«Shaxsning hissiy holati» tushunchasi. «Iroda» tushunchasi va uning jarayonlari

Iroda xaqida tushuncha

■ Ixtiyorsiz harakatlar anglashilmagan yoki yetarli darajada anglanmagan mustaqqil (mayllar, kursatmalar vash u kabilar)ning paydo bo'lishi natijasida amalgan oshiriladilar. Bilan aql impulsiv harakterga ega bo'lib, ularning aniq rejasi bo'lmaydi. Odamning sarosimalik affekti, daxshat, ajalanish vashuning kabi boshka xolatdagi xatti harakatlari ixtiyorsiz harakatlarga misol bo'la oladi.
Iroda akti uning strukturasi
■ Ixtiyoriy harkatlar maqsadni anglashi va maqsadning amalga oshirilshini ta'minlaydigan operatsiyalarni taxminan tasavvur qilishni taqozo qiladilar. Ixtiyoriy harakatlarning aloxida guruxini irodaviy harakatlar deb atalgan harakatlar tashkil qiladilar. Maqsadga erishish yo'lida turgan karama krashiliklarni bartaraf qilish uchun zur berish bilan bog'liq bo'lgan va ma'lum maqsadga yo’naltirilgan ongli harakatlar irodaviy harakatlar deb nomlanadi.
■ Iroda inson aktivligining aloxida formasidan iboratdir. Iroda odamning o'z xatti haraktalarini o'zi boshkarshini, bir kator boshka intilish bilan aqllarni tormozlashini taqozo qiladi; iroda ongli ravishda kuyilgan maqsadga muofik turli harakatlar katorini tashkil qilishi ko'zdato'tadi. Irodaviy faoliyat shundan iboratki, bunda odam o'z-o'zini idora qiladi, o'zini kulga oladi, o'zining xususiy ixtiyorsiz impulslarini nazorat qiladi va kerak bo'lib kolgan paytda ularni yo’kotadi.
Irodaning namoyon bo'lishi, ya’ni odam tamonidan turli ishlarning va irodaviy harakatlarning setemali tarzda amalga oshirilsh bunday ish harkatlarda ongning ishtirok qilishi bilan bogli shaxs aktivligidir.
Bog’cha yoshidagi bolalarda irodaviy qobiliyatlarni tarkib topishi
■ Masalan, kichkina bola o’ziga yoqqan yoki uni qiziqtirgan biron narsani ko’pgan paytida juda ko’p betartib (qo'l-oyoqlari, boshi bilan) harakatlar qila boshlaydi. Lekin harakatlarning birontasi ham ma'lum bir maqsadga qaratilgan bolmaydi.
Ilk bolalik yoshidagi bolalarning irodaviy harakatlarini rivojlantirishda nutqni egallash nihoyatda katta rol o'ynaydi. Bola nytqni egallab olgach, u kattalar bilan nutq orqali, munosabatga kirishadi, ularning topshiriqlarini quvonib bajaradi. Masalan, kichkina bolalar katta odamlarning "bu yoqqa kel", "mana bu yergao'tip", "qo'lingni ber" kabi topshiriqlariga bemalol tushunib sidqi dildan bajaradilar.
Irodaviy jarayonlar bilan bog'liq bo’lgan asosiy ixtiyoriy harakatlar bog’cha yoshidan boshlab yuzaga kela boshlaydi. Lekin kichik yoshdagi bog’cha bolalarida hali ixtiyorsiz harakatlar ustunlik qiladi. 3 yoshli bolaning ko’pgina harakatlari uning tafakkuriga emas, balki hissiyotiga tobe bo’ladi. Shuning uchun ham bu yoshdagi bolalar hali biron bir ishga o'zlarini majbur etish uddasidan chiqa olmaydilar.
Bog’chayoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida ular nutqining tobora o'sib borishi juda katta ahamiyatga ega. Tarbiyachilar va ota-onalar turli yoshdagi bolalarga og'zaki turda turli xil vazifalarni topshiradilar. Bolalar ayni chog'dagi o’yinlarni yoki boshqa qilayotgan ishlarini qo'yib, kattalarning topshirgan vazifalarini bajarishlari kerak.
Bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishi
E’tiboringiz uchun rahmat!
Buxoro-2023