Shaxsiy kompyuter arxitekturasi va texnik

Matematik va ilmiy tadqiqotlar 
Matematik va ilmiy tadqiqotlarda multimedia asosan simulyatsiya 
uchun ishlatiladi. Misol uchun, bir olim moddaning molekulyar 
modeliga qarashlari va boshqa moddani olish uchun uni boshqarishi 
mumkin. Namunaviy tadqiqotlar multimediya jurnali kabi jurnallarda 
uchraydi. 

---

102 
Tibbiy xizmati 
Shifokorlar, shuningdek, uni oldini olish usullarini ishlab chiqish 
uchun harakat, viruslar va bakteriyalar tomonidan keng tarqalgan 
kasallik, ta’sir virtual operatsiyalar yoki inson tanasi simulyatorlari 
orqali ta’lim olish mumkin. 
Matbuot, radioeshittirishi 
 
Amalga oshirish 
Kollejning o‘quv xonalari jismonan mavjud bo‘lgan va masofadan 
turib ko‘plab ishtirokchilar uchun seminarlar o‘tkazishda foydalanish 
uchun zarur bo‘lgan turli xil noyob uskunalar bilan jihozlangan. 
Mazkur vazifani hal etish uchun kollejning o‘quv sinflaridan birida 
qo‘shma o‘quv tadbirlarini o‘tkazishga ko‘maklashadigan ko‘plab 
zamonaviy tizimlar bilan jihozlangan bino barpo etildi. Loyiha quyidagi 
kichik tizimlarni amalga oshirdi: NEC tomonidan ishlab chiqarilgan 
video-uzatish quyi tizimi, Microsoft Lyncga asoslangan hamkorlik quyi 
tizimi, ovozli quyi tizim, Cisco Systems uskunalari asosida 
videokonferensaloqa quyi tizimi, Audio va video signallarni 
almashtirish quyi tizimi. Ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash orqali sohada 
mijoz tomonidan qo‘yilgan barcha maqsadlarni amalga oshirish 
mumkin edi. 
Multimedia IT tizimlari 
Zamonaviy ICLAR axborot va ma’lumotlarni kiritish, qayta 
ishlash, taqdim etish va saqlash uchun turli xil formatlar va apparat 
qurilmalari bilan ajralib turadi. Bu matn, jadval, grafikalar, ovoz, tekis 
va 3D grafikalar, animatsiya, video. Ma’lumotlar XX asrning ikkinchi 
yarmida ommaviy mahsulotga, sotish uchun mahsulotga aylandi, ya’ni 
ushbu mahsulotni takrorlash va oxirgi iste’molchiga yetkazib berish 
zarurligini anglatadi. Axborot bilan o‘zaro aloqalar passiv bo‘lishni 

---

103 
to‘xtatdi-kompyuter va kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi 
yutuqlar bu jarayonni interaktiv qildi. Qattiq (Hard Disk Drive – HDD, 
Compact Disk – CD, Digital Video Disk – DVD), elektron (Flash 
Memory) va virtual (Virtual Media) ommaviy axborot vositalarida 
ma’lumotlarni saqlash va ko‘paytirish texnologiyalari, axborotni 
yozish, aylantirish va o‘qish texnologiyalari (Data Recording/ 
Conversion/ Playback), formatlarning ko‘pligi, shuningdek, qulay 
interfeysga ega dasturiy vositalar professional bo‘lmagan foydalanuv-
chilarga kompyuter texnikasi bilan emas, balki axborot bilan ishlash 
imkonini beradi. Bunday muhit multimediya deb ataladi va ularni 
integratsiya qilish va amalga oshirish uchun texnologiya va dasturiy-
apparat –multimedia texnologiyalari.
Multimedia texnologiyalari maxsus apparat va dasturiy ta’minot, 
shuningdek, umumiy va maxsus ma’lumotlar formatlari tomonidan 
qo‘llab-quvvatlanadi. 
Uskuna quyidagilarni o‘z ichiga oladi – asosiy vositalar - yuqori 
samarali protsessor va katta hajmli xotira, manipulyator (sichqonchani, 
joystick) va ichki Stereo karnaylarga ega bo‘lgan ko‘p media monitorli 
kompyuter; maxsus vositalar – ijro etish va yozish uchun CD va DVD 
disklar, TV-tyunerlar va freym-grabbers( video signallarni diskret qilish 
imkonini beradi qurilmalar, diskka keyingi rekord bilan tampon alohida 
tasvirlarni saqlash yoki kompyuter monitorida joriy yoki maxsus 
oynada to‘g‘ridan-to‘g‘ri ularni ko‘rsatish), grafik tezlatgichlar, audio 
va video platalar (adapterlar/kontrolyorlar), karnaylarni qo‘llab-
quvvatlash va boshqalar. 
Quyidagi dasturiy vositalar eng keng tarqalgan bo‘lib, multimedia 
mahsulotlar yoki ularning tarkibiy qismi hisoblanadi: 
➢ ovoz (Adobe Audition), animatsiya (Alias Maya) va grafik 
muharrirlari (Adobe Photoshop, Corel Draw), kompyuter hujjat tartibi 
vositalari (Page Maker, Venture), matnlarni skanerlash va tanib olish 
(Fine Reader), prezentatsiyalar tayyorlash (Power Point); 
➢ kodeklarni kodlash va dekodlash; 
➢ musiqa disklari yaratish, raqamli fotosuratlarni ko‘rish, albom 
yaratish va musiqa bilan birga rasm galereyalari va boshqalar. 
Multimedia ma’lumotlarini qayta ishlash va siqish uchun formatlar 
ishlatiladi: matn, grafik, ovozli ma’lumotlarni siqish, video ma’lu-
motlarini siqish. 

---

104 
Matn txt, doc, rtf, pdf, html formatlari. Deyarli barcha multimedia 
qurilmalari sukut bo‘yicha ushbu umumiy matn formatlarini o‘qish va 
ular bilan ishlash uchun tuzilgan. 
Grafik formatlari: JPEG, GIF, BMP, TIF (statik) va MJPEG, DVI, 
Wavelete (dinamik, animatsiya yaratish uchun). Tarmoq grafikalari 
asosan ikkita formatda – JPEG (Joint Photographies Experts Group) va 
GIF (Graphics Interchange Format) bilan ifodalanadi. Ushbu 
formatlarning har ikkalasi ham siqiladi, ya’ni ulardagi ma’lumotlar 
allaqachon siqilgan. Ushbu formatlarning har biri «sifat – fayl hajmi» 
nisbatini boshqarish imkonini beruvchi bir qator moslashtirilgan 
parametrlarga (siqish parametrini o‘z ichiga oladi) ega. Tasvir sifatining 
ongli ravishda pasayishi tufayli, idrokka deyarli ta’sir qilmaydi, grafik 
faylning hajmini deyarli 25 marta kamaytirish mumkin. GIF formati 24-
bit rangini qo‘llab – quvvatlaydi, 256 ranggacha bo‘lgan palitrada, 24 
million rang palitrasida (haqiqiy rang) JPG-16,8-bit rangini o‘z ichiga 
oladi. Ushbu formatlar Adobe Photoshop, Adobe Illustrated, Paint 
Brash, Corel Draw va boshqalar kabi taniqli grafik paketlarda keng 
qo‘llaniladi. 
Ovoz ma’lumotlarini siqish formatlari: AIF, ASF, AU, AVI, BUN, 
MID, MR2, MP3, MPEG, SND, WAV, WRK. Bugungi kunda eng 
mashhur formatlar AU (Sun Microsystems) va WAVE (Microsoft). 
Internet orqali audio ma’lumotlarni uzatish uchun eng maqbul bo‘lgan 
MP3 formati. Audio CD sifati bilan bir xil sifatli audio fayllarni olish 
imkonini beradi, lekin 4 dan 20 martagacha bo‘lgan hajmni kamaytiradi. 
Video ma’lumot siqishni formatlari – JTC1 quyi qo‘mitasi 
shafeligida yaratilgan xalqaro standartlar oilasi tomonidan amalga 
oshirilgan formatlar-harakatlanuvchi rasm Experts Group (MPEG) 
ekspert guruhi. Guruhning rasmiy nomi ISO / IEC JTC1 SC29 WG11. 
Uning vazifasi audio va video signallarni kodlashning yagona 
standartlarini ishlab chiqishdan iborat. MPEG standartlari CD-i va CD-
Video texnologiyalarida qo‘llaniladi, DVD standartining bir qismi 
bo‘lib, raqamli radioeshittirish, kabel va sun’iy yo‘ldosh televideniyesi, 
internet radio, multimedia kompyuter mahsulotlari, ISDN kanallari 
orqali aloqa va boshqa ko‘plab elektron axborot texnologiyalari va 
tizimlarida faol qo‘llaniladi. Standartlar oilasi tez o‘sib bormoqda: 
2001da multimedia tuzilmalarini tasvirlaydigan mpeg-21 (Multimedia 
Framework) standarti 2006 yilda paydo bo‘ldi. – juda muhim standartlar 

---

105 
guruhi: MPEG-A (Multimedia dastur formati), MPEG- B (Multimedia 
System Technologies), MPEG-C (Multimedia Video Technologies), 
MPEG-D (Multimedia Audio Technologies), MPEG-E (Multimedia 
Midllware) va MPEG-U3D (Multimedia Universal 3D fayl formati). 
Bugungi kunga kelib, professional bo‘lmagan foydalanuvchilar 
ommaviy axborot vositalari uchun eng ko‘p ishlatiladigan MPEG-1, 2, 
3, 4 formatlarini bilishadi. MPEG-1 formati harakatlanuvchi tasvirlarni 
va tegishli audio oqimlarni 1,5 Mbit/s gacha bo‘lgan ma’lumotlarni 
uzatish tezligi bilan kodlash va siqish uchun yaratilgan. Ko‘pgina 
telekanallar MPEG-2 standartiga o‘tishadi-ushbu standartga muvofiq 
siqilgan signal televizor yo‘ldoshlari orqali efirga uzatiladi, katta 
hajmdagi videolarni arxivlash uchun ishlatiladi. MPEG-3 formati 
dastlab 20-40 Mbit/s ma’lumotlar oqimi tezligida yuqori aniqlikdagi 
televizion tizimlarda (High Defenition Television – HDTV) foydalanish 
uchun mo‘ljallangan, ammo keyinchalik MPEG-2 standartining bir 
qismi bo‘ldi. MPEG-4 formati uchta soha uchun media ma’lumotlarini 
raqamli vakillik bilan ishlash tamoyillarini belgilaydi: interaktiv 
multimedia, grafik ilovalar va raqamli televidenie.