Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил-йщллар институти

1-rasm. O’rnatuv xatoligining 2-rasm. O’rnatuv aniqligiga
sxemasi. prizma burchagining ta’siri
1-rasmda ishlanuvchi tekislik zagotovkani mahkamlash natijasida a-holat o’rniga b-holatni egallaydi va tegishli o’rnatuv xatoligi E_o’ – ni hosil qiladi.
Turli detallarning moslamada joylashish sharoiti bir xilda emas. Shuning uchun sozlanuvchi o’rnatuv xatoliklarining qiymati tasodifiy kattalik bo’lib hisoblanadi.
Mahkamlash xatoligi E_m, ishlanuvchi detal va moslamaning deformatsiyalanishidan hosil bo’ladi, ya’ni ishlanuvchi detalga siquvchi kuchlar qo’yishimiz natijasida sodir bo’ladi. Shunday qilib, moslamaning bikirligiga, o’lchamlariga, shakl aniqligiga, baza yuzalarining tozaligiga va ishlanuvchi detal bikirligiga hamda siquvchi kuchlar yo’nalishining kattaliklariga bog’liq.
Bazalash xatoligi E_b o’ringa ega bo’ladi, qachonki ishlov berish sxemasida texnologik (o’rnatuv) baza konstruktorlik baza bilan bir tekkislikda yotmasa (bazalar birligi tamoyiliga rioya qilinmasa).
Prizmaga tashqi silindrik sirt bilan o’rnatilgandagi bazalash xatoligi silindr diametridagi qo’yim, prizma burchagiga va konstruktorlik bazaning holatiga bog’liq. Prizmadagi bazalash xatoligining qiymatini diametrlari D_max va D_min bo’lgan ikkita vallarni holatlarini ko’rish orqali topamiz (2-rasm).
Shakl tuzilishidan quyidagilarga ega bo’lamiz

AB₁=AO₁+O₁B₁=

Bu yerda: O₁C₁=O₁B₁=D_max/2
shuningdek,
AB₁ =
Shunga o’xshash quyidagini topamiz:
AB₂ =
Bundan quyidagini topamiz;
E_bn=AB₁-AB₂=(D_max-D_min)_*
(D_max-D_min)=T_D bo’lgani uchun
ushbu tugallangan ifodaga ega bo’lamiz:
E_bn= T_D
Xuddi shunga o’xshash m va h o’lchamlar uchun
;
ifodalarga ega bo’lamiz. Ularning qo’yim T_D ga ko’paytmalarini:
lar

bilan belgilab oxirgi tugallangan formulalarga ega bo’lamiz:

E ; E ; E .
Topilgan E_bn, E_bm, va E_bh qiymatlar detallarni prizmaga silindrik yuzalari bilan o’rnatishdagi bazalash xatoliklari bo’ladi.
К₁, К₂ va К₃ larning son qiymatlari prizmaning bazibir burchaklari uchun
1 – jadvalda ko’rsatilgan.
1-jadval.

Prizma burchagi =	К1	К2	К3
60^0 90^0 120^0 180^0	1,5 1,21 1,07 1,0	0,5 0,2 0,08 0,0	1,0 0,7 0,58 0,5

n, m, h o’lchamlari uchun bazalash xatoligini, prizmaning burchagini kattalashtirish hisobiga kamaytirish mumkin. Prizmani holatini o’zgartirish bilan, shuningdek n va h uchun bazalash xatoligini kamaytirish mumkin.