Shvetsiyada taʼlim
Taʼlim turi
|
Maktab
|
Muddat
|
Yosh
|
Oliy oʻquv yurtidan keyingi taʼlim
Doktorlik darajasi
|
Universitet 2-5 yil
|
Universitet kolleji deb nomlangan tadqiqot (Högskola med forskningstillstånd)
2-5 yil
|
4-yil
|
Yoshlar har xil
|
3-yil
|
2-yil
|
1-yil
|
Magistratura darajasidagi taʼlim
|
Universitet
1-2 yil
|
Universitet kolleji (Högskola)
1-2 yil
|
2-yil
|
Yoshlar har xil
|
1-yil
|
Bakalavr darajasidagi taʼlim
|
Universitet
2-3 yil
|
Universitet kolleji (Högskola)
2-3 yil
|
3-yil
|
Yoshlar har xil
|
2-yil
|
1-yil
|
Oliy oʻrta taʼlim
|
Gimnaziya / Oʻrta maktab
(Gymnasieskola)
|
Tredje ring
|
3-sinf
|
18-19
|
Andra ring
|
2-sinf
|
17-18
|
Första ring
|
1-sinf
|
16-17
|
Boshlangʻich va toʻliq oʻrta taʼlim
|
Umumtaʼlim maktabi
(Grundskola)
|
Yuqori bosqich
Högstadiet
|
9-sinf
|
15-16
|
8-sinf
|
14-15
|
7-sinf
|
13-14
|
Oʻrta bosqich
Mellanstadiet
|
6-sinf
|
12-13
|
5-sinf
|
11-12
|
4-sinf
|
10-11
|
Pastki bosqich
Lågstadiet
|
3-sinf
|
9-10
|
2-sinf
|
8-9
|
1-sinf
|
7-8
|
Maktabgacha tarbiya sinfi
|
Maktabgacha tarbiya sinfi
(Förskoleklass)
|
Maktabgacha tarbiya sinfi
Förskoleklass
|
6-7
|
Maktabgacha taʼlim
|
Maktabgacha taʼlim
(Förskola)
|
|
1-6
|
Tarixi
Lars Pettersonning soʻzlariga koʻra, talabalar soni asta-sekinlik bilan oʻsib kelgan, 1900-1947, keyin 1950-yillarda oʻsish sur’ati tezlashgan va 1962-yildan keyin kamaya boshlaydi. Ushbu sur’at uchun tugʻilish darajasining koʻrsatkichlari asosiy omil boʻlib xizmat qilgan. Bundan tashqari, Petterson gimnaziyasi markaziy iqtisodiy rejalashtirishning roliga, iqtisodiy oʻsishga xizmat qiluvchi bir omil sifatida taʼlimga keng eʼtibor qaratishga va yangi ish joylarini kengaytirishga yordam beradi[4]. Oʻn toʻqqizinchi asrda, taʼlimga boʻlgan talab ortib borayotganligi sababli, koʻplab G'arb mamlakatlarida, shu jumladan Shvetsiyada koʻproq ayollar oʻqituvchi boʻlib ishlay boshlashadi. 1900-yilga kelib, Shvetsiyadagi oʻqituvchilarning 66 foizi ayollar boʻlib, ularning aksariyati alohida qishloq joylarida ishlashgan[5].
Umumtaʼlim maktablari
15 va 16 yoshli oʻquvchilar 1965-yilda Stokgolm chekkasida muvaffaqiyatli yakunlangan Realexamen (Realskolan bitiruvi) ni nishonlashmoqda.
1842-yilda Shvetsiya parlamenti Shvetsiyada „folkskola“ — bolalar uchun toʻrt yillik boshlangʻich maktabni joriy qiladi. 1882-yilda „folkskola“ga ikki sinf — 5 va 6-sinflar qoʻshiladi. Baʼzi „folkskolor“lar (pl.) fortsättningsskola deb ham nomlangan 7 va 8-sinflarga ham ega boʻlgan. Shvetsiyada maktabda oʻqish 1930-yillarda yetti yil, 1950-yillarda esa sakkiz yil davomida majburiy deya eʼlon qilingan. 1962-yilda ayni damda joriy etilgan majburiy taʼlim tizimining ilk versiyasi joriy etiladi, shved bolalari toʻqqiz yil majburiy maktabda oʻqishadi — avgust oyidan — bola yetti yoshga toʻlganidan boshlab, oʻn olti yoshga toʻlgan yilning iyun oyigacha davom etadi.
1962-yilgi oʻquv rejasi ikki xil oʻqish yoʻnalishini, kasbiy va tayyorlov kurslarini oʻz ichiga olgan. Biroq, bu 1969-yilgi tahrirda bekor qilinadi. 1980-yilda nazariy fanlarga eʼtiborni kuchaytiradigan yana bir katta qayta koʻrib chiqish amalga oshiriladi. 1994-yilda baholash tizimi oʻzgartiriladi. 2011-yilga kelib eng soʻnggi tahrirda baholash tizimi boʻyicha yana oʻzgarish eʼlon qilinadi.
Oʻrta maktab
1905-yilda „realskolan“ oʻquv tizimi „folkskolan“dan keyin oʻqishni davom ettirmoqchi boʻlgan oʻquvchilar uchun joriy etiladi. Ushbu sistema uch yildan olti yilgacha davom etishi mumkin.
1968-yilda „gymnasieskolan“ning joriy versiyaga oʻxshash tuzilma bilan joriy etiladi. Bu tizimda 22 xil dastur mavjud boʻlib, ulardan baʼzilari kasbiy va baʼzilari tayyorlov koʻrinishida edi. Ushbu dasturlar ikki yildan toʻrt yilgacha muddatda davom etadi. Bu narsa 1991-yilda oʻzgartiriladi va barcha dasturlar uch yil davom etadigan qilib belgilanadi.
Maktabgacha taʼlim
Maktabgacha taʼlim ota-onasi ishlaydigan, oʻqiyotgan, ishsiz yoki bir yoshdan boshlab ota-onasi bola parvarishlash ta'tilida boʻlgan barcha bolalarga taqdim etiladi. Uch yoshdan boshlab barcha bolalar har kuni kamida uch soat maktabgacha taʼlim olish huquqiga egalar. Maktabgacha taʼlim muassasasida uch yoshgacha boʻlgan bolalar uchun toʻlovlar oilaning daromadi va bolalar sonidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Narxlar 2019-yil iyul oyidan boshlab oyiga bepuldan maksimal 1 425 SEK (135 yevro yoki 150 AQSH dollari)gacha, munitsipalitet tomonidan, belgilangan aniq stavkalar bilan oʻzgargan.
U ota-onalarni mehnat qilishdan ozod qilish, bolalarning umumtaʼlim maktabiga borishi uchun poydevor yaratish va barcha odamlarning tengligi kabi fundamental qadriyatlarni targʻib qilishdan iboratdir. Bunga koʻpincha oʻyin, qoʻshiq aytish va chizish kabi narsalarni oʻz ichiga olgan maktabgacha taʼlim muassasi tarbiyachilari tomonidan tayyorlangan pedagogik faoliyat orqali erishiladi. Maktabgacha tar’lim tizimi oʻqituvchilari har kuni bir nechta tarbiyaviy darslar oʻtishi ham juda muhim vazifadir.
Umumtaʼlim maktablari
Shvetsiyadagi taʼlim tizimi toʻqqiz yillik umumiy oʻrta maktab (grundskola)iga asoslanadi, olti-yetti yoshdan oʻn besh-oʻn olti yoshgacha majburiy hisoblanadi.
Fanlar
Shvetsiyadagi majburiy maktablarida har bir oʻquvchi 16 ta majburiy fan boʻyicha taʼlim oladi. Ular vaqt boʻyicha tartiblangan: shved tili, matematika, jismoniy tarbiya, ingliz tili, hunarmandchilik, musiqa, tasviriy sanʼat, texnologiya, fizika, kimyo, biologiya, tarix, ijtimoiy fanlar, din, geografiya va uy xoʻjaligi. Ushbu fanlarning barchasi maktabning uchta bosqichida, quyi bosqich (1-3-sinflar), oʻrta bosqich (4-6-sinflar) va yuqori bosqichda (7-9-sinflarda) oʻtkaziladi.
Oltinchi sinfda oʻquvchilar majburiy boʻlmagan chet tili fanini ham tanlashlari mumkin. 2017-yilda 9-sinf oʻquvchilarining 85 % dan ortigʻi uchinchi tilni oʻrganishgan. Barcha maktablar uchta tilda ispan, fransuz va nemis tillarini taklif qilishi kerak. Koʻpgina maktablar til kursi oʻrniga asosiy fanlardan ingliz va shved tillarida qoʻshimcha kurs taklif qilishadi. Til kursini oʻtash talabalarning yakuniy bahosini sezilarli darajada oshirishi va baʼzi raqobatbardosh yuqori oʻrta maktablar uchun talab qilinishi ham mumkin.
Majburiy ammo bahosiz boʻlgan talaba tanlagan fan ham (elevens val) mavjud. Bu fanda talaba maktab tomonidan amalga oshiriladigan turli tadbirlarda qatnashishi kerak. Oʻquvchilarning tanlovlari oʻzlari va oʻqituvchilarning vaqtini notoʻgʻri sarflanishi uchun tanqid qilinishi mumkin.
Baholash
Shvetsiyada oʻquvchilar 6-sinfdan boshlab baho olishni boshlaydilar. 6-sinfdan oldin oʻquvchilar individual rivojlanish rejasi (Individuell Utvecklingsplan, IUP) oʻqituvchilarning oʻquvchilarning bilimini ularga oshkor qilmay baholashini oʻz ichiga oluvchi tizim boʻyicha baholanadi. Oʻquvchilar oʻqituvchilari bilan muntazam ravishda rivojlanish boʻyicha
suhbatlar oʻtkazadilar. Ushbu suhbatlarda IUP va baholar asosida qanday yaxshilash mumkinligi haqida muhokama qilinadi.
Majburiy maktabdagi baholash tizimida A, B, C, D va E baholarini oʻtgan baholar, F esa muvaffaqiyatsiz baholar sifatida qoʻllanadi. B va D toʻldirish baholari sifatida ishlaydi, chunki talaba C yoki A uchun barcha topshiriqlarni toʻlaqonli bajarmagan, biroq, ularning aksariyatini bajarishga muvaffaq boʻlgan hisoblanadi. Agar oʻquvchiga baho qoʻyish imkoni boʻlmasa (masalan, koʻp dars qoldirganligi sababli), oʻquvchiga F oʻrniga chiziqcha qoʻyiladi. Chiziq ball hisoblanmaydi. Agar oʻquvchi maʼlum fan yoki kurs boʻyicha F olish arafasida boʻlsa, bu fan boʻyicha mas’ul oʻqituvchi oʻquvchini va oʻquvchining ota-onasini xabardor qiladi. Agar talabaga F bahosi berilsa, u oʻzini qanday yaxshilash haqida yozma sharh oladi.
Oʻquvchining umumiy oʻrta taʼlim maktablari baholash tizimida qoʻllaniladigan jami toʻplagan ballarini yigʻish va ularni raqamli qoʻshib, mavjud harfni unga aloqador raqamga oʻtkazish yoʻli bilan hisoblanadi: E = 10, D = 12,5, C = 15, B = 17,5 va A = 20. Bu 17 ta fan boʻyicha tahsil oladigan oʻquvchilar uchun maksimal, mumkin boʻlgan, 340 ballni beradi. Oʻquvchilar 16 ta majburiy fandan tashqari qoʻshimcha til kurslarini oʻtashlariga qarab 16 yoki 17 bahoga ega boʻlishlari mumkin. Chet tilini oʻrganmaydigan yoki qoʻshimcha shved yoki ingliz tilini oʻrganadigan oʻquvchilar atigi 16 ball oladi va 320 dan yuqori ball ololmaydi.
Jami hisoblash uchun foydalaniladigan oʻn oltita fan uchta asosiy fanni — ingliz, shved va matematikani oʻz ichiga olishi kerak. Agar oʻquvchi asosiy fanlardan birortasini oʻtkazib yuborsa, u oʻrta maktabga borish uchun malakaga ega emas deya hisoblanadi. Biroq, bu paytda oʻquvchi hali ham oʻrta maktabga kirish dasturida qatnashishi (introduktionsprogram), yo asosiy fanlar boʻyicha malakaga ega boʻlish va oʻrta maktab dasturini boshlash yoki ishga kirish uchun koʻnikmalarga ega boʻlishi mumkin.
Milliy testlar
3, 6 va 9-sinflarda Shvetsiya „grundskola“sining barcha oʻquvchilari uchun milliy test sinovlari oʻtkaziladi. Ushbu testlarning asosiy maqsadi barcha oʻquvchilarning teng baholanishini taʼminlashdir[33]. Talabalarga yakuniy baho qoʻyishda oʻqituvchilar test natijalariga alohida eʼtibor berishlari kerak[34].
3-sinfda faqat shved tili va matematikadan milliy testlar mavjuddir[35]. Talabalar 6-sinfdan oldin baho olmasa, test natijalari baho qoʻyish uchun yetarli deya hisoblanmaydi„Sätta betyg i grundskolan - Skolverket“ (shvedcha). www.skolverket.se. Qaraldi: 27-fevral 2019-yil.
6 va 9-sinflarda barcha uchta asosiy fanlar, yaʼni shved tili, matematika va ingliz tili boʻyicha testlar olinadi. Ushbu testlar ogʻzaki va yozma qismlardan iborat. 9-sinfda bitta tabiiy fan (fizika, biologiya yoki kimyo) va bitta ijtimoiy fan (fuqarolik, din, geografiya yoki tarix) ham sinovlar oʻtkaziladi[36][37].
Mahalliy taʼlim tizim agentligi oʻqituvchilarga talabalarni baholashda yordam berish uchun milliy testlarga oʻxshash testlarni taqdim etadi. Ushbu testlar majburiy emas va har xil yil darajalari va fanlari uchun mavjudfir[38].
Test namunalari belgilangan sanadan oldin bir necha marta Internetda tarqalib ketishi mumkin, bu esa keng tarqalgan — chalgʻituv sxemasini keltirib chiqaradi. Bunday hollarda „oʻrinbosar testlar“dan foydalanish kerak; ammo, bu testlar Shvetsiya Oʻqituvchilar uyushmasi[39] tomonidan oʻrinbosar boʻlmagan testlarga mos natijalar bermaganlikda ayblangan va Shvetsiya statistika hisobotlarida foydalanilishi mumkin emas deya belgilangan[40]. Shvetsiya Milliy audit idorasi 2018-yilda „milliy testlarning ruxsatsiz tarqatilishi“ haqidagi hisobotini eʼlon qiladi. Audit Shvetsiya Taʼlim milliy agentligining milliy testlarni oʻtkazish boʻyicha yangi koʻrsatmalarini qoniqarli, ammo juda kech amalga oshirilgan, deb topadi. Hisobot Shvetsiya maktab inspeksiyasiga alohida maktablarning ushbu yangi koʻrsatmalarga rioya qilishini nazorat qilishni tavsiya qiladi[41].
Do'stlaringiz bilan baham: |
