Shuhratjon ahmadjonov o’zbekiston futboli va jch-2010-2014

kaltaklagani va bunga qarshi men yozgan maqolam fotosurat bilan birga 20-paragrafda bayon etilgan.  
Beshinchidan, o’zbek referisi Ravshan Ermatov 19-Jahon chempionatida yaxshi hakamlik qilgani va 
futbolimizda adolatli hakamlik haqida yangi 22-paragrafni yozdim. 
Oltinchidan, 2010 yil 11 iyul kuni final o’yin bilan tugagan 19-Jahon chempionatida Ispaniya milliy terma 
jamoasi Hollandiya milliy terma jamoasini 1:0 hisobi bilan yengib, o’z tarixida birinchi marta Jahon 
chempioni bo’ldi. Buning siri nimada, degan savolga javob berish uchun 28-paragrafni qo’shdim. 
Yettinchidan, 20-Jahon chempionati 2014 yil Braziliyada bo’ladi. Shu chempionat final bosqichiga 
O’zbekiston futbol terma jamoasi bora olishi uchun nima qilmoq kerak, degan savolga qisqacha javob berish 
maqsadida kitobimda 29-paragrafni yozdim. 
Sakkizinchidan, ajoyib futbol sharhlovchisi, jurnalist, shoir Xayrulla Hamidovni O’zbekistondagi politsiyaviy 
rejim sudi 2010 yil 27 may kuni “Jihodchilar” diniy-ekstremistik guruhiga aloqadorlikda aybdor deb topdi va 
uni nohaq 6 yilga ozodlikdan mahrum qildi. U yozgan “O’zbeklarga nima bo’layapti?” nomli ajoyib she’rini 
va uning fotosuratini kitobim ilovasida keltirdim.
Futbol sohasida juda ko’p qiziqarli faktlar bor. Barchasini qamrab olish iloji yo’q. 
Kitobimda kamchiliklar ham borligi turgan gap. Agar o’quvchi kitobim haqida o’z tanqidiy fikr-
mulohazalarini yozib yuborsa, keyingi nashrida ularni hisobga olib tuzatish va qo’shimchalar kiritishga 
harakat qilaman, Alloh xohlasa. 
M U Q A D D I M A
“F u t b o l (ingl. fut – oyoq, ball – to’p) – sport o’yini. 2 darvoza (7,32X2,44 m) li maxsus maydon (90-120X45-
90) da to’p bilan jamoa bo’lib o’ynaladi. Futbol to’pining og’irligi 410-450 g, aylana diametrining uzunligi 68-
70 sm, o’yinning asosiy vaqti 90 minut (45 minutdan 2 bo’lim, 12-15 minut tanaffus). Maydonda ikkala 
jamoada 11 kishidan bo’ladi. O’yindan maqsad raqib darvozasiga to’pni oyoq yoki gavda qismlari bilan 
(qo’ldan tashqari) kiritishdan iborat. Faqat darvozabonlargina qo’l bilan o’ynashi mumkin (jarima 
maydonchasida).” [9, 9-j., 345-b.]
8

Inson, insoniyat va uning ishlari, kechmishlari - bu katta olamdir, olam-olam axborotlar manbaidir. Mana shu 
katta olam ichida bir necha olamlar bor. Shulardan biri millionlar o’yini bo’lgan, milliardlab kishilar 
muxlislik, ishqibozlik qiladigan FUTBOL OLAMIDIR! 
2006 yil 9 iyunidan 9 iyuligacha Germaniyada bo’lib o’tgan 18-Jahon chempionatini bir paytning o’zida Yer 
yuzida 1,5 milliardgacha kishi stadionlarda va oynai jahon ekranlari orqali tomosha qildilar. O’sha 
olamshumul musobaqaning 64 o’yinini tomosha qilgan odamlarning umumiy soni 30 milliarddan (!) oshib 
ketdi. Ular orasida deyarli 64 o’yinni ko’rishga harakat qilgan men ham, shu kitobni o’qiyotgan va bir necha 
o’yinlarni zavq bilan ko’rgan o’quvchimiz ham bor edi. 
Futbol olamida voqealar, axborotlar, yutuqlar va muammolar shunchalik ko’pki, uni bitta kitobda qamrab 
olishning imkoniyati yo’q. Axir futbolning o’zi bolalar, o’smirlar, yoshlar, havaskorlar (olimpiyachilar), 
faxriylar, shuningdek erkaklar va ayollar professional futboliga bo’lingan. 
Men ushbu kitobimda jahon va O’zbekiston futboli tarixidan ayrim ma’lumotlar keltirib, asosan O’zbekiston 
erkaklar futbol terma jamoasi o’yinlari haqida yozdim va bir oz tahlil etdim, terma jamoa murabbiylari 
masalasini imkon darajasida yoritdim. Kitobda, shuningdek, O’zbekiston futbol federatsiyasi prezidentini 
tayinlashdagi ayrim xatolar va uning oqibatlari, O’zbekiston futbolini rivojlantirishga doir 1997 yilda yozgan 
15 betlik xatim, 2005 yil 31 maydagi piket va uning natijalari haqida bayon etdim hamda ba’zi bir xulosalarni 
yozdim.
Futbol deb atalmish ajoyib o’yinning O’zbekistonda ham millionlab muxlislari borligi ko’pchilikka ma’lum. 
Bu muxlislar orasida futbolni jonu dilidan ham yaxshi ko’radiganlar borki, ularga jahondagi boshqa 
mamlakat muhlislari ham, futbolchilari-yu mutaxassislari ham tan bermoqda. Shunday ikki nafar 
vatandoshimiz 2006 yil yozida Germaniyada bo’lib o’tgan 18-Jahon chempionatiga velosipedda 6500 chaqirim 
yo’l bosib, yetib bordilar va chempionatni o’sha yerda tomosha qildilar, o’zlari hurmat qiladigan Germaniya 
terma jamoasining mashhur darvozaboni Oliver Kan bilan uchrashib suhbatlashdilar, uning dastxatini ham 
oldilar. Kitobim muqaddimasida shu ikki futbol muxlisining safari haqida ma’lumot berib o’tsam. 
“Ikki marg’ilonlik muxlis Germaniyaning mashhur darvozaboni Oliver Kandan dastxat olish uchun 
Marg’ilondan Berlingacha bo’lgan 6500 kilometr masofani velosipedda bosib o’tishdi. Marg’ilonlik Akrom 
Ma’rufjonov va Musajon Homidovlar mart oyi boshida yo’lga chiqib, uch oy deganda velosipedda Berlinga 
yetib borishdi. Qanchalik murakkab va muammo bo’lmasin, mashhur darvozabon bilan yuzma-yuz 
ko’rishishga mavaffaq bo’ldilar ham. Futbolsevar, shu bilan birga sayohatparvar muxlislarning bunday 
matonatidan yoqa ushlaganini aytgan mashhur darvozabon Oliver Kan juda band bo’lishiga qaramay, 
o’zbekistonlik futbol fanatlariga o’z dastxatini berishga bajonu dil rozi bo’ldi. “Men bunday ishqibozlarni 
ko’rmaganman. Bu hayratlanarlidir”, deb hayratini yashirmadi Oliver Kan.
Xo’sh, hamyurtlarimizning Germaniya safari bilan bog’liq sarguzashtlari qanday amalga oshdi, safar 
davomida yuz bergan voqea-hodisalar nimalardan iborat? Bu to’g’rida hikoyamiz qahramonlarining o’zlari 
gapirib berishgani ma’qul deb topdim.
Akrom Ma’rufjonov: – Jahon chempionatini stadionlardan bevosita kuzatishni ancha oldindan maqsad 
qilgandim. O’zim va do’stim Musajon bilan uzoq muddat rejalarimizni pishirdik. Bizning maqsadimizni 
qo’llab-quvvatlagan ham, unga ishonmaganlar ham bo’ldi. Hattoki, ustimizdan kulganlarni aytmaysizmi. 
Shunda ikkilanmay Germaniya konsulligiga bordim. Konsullikda ishlaydigan xodimlardan biri suhbatlashib 
o’tirib, Yevropaga ketayapsiz, sizga ko’mak beradigan odam bo’lmaydi-ku, deb qoldi. Men esa, yo’q, Alloh 
menga yordam beradi, deb javob berdim. Shunda u qo’limdan pasportimni olib viza qo’yib berdi.
Biz Qozog’istonga kirganimizda havo juda sovuq edi. 14 mart kuni (2006 yil, A.Sh.) Qizil O’rdadagi poyezd 
vokzaliga kirdik, bir choy ichib olamiz deb. U yerda bizni militsiya xodimlari ushlashdi. Pasportlarimizni 
tekshirishdi, pasportning ichida deklaratsiyamiz bor edi. Deklaratsiyada pulimiz qanchaligi yozilgandi. 1200 
9

dollaru 36000 so’m pul bor edi. Shunda haligi militsionerlardan biri deklaratsiyani ko’rib dedi: “Ikkoving yuz 
dolardan berasan!” Men, nima aybimiz bor desam, “O’zbekistonga xabar beramiz: bular futbolga emas, 
boshqa ishlar bilan ketyapti”, – deb ancha yo’limizga to’g’anoq bo’lishdi. Xullas, ish shu darajaga borib 
yetdiki, biz cho’lda qolib ketdik.” [10]
“Bi-bi-si” jahon xizmati (radiosi) o’zbek shu’basi jurnalistlariga A.Ma’rufjonov 2006 yil 21 iyun kuni bergan 
intervyusida Qizil O’rda shahridagi nohaq tazyiq haqida bunday degan edi. Ularni tutgan Qozog’istonning 
Qizil O’rda shahridagi militsiya xodimlari ularda 1200 dollar va 36 ming so’m pul borligini bilgach, 100 
dollardan berishni talab qilishgan. Aks holda, sizlarning yoningizdan narkotik modda chiqdi, deb 
rasmiylashtiramiz va qamatib yuboramiz, deyishgan. Ular noiloj 100 dollardan militsiyonerlarga berishgan. 
Bunday razil usulni O’zbekistondagi ba’zi bir militsiya xodimlari fuqarolarga qarshi qo’llab, odamlarni 
talayotganligi ko’pchilikka sir emas. Qozog’istonda ikkala sayohatchining chodirini, qoplarini olib 
qo’yishgandi. Ular Qozog’istonda kuniga 70 chaqirimdan, Belorussiya va Polshada 100 chaqirimdan yo’l 
bosishgan. [11]
“- Cho’lning o’rtasida qolib ketibsizlar, keyin nima qildingizlar?
- Sovuqda junjikib o’tirgan paytimizda bir “KAMAZ” mashina oldimizga kelib to’xtadi. O’shlik o’zbek yigit 
ekan. Bizni poyezdga o’tqazib jo’natib yubordi Rossiyaning chegarasigacha. Yo’lda Voronej, Kursk, Oryol, 
Bryansk kabi shaharlardan o’tdik.
- Germaniyaga alal-oqibat qanday yetib bordingiz?
- Brestda qolib ishlashimizga to’g’ri keldi. Nimagaki, bizga Polshaning besh kunlik tranzit vizasini beramiz, 
deyishdi. Buning ustiga piyodalar yo’li yo’q, velosipedda emas, velosipedni yo mashina, yo poyezdga ortib 
Polsha hududidan o’tish kerak, deyishdi. Avtobus yoki poyezdga bilet olish uchun ishlab pul topishimizga 
to’g’ri keldi. Varshavada velosipedlarimizni yo’qotib qo’ydik. Menikini politsiya topib berdi, biroq sherigim 
uchun 35 dollarga velosiped sotib olishimizga to’g’ri keldi. 7 iyun kuni kechasi 12 dan 15 daqiqa o’tganda 
Germaniya chegarasidan o’tdik.
- Til masalasi qanday bo’ldi, misol uchun Rossiyadan chiqqandan keyin mana u yog’i Polsha, undan keyin 
Germaniya? Qiynalmadinglarmi muloqot qilishga odamlar bilan?
- Qo’limizga nemis tilida “Biz 2006 yil Germaniya xalqini futbol bayrami bilan tabriklagani va bu yilgi 
chempionatda g’olib chiqish uchun qo’llab-quvvatlagani O’zbekistondan keldik” – degan mazmundagi yozuv 
bor edi.
- Jami qancha kilometr yo’l bosdilaring?
- 6500 kilometr. Uning ichida poyezdda yurganimiz 700 kilometr bo’ldi, lekin men niyatimga yetdim.
- Dunyoning eng mashhur darvozabonlaridan biri Oliver Kann bilan uchrashibsiz. Uning oldiga borib, 
nimalarni gapirdingiz, nima dedingiz unga?
- Katta nevaram Oliver Kanning yo bir to’pini olib kelasiz, yo qo’l qo’yilgan bir dastxatini degandi. Xudoga 
shukr, nevaramning niyatini bajardim!
- Futbol uchrashuvlariga kirishga qiynalmadinglarmi, chiptalar qimmat bo’lsa?
- O’yinlar bo’ladigan kuni nemislarning o’zlari kelib, bizni o’yinni tomosha qilishga olib kirishdi.
- Akrom aka, bu Marg’ilon do’ppilariniyam kiyib olganmisiz?
10

- Hozir boshimda Marg’ilon do’ppisi, atlas chorsi, yaktakda futboldan chiqib kelayapman. Har bir gol 
urganda mustaqil O’zbekistonimiz bayrog’ini hilpiratib turdim.
- O’zbekiston bayrog’ini tanishayaptimi olmoniyaliklar?
- Ayrimlari kelib qayerdanligimizni so’rab, bizni qo’llab-quvvatlaganingizga rahmat, deb quchoqlab o’pib 
ketishdi.” [10] 
“- Berlin haqidagi tasavvurlaringiz.
- Berlin o’zining keng ko’chalari va ulkan binolari bilan bizni hayratga soldi. Shaharda bo’lmaganligim pand 
berdi. Sherigimni yo’qotib qo’yganim yetmagandek o’zim ham adashib qoldim. Yaxshiyamki bir ukrain qizi 
mendan yordamini ayamadi. U meni germaniyalik jurnalist bilan tanishtirdi. Nemis jurnalisti George Truse 
bizga nima uchun olmon yurtiga kelganimizni so’radi. Men va do’stim 6500 km masofani bosib o’tib Oliver 
Kandan katta nabiramning buyurtmasiga binoan dastxat olgani kelganimizni aytdik. Bizning so’zlarimiz 
“Berlin” gazetasida 10 iyun kuni bosib chiqarildi. 
Gazetani o’qigan “Bavariya” darvozaboni, uning menejeri va qarindoshlari bizni axtarishga tushishibdi. 
Darvozabon bilan uchrashdik va u bizning hurmatimizni joyiga qo’yib, xizmatimizda bo’ldi. To’rt mahal issiq 
ovqat bilan ta’minladi. Qachonki germaniyaliklar yarim finalda mag’lubiyatga uchraganida biz ham izzatimiz 
bitganligini bilib, ortimizga qaytmoqchi edik. Lekin Kan bunga ruxsat bermadi, finalni ham ko’rib 
ketishimizni aytib, menejeri orqali final o’yiniga chipta oldirib berdi. Bundan tashqari avvalgi to’rt 
uchrashuvga ham aynan Kanning menejeri chiptalar bilan ta’minlagandi. 
Final uchrashuviga chiptamiz borligidan voqif bo’lgan ayrim germaniyaliklar bizdan chiptamizni sotishimizni 
so’rashdi. Chiptamizning bahosini 3000 yevro deb baholashdi ham. Rozi bo’lmadik. Sababi, final bahsida 
aynan men istagan jamoalar to’p surishini juda ham istar edim. O’zim bilan birga nevaramning ismi yozilgan 
“Moviy gvardiya”ning futbolkasini ham o’zim bilan birga olib olgandim. Hatto shu futbolkani ham 4000 
yevro evaziga sotib oladiganlar chiqdi. Tabiiyki, sotmadim va ko’rib turganingizdek uni o’zim bilan qaytarib 
olib keldim. Safar bahona Oliver Kan bilan do’stlashib oldim. U menga nevaralarimdan birini Germaniyada 
o’qitishga va’da berdi. Qolaversa, o’zining futbolkalaridan biriga dastxatini qo’yib, ustimga kiydirib ham 
qo’ydi.
- Toshkentga qachon va qanday yetib keldingizlar? 
- Diyorimizga bir hafta burun yetib keldik. Avval poyezd, so’ngra samoletda uchdik. Poyezdda 
kelmaganligimiz sababi safarga ketish chog’ida Qozog’istonda qiyinchiliklarga duch kelgandik.
- Yana safarga chiqish niyatingiz bormi?
- Nasib qilsa, 2010 yil 60 yoshga to’laman va yubileyimni JAR (Janubiy Afrika Respublikasi, A.Sh.)da Jahon 
chempionati bahslarida nishonlash niyatim bor.” [12]
Umid qilamanki, bu ikki hamyurtimiz va yana bir necha vatandoshlarimiz 2010 yilda Janubiy Afrika 
Respublikasida bo’ladigan 19-Jahon chempionatiga ham velosipedda borishadi va u yerda O’zbekiston futbol 
terma jamoasiga muxlislik qiladilar, Xudo xohlasa. Bu haqda kitobimning xulosa qismida – 26-bandda yana 
to’xtalib o’tarman. Endi kitobning asosiy qismiga o’tsam. 
1. JAHON  FUTBOLI  TARIXIDAN  MA’LUMOTLAR
 
11

“Jahondagi eng ommaviy o’yin bo’lmish futbolga “ota-onalik huquqi”ga da’vogarlik qiluvchi mamlakatlar 
soni behisobdir: Misr, Xitoy, Yaponiya, Gretsiya, Rim, Italiya, Angliya … Bunda har bir tomon ashyoviy, 
yozma va boshqa dalillarni ishga solmoqdalar. Ha, Samofrakiya orolida eramizdan 2500 yil oldin chizilgan 
koptok tasvirini topishgan. Bunday tasvirlar Misr maqbaralarida ham tez-tez ko’zga tashlanadi. Uning ustiga, 
Misr faraonlari go’rlarini qazish chog’ida eramizdan 2-3 ming yil avvalga doir to’plarni topishgan. Taxminan 
o’sha davrda Xitoyda “dzu-nyu” nomli to’p o’yini (qatnashchilar uni oyoq bilan tepganlar) tarqalgan edi. Bir 
oz keyinroq xitoyliklarga yana “chju-chu” va “su-szyuy” nomli to’pli o’yin xillari ma’lum bo’ldi.
6-asrda yaponlarda ham to’p bilan o’yin ommalashdi. U “kemari” deb atalardi. 
Qadimgi davrda Yevropa hududida – Gretsiya va Rimda ham to’p bilan musobaqalashardilar. Gretsiyada 
“episkiros”, “feninda”, “garpanon” nomli bir necha o’yinlar tilga olinadi. Nomining hamohangligiga ko’ra 
(“garpas-to’p”), greklarning to’p o’yinlaridan bir turini rimliklar olishgan. Qadimgi greklar va rimliklar 
foydalangan to’p asosan teridan tayyorlangan. Ularni qiyqimlar, ot qillari, ba’zan patlar yoki qum bilan 
to’ldirishgan. Ularni havo bilan ham to’ldirishgan. Mayya indeetslari esa og’ir kauchukli to’plardan 
foydalanishgan. Uning og’irligi 4 kilogacha bo’lgan. Rim legionerlari uzluksiz harbiy urushlarda qatnashib, 
to’pli o’yinni hozirgi Germaniya, Fransiya, Angliya … hududlariga tarqatishdi (lot. legio – qadimgi Rim 
armiyasidagi asosiy tashkiliy va taktik birlik (4,5-10 ming kishi) [9, 5-j., 243-b.]; legioner – legion askari, 
A.Sh.).
To’pli o’yin qadimgi asrlarda avvalambor harbiy-amaliy xususiyatga (xarakterga) ega edi. Ular tezkorlik, 
epchillik, kuch, mardlikni, ya’ni harbiy harakatlar olib borish vaqtida kerakli bo’lgan sifatlarni 
kuchaytirardi. Biroq, o’yin qatnashchilariga mardlik tinch hayotda ham zarur edi, chunki mag’lubiyatga 
uchraganlarni turli xil jazolar kutardi. Masalan, Xitoyda yutqizganlarni bambuk tayoqlari bilan shafqatsiz 
ekzekutsiyalarga (lot. exsecutio – ijro etish, A.Sh.) duchor qilishgan, mayya indeetslarini esa 
muvaffaqiyatsizlikka uchraganlarida hatto o’ldirganlar.
O’rta asr Yevropasida to’pli o’yin keng tarqaldi. Ular nomlari bilangina emas, mazmuni bilan ham farq 
qilardilar. Normandiyada “lya sul” yoki “shul”, Italiyada – “djivo del kalchio”, Ispaniyada – “tlachtili” (bu 
o’yinni Meksikadan olib kelishgan edi) o’yinini o’ynar edilar.
Hokimiyat bu o’yinlarga turlicha munosabatda bo’lgan. Masalan, Angliyada 14-asrdan boshlab ularni bir 
necha bor taqiqlashgan. Dastlab 1314 yil 13 aprelda qirol Eduard-2 “katta to’p bilan jinnilik”ni taqiqlagan. 
Keyingi ikki asr davomida ko’pgina angliyalik monarxlar (grekcha monarxiya – yakka hokimlik; monarx – 
davlatning yakka hukmdori [9, 6-j., 67-68-b.], A.Sh.) to’pli o’yin va uning ishtirokchilarini ta’qib qilganlar. 
“Amnistiya” (grekcha amnestia – kechirish, gunohidan o’tish [9, 1-j., 288-b.], A.Sh.) 1603 yilda malika 
Yelizaveta-2 tomonidan amalga oshirildi.
Yuqorida tilga olingan birorta o’yin biror marta futbol deb atalmagan edi. Bu tasodifiy emas. Agar mayya 
indeetslariga to’pga oyoq bilan tegish ruxsat berilmagan bo’lsa, u holda bu o’yinni va mayya indeetslarining 
ishqivozligi o’rtasida qanday umumiylik bor? Axir uzunligi ikki chaqirim bo’lgan maydonda bir necha yuz 
odam ishtirok etgan o’yinni futbol deb atash mumkinmi?
Yuqorida sanab o’tilgan barcha to’pli o’yinlar bugungi kundagi mavjud futbolga hech qanday aloqasi yo’q. 
Aslida, bugungi kunda ham yerda, maysada, muzda, suvda, parketda … o’tkaziladigan ko’pgina to’pli 
o’yinlar bor. Ammo ulardan faqat bittasinigina futbol deb ataymiz. Shuning uchun ko’pgina mamlakatlar va 
qit’alarning futbol asoschisi rolida da’vogarligi ishonarli emas. Shu darajada qat’iy ravishda biz isbot qilib 
tasdiqlaymizki, zamonaviy futbol vatani Angliyadir.
Aynan Angliyada 19-asr o’rtasida to’p bilan ko’chada tartibsiz ommaviy kimo’zarlikdan futbol jamoalarini 
tuzishga o’tdilar va maxsus jihozlangan maydonlarda o’zaro musobaqalasha boshladilar. Haqiqatan, alohida 
qoidalarni talqin qilishda fikrlar xilma-xilligi anchagina keng edi, bu esa har bir uchrashuv oldidan ko’pgina 
12

murakkabchiliklar yaratardi. Jamoa maydonlari davomli qizg’in tortishuvlardan so’ng murosaga erisha 
olmaganliklaridangina ko’pincha match barbod bo’lardi (ingl. match musobaqalashmoq – shaxmat yoki 
sportning biror turi bo’yicha ikki raqib yoki ikki jamoa o’rtasidagi musobaqa [13, 1-j., 452-b.], A.Sh.).
Qoidalarni unifikatsiyalashga urinishlar bir necha bor qilingandi, ulardan biri tarixiy bo’ldi (lot. unio birlik + 
facere qilmoq – biror narsani umumiy bir normaga keltirish, bir xil qilish [14, 659-b.], A.Sh.). 1863 yil 26 
oktyabr kuni Londondagi “Frimen tavern” taverniyasida bir necha kollejlar jamoalari kapitanlari va 
rahbarlari yig’ildilar (ital. taverna < lot. taverna kulba – Italiyada qovoqxona, mayxona, traktir [14, 621-b.], 
A.Sh.). Shu uchrashuvda “Angliya futbol assotsiatsiyasi”ga asos solindi va futbol o’yinining umumiy 
qoidalarini ishlab chiqishga harakat qildilar. Ish tafsilotlargacha yetib bormadi, chunki uchrashuv 
qatnashchilari to’pni qo’llar va oyoqlar bilanmi yoki faqat qo’l bilan o’ynash kerakmi, degan eng muhim 
masalada kelisha olmadilar. Ovozga qo’yilganda E.Morli degan odam rahbarligidagi oyoq bilan o’ynash 
tarafdorlari uzil-kesil g’alaba qozondilar. 
Muxolifat ko’pchilik qaroriga bo’ysunmadilar va norozilik tariqasida tavernani tark etdilar. Ular bir necha 
yildan so’ng “Regbi uyushmasi”ni tashkil etdilar (Regbi – Angliyaning Regbi shaharchasi nomidan, sport turi. 
Uzunligi 27-29 sm bo’lgan tuxumsimon shakldagi to’p bilan futbol maydonida o’ynaladi. Har ikkala jamoada 
15 nafardan asosiy (himoyachi va hujumchilardan iborat) va 3 zahiradagi o’yinchi ishtirok etib, 2 taym (har 
taymi 40 daqiqadan) davomida o’ynaydilar. Jamoalarning vazifasi to’pni raqib maydoni tomonidagi chiziq 
orqasiga o’tkazib qo’yish yoki raqib darvozasiga kiritishdan iborat. To’pni qo’l va oyoq bilan uzatish yoki olib 
borish mumkin. O’yin qoidasi buzilganda “olishuv” – to’p talashish belgilanadi.” [15, 9-j., 225-b.], A.Sh.)
Regbi va futbol o’rtasidagi ajralish mana shunday bo’lgandi.
Morli tarafdorlari asosiy, global muammoni hal etgach, o’yin qoidalarini tuzishga kirishdilar. Uning ustidagi 
ishlar 8 noyabrda (1863 yil, A.Sh.) tugallandi. Yana bir oy o’tgach “Futbol assotsiatsiyasi” a’zolaridan biri – 
D.Fring “Futbol o’yini tavsifi” nomli kichkina kitobchani chop etdi. Unda 13 ta asosiy qoidalar bayon 
qilingan, ular hozirgi zamon futboliga asos bo’ldi.
Demak, zamonaviy futbolning tug’ilgan joyi va vaqti: Angliya, 1863 yil. Aniq tug’ilgan kuni masalasiga 
kelganda, futbol tarixshunoslari bugungi kunlargacha umumiy bir fikrga kela olganlari yo’q. Ba’zilar futbol 
regbidan ajralgan kun – 26 oktyabr, boshqalari esa dastlabki futbol qoidalari chop etilgan kun – 8 dekabr deb 
hisoblashadi.
Bir oz vaqt o’tgach ham ichki, ham xalqaro musobaqalar o’tkazila boshlandi.
1871 yilda Angliya Kubogi deb atalmish birinchi futbol turniri boshlandi, unda “Uonderers” klubi g’alaba 
qozondi.
1872 yil 30 noyabrda Glazgoda (Angliyada, A.Sh.) jahon futbol tarixida birinchi xalqaro match bo’ldi. Angliya 
va Shotlandiya terma jamoalarining uchrashuvi durang – 0:0 bilan tugadi.
1885 yilda Angliyada futbol professionallik maqomi (statusi)ni oldi (lot. profiteri – bildirmoq, e’lon qilmoq – 
biror kasb va faoliyatga ixtisoslashganligini (mas., professional revolyutsionerlar), kasb hunarga aloqadorlikni 
anglatuvchi so’z (mas., professional kasalliklar) [15, 9-j., 82-b.] A.Sh.). Futbolchilarga pul to’lay boshladilar.
1888 yilda Angliyada professional futbol ligasi tuzildi, va o’sha yildan boshlab mamlakat chempionati 
o’tkazila boshlandi. Angliyaning birinchi chempioni – “Preston Nord End” klubidir.
1880-yillar boshida futbol uyushmalari shuningdek Shotlandiya, Uells (Wales) va Shimoliy Irlandiyada tashkil 
bo’ldi. 1882 yilda Buyuk Britaniya futbol assotsiatsiyalarining birlashishi sodir bo’ldi, va bir yildan so’ng 
birinchi xalqaro futbol turniri – Angliya, Shotlandiya, Shimoliy Irlandiya va Uells terma jamoalari ishtirokida 
13

Buyuk Britaniyaning chempionati bo’lib o’tdi. Buyuk Britaniyaning birinchi chempioni Shotlandiya terma 
jamoasi bo’ldi. Qizig’i shundaki, futbol asoschilari birinchi urinishda jahon va Yevropa birinchiligidagina