Shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoiylashuvi Reja Individ va shaxs tushunchasi

Ijtimoiylashuv – inson tomonidan jamiyatda hayot kechirish imkonini 
beruvchi bilimlar, normalar va qadriyatlar tizimining o’zlashtirilishi jarayoni. 
Ijtimoiylashuv – inson tomonidan kishilik madaniyatining, xususan milliy 
madaniyat an’analarining o’zlashtirib borilishi jarayoni sifatida ham talqin etilishi 
mumkin. Madaniy muhitga moslashish jarayoni sifatida ijtimoiylashuv insonning 
butun umri bo’yi davom etadi, biroq bu jarayon bolaning ikki yoshdan olti 
yoshgacha bo’lgan davrida boshlanadi. Mazkur davrda bola madaniy qadriyatlarni 
o’rganish jarayonidan uzib qo’yilsa, ijtimoiylashuv jarayoni to’xtab qoladi. 
Insonning madaniy an’analarni o’zlashtirishi jarayoni uning individualligining 
shakllanishi bilan hamohangdir. Ijtimoiylashuvning ijtimoiy funksiyalari 
quyidagilar: 1) ijtimoiy-tarixiy jarayon subyektini Shakllantiradi; 2) madaniyat va 
sivilizasiya taraqqiyotida vorisiylikni ta’minlaydi; 3) individni ijtimoiy muhitga 
moslashtirish orqali jamiyatning to’qnashuvlarsiz taraqqiy etishiga zamin yaratadi
2
.
Shaxs rivojlanishida ijtimoiy munosabatlarning o’rni muhim sanaladi. 
Ijtimoiy munosabatlar – odamlar o’rtasida turli aloqalar bo’lib, bunday 
munosabatlar ularning birgalikdagi moddiy va ma’naviy faoliyati natijasida qaror 
topadi.
Shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit va tarbiyaning tutgan o’rni 
Fanda odamning shaxs sifatida rivojlanishiga biologik va ijtimoiy 
omillarning ta’siri o‘rtasidagi munosabatni belgilashga oid munozara ko‘pdan 
buyon davom etmoqda. 
2
Falsafa: qomusiy lug’at (Tuzuvchi va mas’ul muharrir Q.Nazarov). – Т.: Sharq, 2004. – 496 b. (147-148b). 

---

Insonning shaxs sifatida, rivojlanishida ijtimoiy hodisalarning ta’siri kuchli 
bo‘ladimi? Yoki tabiiy omillar yetakchi o‘rin tutadimi? Balki tarbiyaning ta’siri 
yuqoridir? Ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabat qanday? 
Fanda biologik yo‘nalish deb nomlangan nuqtai nazar yetakchi o‘rinlardan 
birini egallab, uning vakillari Aristotel, Platonlar tabiiy-biologik omillarni yuqori 
qo‘yadi. Ular tug‘ma imkoniyatlar, taqdir, tole har kimning hayotdagi o‘rnini 
belgilab bergan, deydilar. 
XVI asr falsafasida vujudga kelgan preformizm oqimi namoyandalari esa 
Shaxs rivojlanishidagi naslning roliga katta baho berib, ijtimoiy muhit va 
tarbiyaning rolini inkor etadi. 
Xorij psixologiyasidagi yana bir oqim – bixeviorizm XX asr boshlarida 
yuzaga kelgan bo‘lib, uning namoyandalari, ong va aqliy qobiliyat nasldan-naslga 
o‘tib, insonga u tabiatan berilgan, deyiladi. Mazkur ta’limot vakili amerikalik olim 
E.Torndaykdir.