Shovqin va titrashdan himoyalanish texnik vositalarning guruhlanishi va

Tovush yo’tish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymatlari. 
Materiallar
Sundirgichlardagi tovush yo’tish koeffitsiyentlarining
hisoblash uchun ishlatiladigan urta geometrik
chastotalardagi kiymatlari, Gs. 
63
125
250
500
1000 2000 4000 8000
Lub, kapron tolalari,
paxta, shisha tolasi 
0,22
0,30
0,51
0,61
0,70
0,72
0,60
0,50
Gisht kukuni 
0,20
0,26
0,42
0,50
0,53
0,52
0,50
0,48
Shovqinni sundirish uchun sexlarda bundan tashkari labirintlar ( rasm) qo’llaniladi. 
Aerodinamik shovqinlarda sundirgichlarning turlari va ulchamlari ulardan o’tayotgan
havoning hajmi, tezligi va shovqinning talab qilinadigan darajasi va boshka sharoitlar
boglik. 
Bundan sundirgichning kundalang kesim yuzasi kuyidagi formula bo’yicha
hisoblanadi:
13

---

(5.13)
Bu yerda Q - sundirgichdan o’tadigan havoning hajmi, m
3
/s;
V
ykb
- sundirgichda havoning yo’l kuysa bo’ladigan tezligi, m/s; jamoat va ma’muriy
binolarda V
ykb
=4-10 m/s va to’qimachilik sanoati korxonasi binolarida - 12 m/s gacha kabul
kilingan (tezlik 12 m/s bo’lganda glushitelning uzunligi 1 m qilib olinadi). 
Umuman sundirgichning uzunligi kuyidagicha hisoblanadi: 
m (5.14)
bu yerda  L
td
- sundirgichda shovqinning talab qilinadigan darajadagi kamayishi,
dB;

L - sundirgichda shovqinning xar bir metriga to’g’ri keladigan kamayishi, dB.
Ma’lumki, sexlardagi shovqin darajasi fakatgina manbalardan to’g’ridan-to’g’ri
kelayotgan tovushlar hisobigagina emas, balki aks-sado (ya’ni, kaytgan tovushlar) hisobiga
xam oshishi mumkin. Bunday xollarla, manba shovqinini kamaytirish imkoni bo’lmasa,
kaytgan tovushlar energiyasini sundirish sexning ichki devor va shiftlari tovush yo’tuvchi
koplamalar bilan koplanadi hamda shiftlarga kub, konus va boshka shakllarda tovush
yo’tuvchi materiallar osib kuyiladi. YA’ni xonalarga akustik ishlov beriladi. 
Odatda xamma qurilish materiallari tovush yo’tish xususiyatiga ega, lekin ularning
tovush yo’tish koeffitsiyentlari () xar xil. Gisht, beton va shunga uxshash qurilish
materiallarida =0,01-0,05 bulib, bu juda kamdir. Xonalarga akustik ishlov berishda  urta
chastotalarda 0,2 dan yukori bo’lgan materiallar ishlatiladi. 
Kupincha xonlarga akustik ishlov berishda rasmda ko’rsatilgan materiallar va
shakllar qo’llaniladi. Akustik plitalar (4) shiftlarga to’g’ridan-to’g’ri yoki ma’lum masofa
koldirib biriktiriladi. Bu plitalar, shisha, kapron, minearl tollardan hamda xar xil
biriktiruvchi moddalar bilan korishtirilgan yogoch kipiklari, polivinilxlorid va shunga
uxshash govak materiallardan yasalib, ularni buyab yoki ma’lum formalarda ishlab
chiqariladi. 
Bu plitallarning tovush yo’tish xususiyatlari govak materiallarning kalinligiga,
tovushning chastotasiga va plita bilan devor orasida havo katlami bor yoki yukligiga
boglikdir.
Ayni paytda bu koplama 20-200 mm ni tashkil kiladi, bunda asosan urta va yukori
chastotalardagi tovushlar yo’tiladi. 
Ishchilarni shovqindan saqlashning samarali turlaridan yana biri, shovqin manbalari
bilan ish joylari orasiga o’rnatiladigan ekranlar. Ekranlarning akustik afzaligi ularning
orqasida tovush to’lqinlari qisman o’ta oladigan zona xosil qilishdan iboratdir. Shovqinning
ekrandan ktish darajasi ekranning ulchamiga va tovushning to’lqin uzunligiga boglikdir
eKranning bir xil ulchamida tovush to’lqin uzunligi qancha katta bulsa, ekran ortida tovush
o’ta oladigan zona shuncha kichik bo’ladi. Shuning uchun ekranlar asosan urta va yukori
chastotali shovqinlardan tusish uchun ishlatiladi. Past chastotalarda ekranlar kam
samaralidir. Shovqin darajasi yukori bo’lgan ayrim sexlaridagi ish joylari, masalan,
operatorlarning boshkarish pultlari shovqindan himoyalangan kabinalarga joylashtiriladi. 
14

---

Shovqinning zararli ta’siridan himoyalanish uchun kuyidagi tadbirlar amalga
oshiriladi:
-shovqinli uskunalar past shovqinli uskunalar bilan almashtiriladi;
-shovqinli uskunalar sexda eng kam odam ishlaydigan vaqtda ishlatiladi;
-korxona xududi kukalamzorlashtiriladi;
-shovqin manbaidan chiqadigan shovqin pasaytiriladi;
-shovqinning tarkalishini cheklash choralari quriladi;
-shovqin sundirgichlardan foydalaniladi;
-shovqinni tusadigan dastgoxlar (ekranlar) qo’llaniladi;
-tovush o’tkazmaydigan gifloflar yordamida shovqinning atrofga tarkalish
kamaytiriladi; 
-shovqin ta’sirlaridan himoyaladigan yakka tartibdagi himoya vositalaridan
foydaniladi. 
Ishlab chiqarishda shovqinni pasaytirishga shovqin manbaining uzidayok shovqin
sabablarini bartaraf etish va uning tarkalish darajasini kamaytirish yo’li bilan erishish
mumkin.
Shovqinga qarshi kurash maksadida tovush yo’tadigan hamda tovush o’tkazmaydigan
ashyolar va konstruksiyalarda foydalaniladi. Havo yo’llari buylab tarkaladigan aerodinamik
shovqin xar xil tuzilishdagi sundirgichlar yordamida paysaytiriladi. Rasmda shovqin
sundirgichlarning eng kup tarkalgan sxemalari keltirilgan. 
Naychasimon shovqin sundirgichlari kvadrat yoki turtburchak kesimli qilib
tayyorlanadi. Tovush yo’tadigan katlamning kalinligi 700 mm. Shovqin sundirgich turi
havo sarfiga, ruxsat etilgan tezliklarga karib tanlanadi. 
Shovqinga qarshi kurashning asosiy usuli kushni xonadagi shovqin darajasini
pasaytirdigan tovush o’tkazmaydigan uskunalar o’rnatishdir. Devor va pardevorlarning
tovush o’tkazmaslik xossasi oshirish yoki ularning ogirligini kamaytirish uchun oraligida
havo tirkishi bo’lgan xar xil to’siqlarni qo’llash tavsiya etiladi. 
Zichlovchi ashyolar sifatida yushmok rezanilar, toshpaxta (asbest) chilviridan, bitum
shimdirlagan losdan, ruberoid foydalanish mumkin. 
jadval