Shovqin va titrashdan himoyalanish texnik vositalarning guruhlanishi va

Tovush yo’tadigan koplamalarning texnik ko’rsatkichlari
Nomi, GOST,
TU
Tashki
ulchamlari,
mm
Zichligi, kg/m
3
Namga
chidamlik
darajasi
O’tga
chidamlik
darajasi
Mineral
paxtadan
ishlangan
akustik PA/O
plitasi, TU
21.24.16-63
Akmirang,
TUMBI
300x300x20
300
Namga
chidamsiz
Yonmaydi
1.368-67 PPM-
80 plitasi TU
21.24.8-68
500x500x60
80
Namga
chidamsiz
Yonmaydi
PPM-80 plitasi
Tu 21.24,8-68
(shisha mato
bilan birga) 
“
“
“
“
E-O (GOST
8481-61),
16

---

stellit, TU 81-
63
500x500x700
150
Yarim namga
chidamli
Yarim 
yonmaydigan
Gipsdan
yasalgan plita,
IV 283-67
500x500x10
-
-
-
Tikma mineral
paxtalar, TV
21.24.10-68
500x500x100
100
Namga
chidamli
Kiyinlik bilan
yonadi
Shisha tola, TV
21.01.224-69
500x500x10
15
Namga
chidamsiz
Yonmaydi
Titrashni kamaytirish yo’llari va ultra va infratovushdan himoyalanish. 
Titrash kishi organizmiga salbiy ta’sir kiladi, natijada ish unumdorligini pasaytiradi,
kupincha ogir kasbiy kasallik - titrash kasalligiga olib keladi. Shuning uchun titrashga
qarshi tabbirlarga aloxida axamiyat beriladi. 
Titrash kasalligi kasbiy kasalliklarga kiradi. Bu kasallikni boshlangich davridagina
yaxshilab davolash mumkin. Titrash kasalligini davolash, ayniksa, kasallik ruju kilgan
xolatlarda uzoq muddatda davolanadi. Kup xollarda kasallik o’tib ketsa, nogironlikka olib
kelishi mumkin. 
Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish kuyidagi usullarda olib boriladi: 
-titrashni keltirib chiqarayotgan manbaga ta’sir qilish;
-rezonans xolatidan chiqarish;
-titrashni dempferlash; 
-titrashni dinamik sundirish;
-mashina va qurilish elementlarining konstruktiv elementlarini uzgartirish;
-titrashni ixotalash va shaxsiy himoya vositalarini qo’llash.
Mexanizatsiyalashgan, elektr yoki havo asboblari yordamida ishlaganda, kulni
titrashdan saqlash uchun maxsus kulkoplar, kistirma va plastinalardan tashkil topgan
shaxsiy himoya vositalaridan foydalaniladi. Shaxsiy himoya vositalariga kuyiladigan
umumiy talablar GOST 12.4 002-74 da belgilangan. Titrash kasalligini oldini olish uchun
titrash mavjud bo’lgan ishlarda maxsus ish tartibi qo’llaniladi. Masalan, titrash mavjud
bo’lgan mashinalarida umumiy ish vaqti semenaning 2-3 qismidan oshmasligi kerak. Bunda
tinmasan ishlash vaqti 15-20 min va dam olish vaqtlari bo’lishi kerakligi kuzda to’tilgan.
Ishni tashkil qilishda titrashli operatsiyalarni titrash bo’lmagan ishlar bilan almashtirib
turish kerak. 
Titrashni ulchash ST SEV 1931-78 “Titrash. Ulchov o’tkazish uchun umumiy talablar”
da belgilanadi. Titrashni ulchash uchun kupgina asboblar mavjud, bulardan standart oktava
filtrli ISHV-1 hamda VIP-2., VR-1 va bokalar. Chet elda chiqaraladigan asboblardan RFT
(Germaniya) hamda “Bryo’l va Kyer” firmasining (Daniya) asboblaridir. 
Texnologik uskunaning ashyoviy sigimi kamaytirilganni xolda uning tezligi
oshirilganda ularning titrashi kuchayadi. Titrash (vibratsiya) tebranishlar chastotasi,
titrashdagi siljish amplitudasi va titrash tezligi bilan ifodalanadi. Uzoq vaqt mobaynida
17

---

titrash ta’sirida bo’lish ishlovchining sogligi va mexnat unumdorligiga yomon ta’sir
etibgina kolmasdan, balki ogir kasbiy- titrash kasalligiga olib keladi. 
Inson organizmiga ta’sir ko’rsatish tarzigan kura titrashlar maxaliy va umumiy bo’ladi.
Titrashdan himoyalanish uchun armotizatorlar va yakka tartibda himoyalash vositalari
sifatida titrashni sundiruvchi kulkop hamda poyabzal qo’llaniladi. Amortizatorlar sifatida
kigiz, rezina, pulat prujinali titrov izolyatorlari va shu kabilardan foydaniladi. 
Binolarning tarkibi qismlariga motorlar, mashinalarning titrashini kamaytirish
maksadida, motorlar poydevorlarining ostiga rezinadan, polivinil smolalardan tayyorlangan,
shisha tola bilan kuchaytirilgan kistirmalar kuyiladi. 
Titraydigan mashina va asboblar bilan ishlaydigan ishchilarrni xizmat vaqtidan
tashkari ishlatish man etiladi. 16 yoshga tulmagan yoshlar, xomilador ayollar, oshkozoni
ogriydigan va kon bosimi bor kishilarga bunday uskunalarda ishlash etiladi.
Ultratovush muxit 11200 dan 10
9
Gs gacha doirada mexaniq tarzda tebranmada yuzaga
keladi. 
Sanoatda detallarni tozalash va yogsizlantirish, metallarga mexaniq ishlov berish
uchun 18000-30000 Gs chastotali ultratovush tebranishlari keng qo’llaniladi. 
Ultratovush odamga havo muxiti orqali, shunigdek, suyuk muxit va kattik jismlar
orqali ta’sir kiladi. 
Ultratovushli kurilmalarda ishlaydigan ishchilarning boshi ogriydi, tez charchaydi,
yaxshi uxlay olmaydi, kuzi xiralashdagi, ogzi kurib kolaveradi, korni ogriydi, ishtaxasi
bo’lmaydi, tanasi va terisining xarorati ko’tariladi, yurak urishi susayadi, kon bosimi
pasayadi hamda termoregulyatsiyasi buziladi. 
Ultratovush bilan ishlayotganda yakka tartibdagi himoya vositalari sifatida shovqin
sundirgichlar va maxsus kulkoplardan foydalanish lozim. 
Xozirgi vaqtda ishlab chiqarishda va transportda infratovush chastotali tovush keng
tarkalgan. U katta ventilyatorlar, ichki yonuv dvigatellari ishlayotganida paydo bo’ladi. 
Shaxsiy himoya vositalari. 
Eshitish a’zolarini himoya qilish vrsitalari uz vazifasi va konstrusiyasi bo’yicha uch
turga bulinadi: naushniklar-kulok suprasini yopib turadi, tikinlar-tashki eshitish kanalini
yopib turadi, tikinlar-tashki eshitish kanalini yopib turadi, shlemlar -kallaning bir qismini va
kulok suprasini berkitib turadi. Bularni qo’llash ayrim oktava chiziklarida tovush bosimi
satxini 35-40 dB mikdorda kamaytiradi. Shunisi dikkatga sazovorki, ular ayniksa kishi
organizmi uchun xavfli bo’lgan yukori chastotali shovqinlarni pasaytirishda yaxshi samara
beradi. 
To’qimachilik sanoatining shovqinli sexlarida eshitish a’zolarini himoya qilishga
zarurat seziladi. Ularni tanlash shovqinning jadalligiga va ishchining shaxsiy
xususiyatlariga boglik. Tovush bosimi satxi 120 dB gacha bo’lgan jadal shovqinlar ta’sir
kilayotgan sharoitda VSNIIOT - 2M turiga mansub naushniklarni qo’llash tavsiya etiladi (
a rasm). Tukuv, kalavalash va kayta urash sexlarida kichik gabaritli VSNIIOT - 4A turiga
mansub naushniklarni qo’llash maksadga muvofik ( b rasm). VSNIIOT - 2M naushnigi
ishlatishga kulay va spektrning yukori chastotali qismida samaralidir, VSNIIOT - 4A
naushnigi ulchamlari kichik va yengil, lekin ularning akustik samaradorligi biroz past. 
Jadval.