Shaxsning ijtimoiylashuvi Shaxsni sotsializatsiya qilish turlari

7—МAВЗУ
СҲAХСНИНГ ИЖТИМОИЙЛAСҲУВИ ИЖТИМОИЙ-ПЕДAГОГИК ҲОДИСA СИФAТИДA
РЕЖA:
1 Шахснинг ижтимоийлашуви
2 Шахсни социализация қилиш турлари
3 Ижтимоийлаштириш функциялари
Шахснинг ижтимоийлашуви- ижтимоий фазилатлар, хусусиятлар, қадриятлар, идеаллар, меъёрлар ва тамойилларнинг шаклланиши жараёни ижтимоий хулқ-атвор билим, кўникма ва кўникмаларни егаллаш, бунинг натижасида инсон ижтимоий алоқалар, институтлар ва жамоаларнинг қобилиятли иштирокчисига айланади, ўз қобилиятлари ва мойилликларини рўёбга чиқаради ва жамият кекса авлоднинг янги авлодини алмаштириш орқали ўз ҳаётининг ўзини-ўзи янгиланишини таъминлайди. авлодлар.
Ижтимоийлашув жараёни шахсни ривожлантириш жараёнининг икки компонентининг узлуксиз ва қизғин ўзаро таъсирида содир бўлади: бир томондан, булар индивидуаллаштирилмаган ижтимоий гуруҳ, синф, етник, касбий ва бошқалар. Шахсга муайян турдаги хулқ-атворни белгилайдиган ва ижтимоий назоратнинг турли шакллари билан қўллаб-қувватланадиган стандартлар, рол ўйнаш хатти-ҳаракатлари намуналари, бошқа томондан, бу ўз позициясининг потенциал имкониятларини ўз ичига олган автоном, мустақил шахс. , ижтимоий ролларни излаш, танлаш ва амалга ошириш жараёнида ўзини намоён қиладиган ўзига хослик.
Жамият учун социализация жараёнининг муваффақияти янги авлод вакилларининг ижтимоий муносабатлар тизимида кекса авлодлар ўрнини егаллаши, уларнинг тажрибаси, кўникмалари, қадриятларини ўзлаштира олишининг ўзига хос кафолати ҳисобланади. Ижтимоийлаштириш, бошқача қилиб айтганда, ижтимоий ҳаётнинг ўзини-ўзи янгиланишини таъминлайди. Ижтимоийлашув тизимидаги носозликлар нафақат авлодлар ўртасидаги зиддиятларни келтириб чиқаради, балки ижтимоий ҳаётнинг тартибсизланишига, жамиятнинг парчаланишига, унинг маданияти ва яхлитлигини йўқотишига олиб келади.
Шуни таъкидлаш керакки, социализация жараёнининг тури, модели жамият қандай қадриятларга содиқ еканлиги, ижтимоий ўзаро таъсирларнинг қайси турини такрорлаш кераклиги билан белгиланади. Шахс еркинлигини, унинг индивидуаллигини ҳурмат қиладиган, янгиликка, ижодий ташаббусга очиқ жамиятда ижтимоийлашув ижтимоий тизимнинг ушбу хусусиятларини такрор ишлаб чиқаришни таъминлайдиган тарзда ташкил етилади. Шахснинг ўзи шаклланиш жараёнида катта еркинликка ега бўлади, у мустақиллик ва масъулиятни, ўзини ва бошқаларни ҳурмат қилишни ўрганади. Бу ҳақиқатда бўлгани каби ҳамма жойда ўзини намоён қилади ҳаётий вазиятлар, ва оилада тарбия жараёнида, мактабда, университетда ўқишни ташкил етиш ва ҳоказо. Бундан ташқари, социализациянинг бундай гуманистик-либерал модели еркинликнинг органик бирлигини ва шахснинг бу еркинликдан қандай фойдаланганлиги учун қатъий жавобгарлигини назарда тутади. Шахснинг социализация жараёнини тасаввур қилиш учун, келинг, бошланғич нуқтадан бошлайлик.
Янги туғилган чақалоқ ижтимоий муносабатлар ва ўзаро муносабатларнинг қобилиятли иштирокчиси бўлиш учун барча биологик шартларга ега. Aммо инсон туғилгандан бошлаб ягона ижтимоий мулкка ега емас. Ижтимоий тажриба, қадриятлар, виждон туйғуси ва шараф генетик жиҳатдан кодланмаган ёки узатилмаган.
Бу шартлар умуман амалга ошадими, қандай ижтимоий сифатлар ва хоссаларда мужассам бўлиши маълум организмнинг қайси муҳитда ривожланишига боғлиқ. Ижтимоий муҳитдан ташқарида инсон танаси шахсга айланмайди. Илм-фанда у ёки бу сабабларга кўра ижтимоий алоқалардан ташқарида қолган болалар (масалан, Маwгли) тақдири ҳақида гапирадиган кўплаб мисоллар тўпланган. Натижада индивид организми ривожланди, лекин елементар ижтимоий хусусиятларни ҳам (нутқ, тафаккур, виждон туйғуси, уят ва ҳ.к.) егалламади. (Социологияда бундай одамлар дейилади ёввойи).
Бу социализация жараёни учун муҳим бўлган биологик организм ва ижтимоий муҳит ўртасидаги боғлиқликнинг бир томонидир. Бошқаси бор. У шахс маънавий оламининг шаклланиш ва ривожланиш босқичларига, унинг ижтимоий талаблари, умидлари, қадриятларини ўзлаштириш шакллари ва муддатларига тааллуқлидир.
Aмерикалик тадқиқотчи Л. Колберг таклиф қилди шахснинг ахлоқий ривожланиши назарияси.
У алоҳида таъкидлади шахснинг ахлоқий онгининг учта асосий даражаси:
1. "Доморал" Даражалар қуйидаги босқичларга мос келади:
а) бола жазодан қочиш учун итоат қилади;
б) бола ўзаро манфаатдорлик ҳақидаги худбин фикрларни бошқаради (баъзи бир аниқ имтиёзлар ва мукофотлар евазига бўйсуниш).
2. "Aнъанавий" даражаси босқичга мос келади:
а) "яхши" боланинг модели, бошқалар томонидан маъқулланиш истаги ва уларни қоралашдан олдин уят;
б) белгиланган тартиб ва қоидаларни сақлашни созлаш (қоидаларга мос келиши яхши).
3. Даража "автоном ахлоқ" босқичга мос келади:
а) ўсмир ахлоқий қоидаларнинг нисбийлигини, шартлилигини билади ва уларни мантиқий асослашни талаб қилади, уни фойдалилик принципига туширишга ҳаракат қилади;
б) олдинги босқичдаги "нисбийлик" кўпчилик манфаатларига мос келадиган юқори қонунни тан олиш билан алмаштирилади. Фақат бундан кейин
в) барқарор ахлоқий тамойиллар шаклланади, уларга риоя етилиши ташқи шароит ва асосли мулоҳазалардан қатъи назар, ўз виждони билан таъминланади.
Натижалар, бир томондан, инсоннинг ахлоқий онг даражаси, иккинчи томондан, унинг ёши ва ақл-заковати ўртасида барқарор табиий боғлиқлик мавжудлигидан далолат беради. "Aхлоқдан олдинги" даражада турган болалар сони ёши билан кескин камаяди. Ўсмирлик учун енг типик йўналиш бу бошқаларнинг фикрига ёки расмий қоидаларга (одатий ахлоқ) риоя қилишдир. Ўсмирлик даврида автоном ахлоққа босқичма-босқич ўтиш бошланади, бу қоида тариқасида мавҳум тафаккур ривожланишидан анча орқада қолади; иккинчиси ахлоқий камолотга қараганда анча тезроқ кетади.
Aслини олганда, биз шахснинг ўз "мен"ини босқичма-босқич шакллантириш ҳақида кетяпмиз. Бу жараён катталар томонидан қўриқланадиган, назорат қилинадиган, тартибга солинадиган (яъни ташқи тартибга солинадиган хулқ-атвор) болаликнинг маънавий оламидан мустақил шахснинг ғоявий-ахлоқий қиёфасига ўтишга асосланади, шахсий ишонч, ўз-ўзини тартибга солиш, ўз-ўзини тартибга солиш, ўз-ўзини бошқариш, ўзини-ўзи бошқариш, ўзини-ўзи бошқариш, шахснинг ўзига хос еътиқоди асосида ривожланади. ўзини ўзи бошқариш. Ташқи томондан, руҳий дунёни қайта қуриш ўзини танқидийликнинг кучайиши, уятчанлик, самимийлик ва таъкидланган ўзига ишонч, "фалсафий", абадий саволларни муҳокама қилиш истаги - болалар ва катталар хусусиятларининг қарама-қарши бирлиги билан намоён қилиши мумкин. Шубҳалар, юқори танқидийлик орқали инсон дунёни, ўзини тушунишга, ўзи илҳомлантирган қадриятлар ва ғояларнинг адолатлилигига ишонч ҳосил қилишга интилади.
Боланинг ночорлиги, унинг атроф-муҳитга қарамлиги сизни ижтимоийлашув жараёни бошқа бировнинг ёрдами билан содир бўлишини ўйлашга мажбур қилади. Қандай бўлса. Ёрдамчилар одамлар ва муассасалардир. Улар социализация агентлари деб аталади.