Shaxsiy kompyuter arxitekturasi va texnik

 
Shaxsiy kompyuter qurilmalari 
Tizimli ravishda, tizim blokining tarkibiy qismlari va magistral 
tizim kartasida joylashgan. Ba’zida kompyuterning ishlashi uchun zarur 
bo‘lgan barcha elementlar jamlangan. Bunday taxtalar All-in-One deb 
ataladi. Biroq, kompyuterlarning aksariyati faqat asosiy komponentlarni 
o‘z ichiga olgan tizim plitalariga ega va aloqa elementlari, masalan, 
drayvlar, displey va boshqa atrof-muhit birliklari mavjud emas. Bunday 
holda, bu yetishmayotgan elementlar alohida pcblarda joylashgan 
bo‘lib, ular tizim kartasida buning uchun taqdim etilgan maxsus 
kengaytirish konnektorlariga kiritiladi. Ushbu qo‘shimcha taxtalar 
bolalar (daughterboard) deb ataladi va tizim kartasi anakart (mother-
board) deb ataladi. 

---

31 
Bola taxtalarida ishlab chiqarilgan funktsional qurilmalar ko‘pin-
cha nazoratchilar yoki adapterlar deb ataladi va bolalar taxtalari 
kengaytiruvchi taxtalar deb ataladi. Shunday qilib, shaxsiy kompyuter 
modullarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri anakartda joylashgan magistralga jismo-
niy darajada ulash nazoratchilar yordamida amalga oshiriladi va 
dasturiy ta’minot haydovchilar tomonidan ta’minlanadi. Nazoratchi 
protsessordan signalni qabul qiladi va tegishli qurilma bu signalni qabul 
qilishi va unga to‘g‘ri javob berishi uchun uning parolini chiqaradi. Uni 
amalga oshirish uchun protsessor javob bermaydi - faqat tegishli 
tekshirgich javob beradi, shuning uchun kompyuterning atrof-muhit 
birliklari o‘zgartiriladi va bunday modullarning to‘plami o‘zboshim-
chalik bilan amalga oshiriladi. Atrof-muhit birliklarining aksariyati juda 
oddiy-tashqi tomondan, tizim blokidagi konnektorlar orqali tegishli 
nazorat qiluvchi portlarning chiqishlariga ulanadi. 
Zamonaviy kompyuterlarning asoslari apparatura (apparat) - 
elektron va elektromexanik elementlar va qurilmalar to‘plami bo‘lib, 
axborotni kompyuterlashtirish printsipi dasturni (dasturiy ta’minotni) 
amalga oshirishdan iborat – qayta ishlash jarayonini boshqaruvchi 
buyruqlar ketma-ketligi shaklida qayta ishlash algoritmining rasmiy-
lashtirilgan tavsifi. 
Buyruq, har qanday operatsiyani bajarish uchun hisoblash tizi-
mining harakatini belgilaydigan ikkilik koddir. Operatsiya-dastur 
guruhlaridan biri bo‘yicha ma’lumot ustida amalga oshiriladigan 
texnologik harakatlar majmui. 
Kompyuterda axborotni qayta ishlashda asosiy operatsiyalar 
arifmetik va mantiqiy hisoblanadi. Arifmetik operatsiyalar butun sonlar, 
fraksiyonlar va suzuvchi nuqta raqamlari orqali dasturdan kelib chiqqan 
barcha matematik tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Mantiqiy operatsiyalar 
mantiqiy natija olish bilan mantiqiy qiymatlar bo‘yicha harakatlarni 
ta’minlaydi. 
Hisoblash tizimlarida axborotni qayta ishlash vazifasini tashkil 
etuvchi harakatlar ketma-ketligi jarayon deb ataladi. Jarayon tegishli 
dastur, jarayonni amalga oshirish jarayonida o‘qilishi, yozilishi va 
ishlatilishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar to‘plami, shuningdek, jara-
yonga taqdim etilgan kompyuter resurslarining holatini aniqlaydigan 
ma’lumotlar to‘plami bilan belgilanadi. 

---

32 
Shaxsiy kompyuter rivojlangan («do‘stona») inson-mashina 
interfeysi, kichik o‘lchamlari, massasi, nisbatan arzonligi va ko‘p 
funksiyali (ko‘p qirrali) ilovalar bilan tavsiflanadi. 
Kompyuterning asosiy afzalliklaridan biri, ularni ajoyib muvaf-
faqiyat bilan ta’minlash, ochiq arxitektura tamoyili edi, kompyuter 
dizayni tartibga solinadi va kompyuter va uning konfiguratsiya (apparat 
va ular orasidagi ulanishlar ma’lum bir majmui) faqat tamoyili 
standartlashtirilgan. Kompyuterni qurish yagona ajralmas qurilma 
emas, balki ochiq arxitektura printsipi (qurilish modulyatsiyasi) asosida 
ularni mustaqil ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqilgan va 
ishlab chiqarilgan alohida komponentlar va qismlardan yig‘ish imko-
niyatini beradi. Bundan tashqari, bunday kompyuter ichki kengaytirish 
konnektorlari mavjudligi sababli osongina kengaytiriladi va yangi-
lanadi, bu foydalanuvchi ma’lum bir standartni qondiradigan turli xil 
qurilmalarni qo‘shishga imkon beradi va shu bilan o‘z shaxsiy 
afzalliklariga muvofiq o‘z kompyuterlarining konfiguratsiyasini 
o‘rnatadi. Mutaxassislar ko‘pincha bunday upgrade operatsiyalarini 
chaqirishadi (kengaytirish, yangilash). Kompyuterlarning asosiy 
funktsional qismlarini o‘zaro bog‘liqlikda aks ettiruvch soddalash-
tirilgan oqim sxemasi 2.2-rasmda ko‘rsatilgan tizimli ravishda 
zamonaviy shaxsiy kompyuter o‘zining asosiy konfiguratsiyasini 
tashkil etuvchi to‘rtta asosiy komponentdan iborat: 
Rasm
2.2. Shaxsiy kompyuterning funktsional komponentlari 

---

33 
* axborotni qayta ishlash va saqlash qurilmalari joylashgan tizim 
birligi; 
* ko‘rsatish-axborot ko‘rsatish qurilmalar; 
* klaviatura-kompyuterga asosiy kirish qurilmasi; 
* sichqoncha manipulyatorini-kompyuter bilan foydalanuvchi 
shovqinlarni soddalashtirish. 
Tizim blokining tanasi quyidagi tartibga ega bo‘lishi mumkin: 
A. Gorizontal (DeskTop) B. Vertikal (Minora) 
Tizim birligi dasturlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan 
kompyuterning asosiy elementlarini joylashtiradi: 
• mikroprosessor (MP) yoki Markaziy protsessor (CPU, ingliz 
tilidan. Markaziy ishlov berish birligi) - dastur tomonidan belgilangan 
arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradigan kompyuterning asosiy 
ish komponenti hisoblash jarayonini boshqaradi va barcha kompyuter 
qurilmalarini muvofiqlashtiradi; 
* xotira (RAM va Romni o‘z ichiga olgan ichki tizim va tashqi 
disk): 
- Rom, doimiy saqlash qurilmasi yoki doimiy xotira (ingliz tilidan. 
ROM, faqat xotirani o‘qing-faqat o‘qish uchun xotira), o‘zgarmas 
(doimiy) dasturiy ta’minot va mos yozuvlar ma’lumotlarini saqlashga 
xizmat qiladi. 
- RAM, operativ xotira qurilmasi yoki RAM (ingliz tilidan. RAM, 
Random Access Memory-tasodifiy kirish xotirasi) hozirgi vaqtda 
kompyuter 
tomonidan 
amalga 
oshiriladigan 
axborot-hisoblash 
jarayonida bevosita ishtirok etadigan axborotni (dasturlarni va 
ma’lumotlarni) saqlash, saqlash va o‘qish uchun mo‘ljallangan. 
- Disk xotirasi tashqi kompyuter qurilmalariga tegishli bo‘lib, 
muammolarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan har qanday ma’lumotni 

---

34 
uzoq muddatli saqlash uchun ishlatiladi, xususan, barcha kompyuter 
dasturlari saqlanadi. Tizim birligiga joylashtirilgan tashqi xotira 
qurilmalari sifatida qattiq (NZHMD) va moslashuvchan (NGMD) 
magnit disklar, optik disklar (GCD) va boshqalar uchun drayvlar 
qo‘llaniladi. 
* tekshirgichlar (adapterlar) periferik (protsessorga nisbatan 
tashqi) qurilmalarni mikroprosessor shinalariga ulashga xizmat qiladi 
va 
ularning 
interfeyslarining 
mosligini 
ta’minlaydi. 
Ular 
mikroprosessor talablariga muvofiq atrof-muhit birliklarini bevosita 
nazorat qilishadi. Kontrollerlar, odatda, qurilma adapterlari deb 
ataladigan alohida pcblarda (lot. adapto-konvertatsiya qilish); 
* tizim kartasi-barcha qurilmalarni bir-biri bilan ulash va ulashni 
ta’minlovchi kompyuterning asosiy interfeys tizimi.