishi bilan ularning ba’zi kislorodli va 
ftorli birikmalarini sintez qilib olish imkoniyati vujudga keldi.
1) Barcha metalmaslar (vodorod va geliydan tashqari) p-element-
lar oilasiga mansub. Ammo barcha p-elementlar ham metalmas 
bo‘lavermaydi.
2) Metalmaslarning elektrmanfiyligi 2,00 dan 4,00 oralig‘ida bo‘ladi. 
Demak, metalmaslar kuchli elektrmanfiy elementlardir. Eng 
kuchli elektrmanfiy element ftordir.
3) Metalmaslarning vodorodli birikmalari uchuvchan moddalardir.
HCl, H
2
S, NH
3
, CH
4
4)  Metalmaslarning yuqori oksidlari kislotali oksidlardir. 
SO
2
, SO
3
, P
2
O
5
, NO
2
, N
2
O
5
5)  Metalmaslar o‘zaro birikib kovalent bog‘lanishli birikmalar, metal-
lar bilan esa ion bog‘lanishli birikmalar hosil qiladi.

131
ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
IV-BOB
Savol va topshiriqlar
1. Metalmaslarning agregat holatlari haqida nimalar deyish mumkin?
2. Metalmaslar qanday kimyoviy elementlar bilan ta’sirlashadi? Bunda qanday 
tipdagi kimyoviy bog‘lar hosil bo‘ladi?
3. Inert gazlar atomlari boshqa metalmaslar atomlaridan nimalari bilan farq 
qiladi?
VI-BOB.  GALOGENLAR
33-§.  GALOGENLARNING DAVRIY JADVALDAGI O‘RNI. 
ATOM TUZILISHI
Yer qobig‘ida ko‘p tarqalgan galogenlarga qaysilar kiradi?
Fanga  “galogen” tushunchasini 1811 yilda nemis kimyogari I.Shveyger 
kiritgan bo‘lib, “tuz” va “hosil qiluvchi” degan ma’nolarni bildiradi.
“Galogenlar” atamasi ftor, xlor, brom, yod va astat uchun umu-
miy nom bo‘lib qolgan. Galogenlarning barchasi metalmaslar bo‘lib, 
kimyoviy elementlar davriy jadvalining VII guruhi bosh guruhchasida 
joylashgan.
Galogenlarning tashqi energetik pog‘onasida 7 ta elektron bor, de-
mak tugallangan energetik pog‘onaga o‘tishi uchun bitta elektron yetish-
maydi. Shu sababli galogenlar vodorod hamda metallardan bitta elektron 
olib -1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
NaF
-1
,    HCl
-1
,   KBr
-1
,  CaJ
-1
  
Ftor eng kuchli elektrmanfiy element bo‘lganligi uchun u barcha 
birikmalarida manfiy bir oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Xlor, 
brom va yod esa kislorodli birikmalarida +1 dan +7 gacha bo‘lgan oksid-
lanish darajalarini ham namoyon etadi.
Galogenlarning atom tuzilishi:

132
IV-BOB
ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
 
+
+
7
2
2
5
2
5
17
2
2
6
2
6
0
1
2
2
2
2
1
2
2
3
3
3
3
F
s
s
p
yoki
He
s
p
Cl
s
s
p
s
p
d
yoki
Ne
[
]
[
] ss
p
d
2
5
0
3
3
+
+
35
2
2
6
2
6
10
2
5
0
10
2
5
0
53
1
2
2
3
3
3
4
4
4
3
4
4
4
Br
s
s
p
s
p
d
s
p
d
yoki Ar
d
s
p
d
J
[
]
1
1
2
2
3
2
3
3
3
4
4
4
5
5
5
4
5
2
2
6
2
6
2
6
10
2
6
10
2
5
0
10
s
s
p
s
p
s
p
d
s
p
d
s
p
d
yoki
Kr
d
[
]
ss
p
d
2
5
0
5
5
Tabiatda tarqalishi:  Galogenlar  tipik  metalmaslar,  kuchli  oksid-
lovchilar bo‘lganligi sababli tabiatda erkin holda uchramaydi. Asosan tabi-
atda kimyoviy birikmalar tarzida uchraydi.
Galogenlarni tabiatda  uchrashi
26-jadval    
Kimyoviy element
Yer qobig‘idagi miqdori
Tabiiy birikmalari
Ftor
0,027%
Plavik shpati – CaF
2
,  apatit,
fosforitlar
Xlor
0,045%
1. Xloridlar: KCl, NaCl
2. Silvinit: KCl · NaCl
3. Karnallit: KCl · MgCl
2
 · 6H
2
O
Brom
0,00016%
1. Bromidlar: NaBr, KBr, MgBr2
Yod
0,00003%
1. Yodidlar: NaJ,  KJ
 Olinishi: 26-jadvalga e’tibor bersangiz galogenlar tabiiy birikmala-
rida asosan manfiy bir (-1) oksidlanish darajasida bo‘ladi. Demak galo-
genlarni tabiiy birikmalaridan erkin holda ajratib olish uchun galogenid 
ionlarini oksidlash kerak bo‘ladi.
Umumiy ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin: 
1)  Ftorid ionidan ftor olish uchun faqat elektroliz jarayonidan foy-
dalanamiz.
2)  Xloridlardan xlorni olish uchun xlorid ioni tutuvchi eritmalarni ele-
ktroliz qilib yoki kuchli oksidlovchilar ta’sir ettirib olish mumkin.
 
2
10
8
5
2
5
8
7
4
1
2
4
2
4
2
4
2
4
2
0
2
K Mn O
NaCl
H SO
K SO
Na SO
Mn SO
Cl
H O
+
−
+
+
+
=
+
+
+
+
3) Bromidlardan bromni olish uchun bromid ionlari tutgan erit-
malarni elektroliz qilib yoki kuchli oksidlovchi ta’sir ettirib olish 

133
ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
IV-BOB
mumkin. Bundan tashqari bromidlarning eritmalariga xlor ta’sir 
ettirib ham olish mumkin. Chunki xlor bromga nisbatan kuchli 
oksidlovchidir.
 
2
2
1
2
0
1
2
0
K Br Cl
KCl
Br
−
−
+
→
+
4) Yodni olish uchun yodidlarning eritmalarini elektroliz qilinadi 
yoki kuchli oksidlovchilar ta’sir ettiriladi, shuningdek, xlor, brom 
ta’sir ettirib ham olish mumkin.
2KJ + Cl
2
 = 2KCl + J
2
;       2KJ + Br
2
 = 2KBr + J
2
Fizik xossalari: Gallogenlarning ayrim xossalari bilan “Kimyoviy 
elementlarning tabiiy oilalari” (5§) da tanishgansiz. 
Galogenlarning nisbiy atom massalari ortgan sari fizik xossalari 
ma’lum  qonuniyat bilan o‘zgaradi. Oddiy sharoitdagi agregat holati va rangi 
quyuqlashib boradi. Ftor och-yashil rangli gaz bo‘lsa, xlor sarg‘ish-yashil 
rangli og‘ir gaz, brom qizg‘ish-qo‘ng‘ir rangli suyuqlik, yod esa to‘q kulrang 
kristall moddadir. Qaynash harorati, zichligi ortib boradi. 
Gallogenlarning suvda eruvchanligi  nisbatan ancha kam. Masalan, 
bir hajm suvda odatdagi sharoitda 2,5 hajm xlor eriydi, yodning eruvchan-
ligi 0,02 ga teng (100 g suvda 0,02 g yod eriydi). Organik erituvchilarda 
galogenlar yaxshi eriydi (Organik erituvchilar-benzin, kerosin, atseton, 
turli xildagi spirtlar, benzol va h.k.).
Yod  sublimatlanish xossasiga ega, ya’ni u qizdirilsa gunafsha rangli 
gaz holatiga o‘tadi.
Qattiq  moddalarni suyuq  holatga o‘tmasdan gaz holatga, gaz 
holatdan yana suyuqlanmasdan qattiq holatga o‘tishi hodisasi 
sublimatlanish deyiladi.
Kimyoviy xossalari:  Ftordan yodga tomon (F
2
, Cl
2
, Br
2
, J
2
 qatori) 
gallogenlarning atom radiusi ortib boradi. Bu ftorning valent elektronlari 
◊

134
IV-BOB
ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
yadroga yaqin, yodda esa uzoq ya’ni yadroga bo‘shroq tortilib turadi.
 F
0
 
→
 Cl
0
 
→
 Br
0
 
→
 J
0
  qatorda:
- oksidlovchilik xossasi kamayib boradi;
- kimyoviy faolligi kamayib boradi;
- qaytaruvchilik xossasi ortib boradi;
 F 
–
 
→
 Cl 
–
 
→
 Br 
–
 
→
 J 
–
  qatorda esa kimyoviy faolligi ortib bo-
radi. Bu ionlarda tashqi energetik qavat sakkizta elektron bilan to‘lgan, 
ular elektron qabul qila olmaydi, aksincha elektron berib oksidlanadi.
Ftor galogenlar ichida eng faol elementdir. Hatto kislorod ham ftor 
ta’sirida oksidlanadi. Suv esa issiq alanga berib yonadi.
 
2
2
4
2
2
2
0
1
2
0
H O
F
HF
O
−
−
+
=
+
BKM elementlari: galogen, sublimatlanish.
Savol va topshiriqlar
1. Galogenlarning atom tuzilishini yozing, o‘xshash va farq tomonlarini aytib 
bering.
2. Galogenlar qanday oksidlanish darajalarini namoyon qiladi?
3. Galogenlarni yer qobig‘ida tarqalishi haqida nimalar bilasiz?
4. Galogenlarning atom massalari ortishi bilan fizikaviy xossalari orasida qan-
day bog‘liqlik bor?
5. Silvinit minerali tarkibida necha foiz xlor bo‘ladi?
34-§. XLOR
Xlor zaharli gaz, natriy o‘yuvchi metal. Osh tuzi molekulasida xlor va natriy bo‘lsada,
u zaharli va o‘yuvchi emas. Nima uchun?
Galogen  va ularning birikmalari xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga 
ega. Xlor va uning birikmalari  esa galogenlar ichida muhim o‘rin tutadi. 
Shuning uchun xlorning xossalarini batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 
Avvalgi boblarda o‘rgangan bilimlarimizga asoslanib xlor haqida quyi-
dagilarni ayta olamiz.

135
ELEKTROLITIK DISSOTSIATSYALANISH NAZARIYASI
IV-BOB
ilishi:
 Cl
2
;  
    Cl – Cl;
Qutbsiz kovalent bog‘lanishli molekula.
Tabiatda uchrashi: Tabiatda xlor faqat birikmalar holida uchraydi.
- Galit (tosh tuzi) ---------- NaCl
- Silvinit ------------------- KCl · NaCl
- Silvin --------------------- KCl
- Bishofit -------------------- MgCl
2
 · 6H
2
O
- Karnallit -------------------- KCl · MgCl
2
 · 6H
2
O
- Kainit ----------------------- KCl · MgSO
4
 · 3H
2
O
Olinishi. Sanoatda xlor olish uchun elektroliz usulidan foydalaniladi.
Laboratoriya sharoitida xlor olish uchun MnO
2
, HCl va 18-rasmda 
ko‘rsatilgan jihozlardan foydalaniladi.
Ushbu tajribada MnO
2
 o‘rniga KMnO
4
 dan ham foydalanish mum-
kin. Reaksiya tenglamasini yozing va tenglang.
Fizikaviy xossalari. Xlor sariq-yashil rangli, o‘tkir xidli, bo‘g‘uvchi, za-
18-rasm. 
Laboratoriyada xlor olish.
1. Kimyoviy elementlar da-
vriy jadvalidagi o‘rni: 
3-davr, VII-guruh 
ning 
bosh guruhchasi, tartib 
raqami 17.
2. Atom tuzilishi:
17
35
Cl
    
2
8
7
1
2
2
3
3
2
2
6
2
5
e
e
e
s
s
p
s
p
,
,
;
3. Xlor molekulasining tuz-

136
harli gaz. Xlorni hidlash mumkin emas. Ko‘proq miqdor xlor bilan nafas olgan 
kishi o‘lishi ham mumkin. U havodan 2,5 marta og‘ir.
20°C da bir hajm suvda 2,5 hajm xlor eriydi, natijada xlorli suv hosil 
bo‘ladi.
Misol.
 Xlorli suvdagi xlorning massa ulushini aniqlang?
Yechish:
 1. Bir hajm suvda 2,5 hajm xlor eriydi. Demak, 1 l suvda 
2,5 l Cl
2
 erigan.
1. 1 l suvning massasi: m=1000 ml · 1 g/ml = 1000 g.
2. 2,5 l Cl
2
 ning massasi:
22,4 l Cl
2
 
→
 71 g
2,5 l Cl
2
 
→
 x g          x=7,9 g.
 4. Eritmaning massasi:
1000 + 7,9 = 1007,9 g.
 5. Eritmadagi xlorning massa ulushi:
η
=
=
7 9
1007 9
0 00783
0 783
,
,
,
,
%
yoki
Kimyoviy xossalari:

137
20-rasm.
 Xlorning kimyoviy xossalari. a) natriyga ta’siri.  b) misga ta’siri.   
 
 
  c) temirga ta’siri.    d) surmaga ta’siri.
Vodorod, metallar, bromidlar va yodidlar bilan o‘zaro ta’sirlashganda 
xlor oksidlovchidir. Masalan, xlorni natriy bilan o‘zaro ta’sirlashuvi quyi-
dagi reaksiya tenglamasi bilan ifodalanadi (20-rasm (a)).
 
2
2
0
2
0
1
1
0
1
1
Na
Cl
Na Cl
Na
Na
qaytaruvchi okisdlanadi
C
e
+
=
 →

+
−
−
+
|
(
)
ll
Cl
oksidlovchi qaytariladi
e
2
0
2
1
2
+
−
 →

|
(
)
Xlor kuchli oksidlovchi bo‘lganligi sababli temir bilan reaksiyaga ki-
rishganda uni +3 oksidlanish darajasiga qadar oksidlaydi. (20-rasm.(c))
 
2
3
2
0
2
0
3
Fe
Cl
Fe C
+
→
+

138
Xlor suv va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishganda xlor molekulasi-
dagi bitta atom oksidlovchi ikkinchi atom esa qaytaruvchi bo‘ladi.
Cl
H O
HCl
HCl O
2
0
2
1
1
+
→
+
−
+
 
Ishqorlar bilan reaksiyaga kirishganda ham xlor molekulasidagi bitta 
atom oksidlovchi, ikkinchi atom qaytaruvchi bo‘ladi. Xlor o‘yuvchi kaliy 
bilan sharoitga qarab turli moddalarni hosil qiladi.
Qaynoq o‘yuvchi kaliy bilan reaksiyaga kirishganda kaliy xlorid va 
bertole tuzini hosil qiladi. Kaliy xloridda xlor -1, Bertole tuzida xlor +5 
oksidlanish darajasiga ega.
 
3
6
5
3
1 2
2
2
0
5
3
1
2
2
0
10
5
Cl
KOH
KCl O
KCl
H O
Cl
Cl
qaytar
e
+
→
+
+

→

+
−
−
+
|
|
|
u
uvchi
Cl
Cl
oksidlovchi
e
5 10
2
2
2
1
|
|
|
+
−
 →

Sovuq o‘yuvchi kaliy bilan reaksiyaga kirishganda KClO va KCl tu-
zlarini hosil qiladi.
Cl
2
 + 2KOH 
→
 KClO + KCl + H
2
O
Reaksiya tenglamasini o‘zingiz elektron-balans usuli bilan tenglang.
BKM elementlari: xlorning tabiiy birikmalari, olinishi, xlorning ok-
sidlanish darajalari, xlor oksidlovchi, xlor qaytaruvchi, xlorid kislota.
Savol va topshiriqlar
1. Xlor atomi va xlor ioni Cl
–
 elektron  tuzilishida qanday o‘xshashlik va farqlar bor?
2. Xlorning vodorodga va geliyga nisbatan zichligini aniqlang?
3. 3,36 l n.sh.da o‘lchangan xlor qancha temir bilan reaksiyaga kirishadi. Reak-
siya natijasida hosil bo‘lgan tuzning tarkibini va modda miqdorini aniqlang.
4. Xlorning sovuq va qaynoq o‘yuvchi kaliyga ta’siri qanday. Reaksiyalar natijasida 
hosil bo‘lgan moddalar tarkibidagi xlorning oksidlanish darajalarini aniqlang.
5. 5,95 g kaliy bromid tarkibidan bromni to‘liq siqib chiqarish uchun n.sh.da 
o‘lchangan qancha hajm xlor kerak?
6. Xlorning xalq xo‘jaligida ishlatilishi haqida gapirib bering.

139
35-§. VODOROD XLORID
Vodorod xloridning suvli eritmasi kislotali xossani namoyon
qilishini qanday izohlaysiz?
Xlorning eng muhim birikmalaridan biri vodorod xloriddir. Uning 
kimyoviy formulasi HCl. Nisbiy molekulyar massasi 36,5. Tuzilish formu-
lasi H-Cl, kovalent qutbli molekula, elektron formulasi  
Olinishi: 
1) Sanoatda olinishi. Vodorod xloridni sanoatda olish uchun vo-
dorod bilan xlor gazlari o‘zaro reaksiyaga kirishtiriladi.
 
H
2
 + Cl
2
 = 2HCl
2) Laboratoriyada olinishi. Vodorod xloridni laboratoriyada olish 
uchun quruq toza natriy xloridga konsentrlangan sulfat kislota 
ta’sir ettiriladi 21-rasmga qarang.
NaCl + H
2
SO
4
 
→
 NaHSO
4
 + HCl↑
Agar reaksiya qizdirish bilan olib borilsa natriy sulfat hosil bo‘lish bilan 
yakunlanadi.
2NaCl + H
2
SO
4
 
→
 Na
2
SO
4
 + 2HCl↑
Fizik xossalari. Vodorod xlorid rang-
siz, o‘tkir xidli, bo‘g‘uvchi gaz bo‘lib havo-
dan biroz og‘ir 
(
,
,
)
D
=
=
36 5
29
1 256
. Suvda juda 
yaxshi eriydi, ya’ni bir hajm suvda 500 hajm 
HCl eriydi (22-rasmga qarang).
Kimyoviy xossalari: Vodorod xloridn-
ing kim 
yoviy xossalari xlorid kislotaning 
kimyoviy xossalariga o‘xshaydi. Shuning 
uchun uning kimyoviy xossalarini keyingi 
mavzuda batafsil ko‘rib chiqamiz. Ammo 
xlorid kislotadan farqli holda quruq vodorod 
23-rasm. 
HCl ni sanoatda ol-
inishi

140
xlorid metallar va metall oksidlari bilan reaksiyaga kirishmaydi.
Ishlatilishi. Vodorod xlorid asosan xlorid kislota ishlab chiqarish 
uchun sarflanadi. Xlorid kislotani ishlatilishiga qarang (24-rasm).
Xlorid kislota
Xlorid kislota vodorod xloridning suvdagi eritmasidir.
Olinishi: Xlorid kislotani laboratoriyada olish uchun oddiy reaksiya 
o‘tkazadi.
Reaksiya natijasida ajralib chiqayotgan gaz (HCl) suvga yo‘naltiriladi. 
Natijada gaz suvda erib xlorid kislotani hosil qiladi.
Sanoatda xlorid kislota olish uchun vodorod gazi xlorda yondirilib, 
hosil bo‘lgan vodorod xlorid suvda eritiladi (23-rasm)
 Fizik xossalari. Konsentrlangan xlorid kislota rangsiz, o‘tkir xidli (vo-
dorod xlorid ajralib chiqayotganligi uchun) suyuqlikdir. Nam havoda tutaydi. 
Konsentrlangan xlorid kislotaning zichligi taxminan 1,19 g/sm
3
 ga teng bo‘lib, 
37% li bo‘ladi (Bunday kislotani “tutovchi” kislota ham deyiladi).
Kimyoviy xossalari: 
1. Kislotalar uchun umumiy bo‘lgan barcha kimyoviy reaksiyalarga 
kirishadi.
1)  Indikator rangini o‘zgartiradi:
- binafsha rangli lakmus rangini qizil tusga kiritadi;
- ishqoriy muhitdagi pushti rangli fenolftalein rangini rangsizlanti-
radi;

141
- metilzarg‘aldog‘ining to‘q sariq rangini qizil rangga kiritadi.
2)  Metallarning faollik qatoriga vodoroddan avval turgan metallar 
bilan reaksiyaga kirishib tuz va vodorodni hosil qiladi.
Zn + 2HCl = ZnCl
2
 + H
2
        Fe + 2HCl = FeCl
2
 + H
2
3)  Asosli va amfoter oksidlar bilan o‘zaro ta’sirlashadi va tuz bilan 
suv hosil qiladi.
CaO + 2HCl = CaCl
2
 + H
2
O;    ZnO + 2HCl = ZnCl
2
 + H
2
O
4)  Asoslar bilan o‘zaro ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladi.
Cu(OH)
2
 + 2HCl = CuCl
2
 + 2H
2
O
5) O‘zidan kuchsiz kislota tuzlari bilan reaksiyaga kirishib, yangi 
kislota va tuz hosil qiladi.
        
 
 
 
 
 
 
CO
2
CaCO
3
 + 2HCl = CaCl
2
 + H
2
CO
3
 
        
 
 
 
 
 
 
H
2
O
2. Xlorid kislotaning o‘ziga xos bo‘lgan reaksiyalari.
1)  Kumush nitrat bilan reaksiyaga kirishib oq cho‘kma (AgCl) ni 
hosil qiladi. Bu cho‘kma suvda ham kislotada ham erimaydi.
AgNO
3
 + HCl = ↓AgCl + HNO
3
Xlorid ionini eritmada mavjudligini aniqlash uchun AgNO
3
 reaktivdir.
2)  Oksidlovchilar bilan reaksiyaga kirishib xlor ioni oksidlanadi va 
erkin xlor moddasini hosil qiladi.
2
16
2
2
5
8
4
1
2
2
2
0
2
KMnO
HCl
KCl
Mn Cl
Cl
H O
+
→
+
+
+
−
+
Ishlatilishi:

142
25-rasm. 
NaCl ning ishlatilishi

143
24-rasm 
Xlorid kislota ishlatilishi.
Xlorid kislotaning tuzlari xloridlar deyiladi. 
Xloridlar xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan mod-
dalardir.
Natriy xlorid (osh tuzi) – NaCl. Osh tuzi tabiatda juda ko‘p uchraydi. 
Uning asosiy massasi dengiz va okeanlar suvida erigan holda bo‘ladi. Qat-
tiq kristall holda tosh tuzi shaklida ham uchraydi. Tosh tuzi O‘zbekiston 
hududida joylashgan Xo‘jaikon, Tubokat, Borsakelmas, Boybichakon, 
Oqqal’a konlarida uchraydi va qazib olinadi.
Osh tuzining qaynash harorati 1413°C, suyuqlanish harorati 800,4°C, 
zichligi 2,16 g/sm
3
 ga teng. Eruvchanligi 0°C da 35,6 g.
Osh tuzining turmushdagi ahamiyatini bilasiz. U hayot uchun juda 
muhim modda. Shuningdek xalq xo‘jaligida eng ko‘p ishlatiladigan mod-
dadir (25-rasm).
 Inson bir kunda taxminan 10 g, bir yilda esa 3,6 kg osh tuzi iste’mol 
qiladi. Demak, O‘zbekistondagi barcha aholi bir yilda taxminan 90000 t 
atrofida osh tuzi iste’mol qilar ekan. Butun dunyodagi aholi esa 25 mln t 
osh tuzi iste’mol qiladi.