Shaxsga yonaltirilgan talim. Bu talim oz mohiyatiga kora talim jarayonining barcha ishtirokchilarini tolaqonli rivojlanishlarini kozda tutadi

1. Texnika va inavatsion texnologiyalar falsafasi fanini oqitish jarayonida ilmiylik, tarixiylik, mantiqiylik, obyektivlik tamoyillariga amal qilingani holda annaviy usullar, davra suhbati, klaster, bahs-munozara, aqliy hujum, prezentasiya kabi zamonaviy pedogogik texnologiya vositalaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
Shaxsga yonaltirilgan talim. Bu talim oz mohiyatiga kora talim jarayonining barcha ishtirokchilarini tolaqonli rivojlanishlarini kozda tutadi. Bu esa talimni loyixalashtirilayotganda, albatta, malum bir talim oluvchining shaxsini emas, avvalo, kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bogliq oqish maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondoshilishni nazarda tutadi.]
2. Fanning obekti kishilarning maqsadi, faoliyati, dikqat-etibori qaratilgan obektiv borliq, moddiy va ruhiy dunyo, voqelik, mavjudot, voqea, hodisa, jarayon, shaxs, narsa, buyum va hokazolardir.
Fanning predmetini ana shu obektlar va ularni aks ettirishdan hosil bolgan bilimlarning majmui va organiladigan masalalar tashkil qiladi.
Har bir fanni organish, eng avvalo, uning obektini va predmetini aniqlab olishdan boshlanadi. Bu esa organilayotgan fanning boshqa fanlardan farqini korsatadi.

3. Texnika falsafasi eng muhim integrativ falsafiy fanlardan biri sanaladi. Chunki u kishilik jamiyatiga xos bolgan texnika va texnologiyalarni yaxlit tabiiy ijtimoiy hodisa va voqelik sifatida organadi.Demak, mavjud voqelikda yuz berayotgan, texnika va texnologiyalarga tegishli narsa, hodisa hamda jarayonlar texnika falsafasining obektini tashkil etadi.Texnika va texnologiyalarga tegishli narsa, hodisa va jarayonlar turlicha bolib, ular bir tomondan: texnika va texnologiyalarning kelib chiqish va rivojlanish qonuniyatlari; bir texnika va texnalogik ishlanmalar orniga boshqa bir yangicha texnika va texnologiyalarning vujudga kelishi; texnika va texnologiyalarni amaliyotda qollash tamoyillarin

4. Texnika falsafasining qonunlari deb, jamiyat hayotida mavjud bolgan texnika va texnologiyalarning rivojlanishiga oid hodisalar, jarayonlarining muhim, zaruriy, umumiy, nisbatan barqaror bolgan, rivojlanish xususiyati va yonalishlarini belgilaydigan, aniq bir natijalarni keltirib chiqarishga moyillik tugdiradigan munosabatlar majmuiga aytiladi.
Texnika falsafasining texnika va texnologiyalarga tegishli hodisa va jarayonlarning barchasini emas, balki ularning oziga xos tomonlarini aks ettiradi. Bularga quyidagilar: kishilar ongi va irodasiga bogliq bolmagan obektiv, muhim, barqaror boglanishlar; sabab oqibat boglanishlaridan kelib chiquvchi, bir birini taqozo etuvchi, ozaro tasir qiluvchi sababiy,

5. Texnika falsafasining qonunlarini quyidagilar tashkil etadi:

Birinchisi texnika va texnologiyalarning inson va jamiyat bilan uzviy aloqadorligi, inson va jamiyatning texnika va texnologiyalarning moddiy, texnika va texnologiyalarning esa inson va jamiyatning madaniy-texnikaviy asosini tashkil etishi va ularni uygunlashtirishi qonuni.
Ikkinchisi texnika va texnologiyalarning bir-birini taqozo etishi, yani texnikasiz texnologiya , texnologiyasiz texnikaning mavjud bololmasligi, ularning bir biridan ajralmasligi, texnologiyalarning texnikaviy amaliyotni amalga oshirishi qonuni.
Uchinchisi texnika va texnologiyalarning jamiyat ijtimoiy taraqqiyotiga bogliqligi, texnika va texnologiyalarning inson va jamiyat hayotini yengillashtirish,inson omilini kamaytirish sari yetaklashi qonuni.
Tortinchisi texnika va texnologiyalarning yaratuvchanlik yoki qoporuvchanlik yolida ishlatilishish ortasidagi ozaro kurash, insonparvarlikka yogrilgan texnika va texnologiyalarning jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlashi, garazli maqsadlarni ozida mujassamlashtirgan kuchlar tomonidan qollaniladigan texnika va texnologiyalarning esa jamiyatda turli xil ziddiyatlarni, talofatlarni, ofar va kulfatlarni, vayronaliklarni keltirib chiqarishi qonuni.
6.Texnika falsafasining metodlari texnika va texnologiyalar rivojining qonuniyatlari, hozirgi ahvoli va mohiyati haqida bilim olishga yordam beruvchi usul va vositalar birligidan iborat.
Jahonda roy berayotgan barcha jarayonlar inson mezoni orqali baholanadi. Texnika falsafasining metodologik asoslarini, birinchidan, texnika va texnologiyalar masalasiga, insoniylik nuqtai nazaridan yondashish, insonga barcha narsalarning olchovi sifatida qarash; ikkinchidan, shaxsga davlat mashinasining tirik bir murvati sifatida qarashga asoslangan mustabid tushunchadan voz kechib, shaxsni faol texnik - ijtimoiy subekt sifatida qabul qilish tashkil etadi.
Texnika falsafasining metodlari texnika va texnologiyalarni organish usullaridir. Har qanday fandagi kabi, texnika falsafasiida ham turli yondashuvlar, har xil qarashlar mavjud. Texnika falsafasining metodlari texnika va texnologiyalarning mohiyati, turli jihatlari va xususiyatlarini, rivojlanish qonuniyatlari va prinsiplarini organishga imkon beradi.
Texnika falsafasining metodlari texnika va
7Texnologiyalar rivojlanishining asosiy bosqichlari:
7. Birinchi bosqich texnika oldi (texnikagacha) ,yani odamning talant va epchillik bilan biror tabiiy narsadan hamma uchun qadrli bolgan sanat asari bolmish buyum,idish,taqinchoq,pichoq va shu kabilarni yaratishda qollagan usullar toplamini oz ichiga olgan davri hisoblanadi. Buni sodda qilib texnologiyalarning sanat bosqichi ham deb atash mumkin.
Ikkinchi bosqich - sanatdan texnologiyalarga otish,yani ishlarni ketma-ket tarzda tizimli ravishda bajarish davri bolib, u zamonaviy inson sivilizatsiyasini yaratishni oz ichiga qamrab oladi.
Uchinchi bosqich - inson texnologiyasi (garchi texnologiya barcha tirik mavjudotlarda mavjud bolsa-da, chunki barcha tirik mavjudotlar, qaysidir manoda oziq-ovqat mahsulotlarini hayotiy mahsulotga aylantiradi) davri bolib,bu ibtidoiy industrementlarning (qazish tayogi,qisqichbaqa pochogi) xususiyatlarini yaxshilash boyicha qilingan birinchi tajriba hisoblanadi.
Tortinchi bosqich jarayon sifatidagi texnologiya - ibtidoiy odam tomonidan biron bir narsani bir biriga ishqalash orqali olov ishlab chiqarish jarayonini oz ichiga oladi.Beshinchi bosqich - bu qimmatbaho tadqiqotlar natijasida olingan murakkab bilimlar, nou-xau kabi texnologiya;
Oltinchi bosqich - bu informatsiyalarni odamdan odamga, nasldan naslga otkazish texnologiyasi.
8. Birinchi bosqich - bu texnika falsafasining keyingi evolyusiyasi davrida yuzaga kelgan goyalar rivoji davrini oz ichiga oladi. Bu davrda E. Kappa, O. Shpenglera, F. Dessauera, N. Berdyaeva, M. Xaydeggera, J. Elyulya, K. Yaspersa, E. Fromma va boshqalarning asarlarida texnika falsafasi dunyo-tarixiy taraqqiyoti bilan bogliq holda tahlil qilingan. U inson faoliyatining vositasi sifatida korib chiqilgan va uning rivojlanishi Xudoning irodasi bilan aniqlanadi,yani odam texnika taminoti jarayonida Xudoning rejasini amalga oshiradi,degan fikr ilgari surilgan.

9. Muhandislik faoliyati - bu insonning hayotini taminlash vositasi bolgan (yuqori texnik malumotga ega bolgan) kasbiy texnik faoliyatdir.

Ishlab chiqarish jarayonlarining differensiallashib borishi natijasida muhandislik faoliyati: muhandis-tadqiqotchi,muhandis-konstruktor,muhandis-texnolog kabilarga ajralib ketdi. Muhandisning faoliyati, ziyolilarning boshqa qatlamlari (oqituvchilar, shifokorlar, aktyorlar, bastakorlar va boshqalar) faoliyatidan farqli olaroq, ijtimoiy ishlab chiqarishdagi milliy daromadlarni yaratishda bevosita ishtirok etishi bilan farqlanadi. Muhandisning jamiyatdagi ana shunday orni,yani muhandislikning amaliy yonalishi barcha texnik faoliyat "intellektuallar" ga past nazar bilan qarashga sabab boladi.
Oz mohiyatiga kora, muhandislik - bu texnologiyani ishlab
10. Geotexnologiya bu yer qaridagi foydali qazilmalarni qidirib topish,ularni kovlab olish,tashish va qayta ishlov berib tayyor mahsulotlarga aylantirishda qollaniladigan texnik va texnologik jarayonlar tizimini oz ichiga qamrab olgan soha hisoblanadi.
Geotexnologiyaning birinchi usullari miloddan avvalgi V-VI asrlarda paydo bolgan.
Geotexnologiyaning bir necha korinishlari mavjud bolib ular jumlasiga:
1) tuzlarni yer ostida selektiv eritish (tosh va kaliy, bixofit, tabiiy soda va boshqalar);
2) yer ostidaishqorlantirishni otkazish (rangli va qora, nodir metallar, fosfatlar, boratlar va boshqalar);
3) yer ostidaeritish(oltingugurt, bitum, ozokerit, asfalt va boshqalar);
4) quduq orqali gidravlik ishlab chiqarish (gil, qum, metall rudalari, fosforitlar, boksitlar va boshqalar);

11.Biotexnologiya - ijtimoiy ahamiyatga ega mahsulotlarni olish uchun tabiat obektlariga tasir qilish vositasi sifatida modda va jarayonlarning biologik shakllaridan foydalanadigan texnologiyaning eng qadimgi sohasi hisoblanadi.

Inson biotexnologiyadan maqsadli amaliy foydalanish miloddan avvalgi IX-VIII yillarida boshlangan. Masalan, uy hayvonlari va madaniy osimliklarning samaraliroq zotlarini kopaytirish uchun seleksiya usullaridan (suniy tanlov) foydalanishgan. Biotexnologiya atamasi birinchi marotaba 1919 yilda venger olimi K.Ereki tomonidan tirik organizmlar yordamida mahsulot olish ishlarida qollanilgan. XX asrning 70-yillari ortalaridan boshlab mikroorganizmlar va hujayralarga genlarni qayta tashkil etish va otkazish usullarini kashf etish (gen muhandisligi) bilan biotexnologiya (odatda kopincha asossiz) mikro-biotexnologiyaga tenglashtirila boshladi. Hozirgi vaqtda biotexnologiyada asosiy rolbakteriyalar, xamirturush, filamentoz zamburuglar,

12. Texnika falsafasining qonunlari[1] deb, jamiyat hayotida mavjud bo‘lgan texnika va texnologiyalarning rivojlanishiga oid hodisalar, jarayonlarining muhim, zaruriy, umumiy, nisbatan barqaror bo‘lgan, rivojlanish xususiyati va yo‘nalishlarini belgilaydigan, aniq bir natijalarni keltirib chiqarishga moyillik tug‘diradigan munosabatlar majmuiga aytiladi.

«Қонун» арабча сўз бўлиб, ўзбек тилида «тартиб», «қоида», «кўрсатма», «ҳуқуқ», «усул», «расм» деган маъноларни англатган ҳолда: 1) фалсафий маънода – объектив борлиқда турли ҳодисалар ўртасида киши онгидан ва ихтиёридан ташқари ҳамиша мавжуд бўлган муҳим,зарурий,барқарор боғланиш,муносабат; 2) юридик маънода – давлат ҳокимияти томонидан қабул қилинган,ҳамма учун мажбурий бўлган ижтимоий-ҳуқуқий меъёр ва муносабатларни белгиловчи расмий қоида; ана шундай муносабатларни мустаҳкамлаш,ривожлантириш ва тартибга солиш воситаси эканлигини ифодалаш учун ишлатилади.
13. Texnosfera - bu yer yuzida va kosmosda vujudga kelgan barcha ishlayotgan va eskirgan, faol bo‘lmagan texnik ob’ektlar va ular faoliyatining barcha mahsulotlari yig‘indisidir. Ular jumlasiga: suv, tuproq va atmosferaning kimyoviy tarkibidagi; yer qobig‘idagi yer osti ishlari va qazib olingan jinslaridagi ; o‘rmonlarni kesish, shudgorlash, botqoqlarni quritish; suv omborlarini qurish va hokazolar natijasida yuzaga kelgan biogeotsenotik o‘zgarishlar kiradi.. Texnosfera insonning farovonligini ta’minlash va uning yashash sharoitlarini yaxshilash uchun yaratilgan va rivojlangan voqelik hisoblanadi..
14. Pyotr Klimentevich Engelmeyer (1855-1941). P.K. Engelmeyer -rus faylasufi, mexanik muhandisi, pozitivizm tarafdori bo‘lib 1917 yilda bo‘lib o‘tgan Oktyabr inqilobi sharoitida evrologiya (texnik ijod) nazariyasini yaratib, texnika va texnologik taraqqiyot muammolari haqida falsafiy tushuncha berishga harakat qilgan. Evrologiyaning metodologiyasi P.K. Engelmeyer maxizmdan topdi, unga ko‘ra haqiqat tajribani tasvirlashning iqtisodiy shakli bo‘lib, har qanday ilmiy kashfiyotning mazmuni yangi fikr asosida yaratilgan ixtiro bo‘lib, u yangi faktlarni tajribaga moslashtirishga imkon beradi. U o‘zining " XIX asrning texnik xulosasi" asarida birinchi marta P.K. Engelmeyer texnika falsafasi va uning predmeti to‘g‘risida quyidagi fikrlarni bildirgan edi. Demak, texnika falsafasi:

15. Ernst Kapp (1808-1896) Germaniya texnika falsafasi asoschilaridan biri bo‘lib, Karl Ritterning geografik tushunchasini Karl Marks falsafasi bilan birlashtirgan, Gegel idealizmini esa "organizm" tushunchasida materializmga aylantirgan. 1877 yilda Kapp "Texnika falsafasining asosiy yo‘nalishlari" nomli asarini nashr ettiradi, unda texnika fenomeni birinchi bor tahlil qilib ob’ekti,predmeti,o‘rganadigan muammolar tizimini shakllantiradi. Shu tariqa texnika fenomeni falsafa ilmining o‘rganish ob’ektiga aylandi.

16. Amerika-Fransiya texnika falsafasi maktabi

20-asrning ortalariga kelib Amerika-Fransiya texnika falsafasi maktabi shakllandi va faol ishlay boshladi, uning asoschisi amerikalik faylasuf va sotsiolog L.Mamford hisoblanadi.
Lyuis Mamford (1895-1988).Amerikalik faylasuf va sotsiolog L. Memford «texnofilosofiya» tushuncha va "megamashina" doktrinasi muallifi, F.D. Ruzvelt "yangi kurs"ning izdoshi hisoblanadi. Uning "Texnika va sivilizatsiya" (1934), "Sanat va texnika" (1952), "Mashina afsonasi" (1967-1970) kabi asarlari texnika falsafasini tadqiq qilishga bagishlangan bolib,ularda texnologik determinizm tanqid ostiga olingan. Olimning fikricha barcha ijtimoiy yovuzliklarning asosiy sababi bu texnikadir,yani texnika va axloq ortasidagi osib borayotgan tafovutdir. G. Galiley va F. Bekon davridan beri erishilgan ilmiy-texnik taraqqiyot - bu "intellektual imperializm" bolib, insonparvarlik va ijtimoiy adolat uning qurboniga aylandi.. Uning fikricha fan bu dinning «suniy farzandi» bolsa, olimlar esa uning yangi «aygir»lari hisoblanadi. Texnikaning jamiyatdagi roli togrisida L.Memford insonning aqliy energiyasi uning ehtiyojlaridan oshib ketdi,natijada qurol yaratish va uni ishlatish texnikasi inson miya biotexnikasining bir qismiga aylandi. Bunday "qoshimcha aql" energiyasining kelib chiqishiga sabab, nafaqat mehnatda, balki hayotda yuz beradigan jamoaviy aloqalarda ham korish mumkin.