Shartli belgilar

1- Amaliy ish
Mavzu : Kartografik shartli belgilar
Shartli belgilar — plan va xaritalarda joy obʼyekti va ular toʻgʻrisidagi tafsilotlarni grafik tasvirlash tizimi; ular yordamida obʼyekt va tafsilotlarning oʻrni, sifati hamda soniy tavsiflari koʻrsatiladi. Topografik shartli belgilar bir nechta asosiy turlarga boʻlinadi. Oʻz oʻlchamlari boʻyicha plan masshtabida haqiqiy nisbatlari saqlangan hodda tasvirlanishi mumkin boʻlgan obʼyektlar masshtabli shartli belgilar bilan beriladi plan masshtabida tashqi koʻrinishi (konturi)ni tasvirlash imkoni boʻlmagan yoki tasvirlaganda ham kichkinaligidan nuqtaga aylanib ketadigan obʼyektlar masshtabsiz shartli belgilar bilan beriladi. Bu belgilar obʼyektlar oʻrnashgan joyni, ularning sifat va soniy tavsifini koʻrsatish imkonini beradi. Bunda obʼyektlar oʻrnashgan joy shartli belgining bironbir nuqtasi bilan koʻrsatiladi; chiziqyai obʼyektlar — daryolar, yoʻllar, aloqa simlari, chegaralar chiziqli shartli belgilar bilan koʻrsatiladi. Bu belgilar obʼyektlarning oʻrnini, ularning boʻylama oʻqi boʻyicha koʻrsatish imkonini beradi. Biror obʼyekt plani uning vazifasi va masshtabiga qarab, masshtabli va masshtabsiz shartli belgilar bilan tasvirlanishi mumkin. Masalan yirik masshtabli topografik planlarda hamma aholi yashaydigan joylar masshtabli belgilar bilan koʻrsatiladi. Mayda masshtabli xaritalarda esa ular, odatda masshtabsiz belgi — punson bilan koʻrsatiladi. Topografik shartli belgilar tuziladigan xaritani maqsad mazmuniga qarab ishlab chiqiladi.Istalgan xaritani loyihalashda uning mazmuni, xususiyati va hajmini belgilash bilan bir qatorda xaritaning ko‘rgazmaliligini ta’minlash zarur hisoblanadi. Buning uchun borliq obyekt va hodisalarini tasvirlash hamda kartograflk belgilar tizimining eng qulay usulini tanlash kerak. Topografik va boshqa turdagi umumgeografik xaritalarni yaratishda tasvirlash usullari va belgilar tizimi o'rnatilgan an’anaviy xarakterga ega bo’ladi. Mavzuli va maxsus xaritalar hamda atlaslarni loyihalashda har bir aniq holatda belgilar tizimi va tasvirlash usullarini tanlash to‘g‘risidagi masala xarita maqsadi va mazmuniga bog'liq holda hal etiladi. deganda, xaritalarda borliq obyektlari va hodisalarini tasvirlash uchun quriladigan va foydalaniladigan, umumiy tamoyil va qoidalarga ega bo'lgan belgilar yig‘indisi tushuniladi.
Xaritada foydalaniladigan kartograflk belgilar obyektni kartograflk tasvirlashni hosil qiladi. Belgilar tizimini shakllantiradigan eng muhim omillarga quyidagilar kiradi:xarita maqsadi va mavzusi, xaritalashtirilayotgan obyekt yoki hodisa tavsiflari. Belgilar tizimini loyihalashda xaritani ko'z bilan qabul qilishning psixologik-jismoniy xususiyatlari, undan foydalanish sharoitlari, uni bo'lg'usi iste’molchiga tayуorlash, shuningdek kartograflk ishlab chiqarishning mavjud texnik va texnologik imkoniyatlari ham hisobga olinadi.
Xarita mazmunini tasvirlash uchun belgilar tizimi qurilishini tanlash uning maqsadiga bog'liq. Semiotikaning barcha (sintaktik, semantik, pragmatik) tomonlarini hisobga olgan holda, loyihalanayotgan mazmunni tasvirlashni ta’minlaydigan kartografik belgilar tizimini ishlab chiqib, yaxshi qabul qilinadigan va oson o‘qiladigan ko'rgazmali, ifodali, tejamli tasvirni olish zarur.

• 
  D aryolar - Botqoqlik
  

Gorizontallar - Geodezik punk

• 
  K o`llar - Temiryo`l liniyasi
  

• 
  Yakka daraxtlar xarakteristikasi
  

• 
  Na`matak
  

Xulosa
Topografik kartalar yirik masshtablarda katta hududlarni tasvirlashda tuziladi. Topokartada voqea va hodisalarni tasvirlashda kartografik shartli belgilardan foydalaniladi. Xaritada tasvirlangan ushbu belgilar o'z navbatida voqelik ob'ektini aks ettiruvchi va ko'p hollarda ularni tushunishga yordam beradigan konvensiyalar sifatida xalqaro miqyosda kelishilgan grafik belgilar. Kartografik belgilar foydalanuvchiga yo'lning xususiyatlari, temir yo'l kesishmalarining mavjudligi yoki hattoki ushbu yo'l yaqinidagi daryolar yoki boshqa suv manbalarining mavjudligi to'g'risida ma'lumot berishi mumkin. Xaritalar tabiatiga ko'ra tushunchalar bo'lib, o'zlari hech narsani anglatmaydi. Bu shuni anglatadiki, kartografik belgilar biologik, madaniy va psixologik omillar asosida foydalanuvchining fikrlashi, aloqasi va qaror qabul qilishini osonlashtirishi kerak.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QURILISH VAZIRLIGI
TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI

“Muhandislik qurilish infrastrukturasi” fakulteti

“Geodeziya va kadastr” kafedrasi

“Kartalarni loyihalash va tuzish” fanidan

1-AMALIY ISH

Mavzu: Kartografik shartli belgilar

Bajardi: 43-19 gr.talabasi Mirsoliyev D.

Tekshirdi: katta o`qituvchi Ochilov Sh.

Toshkent-2022