Shaxs taraqqiyotining yoshga bog’liq xususiyatlari. Reja

Maktabgacha tarbiya yoshi davri
Bu davr an’anaviy tarzda bog’cha yoshi deb yuritiladi. Chunki

---

aksariyat bolalar bu davrda maktabgacha ta’lim muassasalari
hisoblangan bog’chalarga boradilar, u yerda maxsus dasturlar asosida
bilish ehtiyojlarini qondirib, maktabga tayyorgarlik bosqichini o’taydilar.
Lekin shunisi xarakterliki, bog’chaga borolmagan bolalar ham maktabga
borgach, o’zlarining bog’cha tayyorgarligini o’tagan tengqurlariga yetib
oladilar. Demak, bu yosh davrning xususiyati shundaki, bola qanday
sharoitda bo’lmasin, agar uning yonida mehribonlik qiluvchi, to’g’ri yo’l-
yo’riq ko’rsatuvchi kattalar bo’lsa, u bu davrdagi barcha ehtiyojlarini
qondira oladi. Xo’sh, bu qanday ehtiyojlar?
Birinchidan, bu davrning yetakchi faoliyati o’yin faoliyati bo’lgani
bois, bola turli o’yinlar – predmetli, rolli, syujetli kabi o’yinlar o’ynab,
o’zidagi ijtimoiy hayot normalarini o’zlashtirishga bo’lgan talabini
qondiradi. Bog’cha yoshida maqsadli tarzda qo’yilgan o’yinlar yoki
mahalladagi tengqurlari bilan amalga oshiriladigan o’yinlarda bola tashki
obyektiv hamda ijtimoiy olam sir-asrorlarini o’zlashtirib, o’zini kattalar
olamiga tayyorlashni boshlaydi.
Ikkinchidan, bog’cha yoshida bolalar o’z aqliy imkoniyatlari
chegarasini kengaytirishga bo’lgan ehtiyojni qoldiradilar. Aynan shu
davrda bola tilida ishlatiladigan “Nega?”, “Nima uchun?”, “Qanday?”
qabilidagi savollar va ularga kattalardan olingan asosli va tushunarli
javoblar bolaning bilish jarayonlarini takomillashtirish, bilishga imkon
beruvchi psixik funksiyalari – idrok, xotira, tafakkur, diqqat, nutq
kabilarni
rivojlantiradi,
bilimlari
diapozonini
kengaytiradi.
Mutaxassislarning ta’kidlashlaricha, maktabgacha taraqqiyot yoshida
bola umri davomida miyasida hosil bo’ladigan ma’lumotlarning deyarli
yarmini qabul qilib bo’ladi. Gap – keyingii taraqqiyoti davrida ana shu
qabul qilingan ma’lumotning necha foizini samarali qo’llashi va boyita
olishida.
Uchinchidan, bu davrda bola uzidagi ijtimoiy ehtiyojlarni qondira
boshlaydi. Bu – jamoada yashash, jamoada o’z o’rniga ega bo’lish va
unda o’zining “Meni”ni ta’kidlay olish ehtiyojidir. Bu ehtiyoj 3 yoshli
bolaning tilida “men, men o’zim” kabi so’zlarni ishlata boshlashi va shu
orqali o’zini eng yaqinlaridan ayri his qila boshlashidan boshlanadi.
Bunday o’zgarish bola uchun oson kechmaydi, shuning uchun ham “uch
yoshlilik inqirozi” qator qiyinchiliklar, injiqliklar, agressiv xulq bilan birga
namoyon bo’ladi. O’yinchioqlarni olib otishlar, o’zini yerga otib
yig’lashlar, yaxshi ko’rib yeydigan narsalariga ham zard qilishlar va
boshqalar ayni shu inqirozning boshdan kechirilayotganligidan darak
beradi. Shuning uchun ham bu davrda bolaga e’tibor, uning o’zgalar
bilan normal muloqotda bo’lish, tengqurlari, sheriklari davrasida o’zini

---

yaxshi his qilishi uchun sharoitlar yaratish ruhiy inqirozni tezroq yengish
va ijtimoiy ehtiyojni qondirishga ko’maklashadi.
Shuni alohida ta’kidlash mumkinki, zamonaviy bolalarning televizor
oldida ko’p vaqt o’tkazishi, “dendi”, “kompyuter” o’yinlariga ruju quyishi
aynan ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarning qondirilmasligiga olib keladi.
Bunday bolalarning harakatli o’yinlarni cheklashlaridan tashqari, ulardagi
ma’naviy-mafkuraviy tasavvurlarida ham bo’shliq paydo bo’lishi,
odamlar, ular o’rtasidagi munosabatlar to’g’risida ham noto’g’ri fikrlar
paydo bo’lishi xavfi bor. Shuning uchun ham bolalar bog’chasida tashkil
etiladigan rolli va syujetli o’yinlar, ularda barcha bolalarning faol ishtiroki
bolada ijtimoiy ko’nikmalarning to’g’ri rivojlanishiga olib keladi.