Shaxs taraqqiyotining yoshga bog’liq xususiyatlari. Reja

3. Bolalik – ilk yoshlik davri
Ilk yoshlik davri bizning tilimizda “bolalik” deb ataladi. Bu davr bola
taraqqiyotida juda katta ahamiyatga ega. Chunki aynan shu davrda bola
predmetlar va narsalar olami bilan bevosita tanishadi, o’z ona tilida
gapirish malakalarini orttiradi va tengqurlar davrasini topadi. Bog’cha
yoshigacha bo’lgan ilk bolalik davrining o’ziga xosligi shundaki, bu davrda
bola hissiy olami boyiydi, u bevosita o’zini o’rab turgan yaqinlari
muhitiga moslashadi, u yerdagi muloqot va muomala shakllaridan
ta’sirlanadi. Bolaning tashqi olamni bilishga bo’lgan tabiiy ehtiyojlari ham
ayni shu davrda namoyon bo’ladi. Shuning uchun ham hali yoshiga
to’lmagan bolaga rang-barang o’yinchoqlar berilsa, o’zi yotgan
beshikdagi rangli bezaklardan zavqlanadi.
Bu bola taraqqiyoti va olamni bilishga intilishi qoniqtirilayotganlidan
darak beradi.
Bola 6 oylik bo’lgandan keyingi davrida endi o’z qullari bilan
predmetlarni ushlaydigan, ularning “sirlari”ni o’rgana boshlaydi, o’zidagi
hissiyotlarni va zavqlanayotganlarini “g’udurlashlari” va tovush
ohanglarida ifodalaydi. Ushbu davrda boladagi ana shu elementar
ehtiyojlarning qondirilishi, bunday tashqari, bu ehtiyoj sevimli onasi,
buvilari, otasi, bo’lsa agar, akalari va opalari davrasida ro’y berishi
yanada ahamiyatlidir.
O’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, ona mehriga, yaqinlari

---

e’tiboriga to’yinganligi bolaning 1 yoshdan keyingi taraqqiyoti, ona tilini
o’zlashtirishi va ruhan tetik bo’lishi o’rtasida bevosita bog’liqlik mavjud
ekan. Ma’lum sabablarga ko’ra tuqqan onasidan ayrilgan, ma’lum vaqtga
ayriliqda bo’lgan go’dakning rivojlanishida – ovqatlanishidan tortib, aqliy
rivojlanishi hamda tilni o’zlashtirishida qator muammolar paydo bo’lishi
ham isbotlangan. Demak, 3 yoshga kelib, bola ruhiyatida tabiiy tarzda
paydo bo’ladigan psixologik ziddiyatlar – 3 yoshlilik ziddiyati, tengqurlar
jamiyatidagi uning o’rni, tilni o’zlashtirishi bevosita ilk yoshlikda bolaga
ko’rsatilgan mehr-muhabbatga, e’tiborga bog’liq.
3 yoshgacha bo’lgan tarqqiyotning o’ziga xosligi shundaki, bola o’yin
faoliyatiga faol tarzda tortiladi va aynan shu faoliyatga katta ehtiyoj
sezadi. Agar bolaning jinsiga monand o’yinlarning kattalar tomonidan
to’g’ri tashkil etilishiga, ma’naviyati va ruhiyatiga mos o’yinchoqlarning
bo’lishi ta’minlansa, uning bilish jarayonlari, birinchi navbatda, idrok
qilish, intellektual qobiliyatlari ham maromida rivjlanadi. Psixologik
kuzatishlarda aniqlanishicha, qiz bolalardan ko’ra o’g’il bolalar o’yiniga
ko’proq e’tibor qaratilar, ularga olib beriladigan o’yinchoqlar soni va
sifati ham ancha yuqori ekan. Bu bir tomondan, ota-onalarning o’g’il
bolaning sho’xroq bo’lishini inobatga olib, uni band etishga intilishi bo’lsa,
bizning sharoitimizda o’g’il bola – merosxo’rga munosabatning ilk
yoshlikdan shakllanishi bilan ham izohlanadi.
Bu narsa o’z navbatida o’g’il bola tafakkurining tezroq rivojlanishi,
unda kashfiyotchilik elementlarining paydo bo’lishiga olib keladi. qizlarga
esa kelajakda ona bo’ladi, degan ma’noda ko’proq uy-ro’zg’or
yumushlariga aloqador o’yinchoqlar, qo’g’irchoqlar olib beriladi. Bu
ma’lum ma’noda, darhaqiqat, qizlarni bo’lg’usi hayotga tayyorlasa,
ikkinchi tomondan, uning tashqi olamni bilish va kashf etish
imkoniyatlarini cheklaydi. Shulardjan kelib chiqib, hozirgi zamonaviy
oiladagi (ko’p hollarda alohida yashaydigan nuklear oila) kam sonli
bolalarni tarbiyalash borasida qator muammolarni keltirib chiqarmoqda.
O’zbekistonda oila, onalik va bolalikni ijtimoiy muhofaza qilish, “Ona va
bola” davlat dasturi doirasida amalga oshirilgan turli taraqqiyot yoshdagi
bolalarning ham ma’naviy, ham intellektual, ham jismoniy rivojlanishi
uchun yaratilgan sharoitlar, onalarning aynan 3 yoshgacha taraqqiyot
davrida bolasini parvarish qilish imkoniyatining yaratilganligi bu borada
ijobiy samaralar berishi shubhasizdir.