Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги фарьона политехника институти


Download 0.9 Mb.
bet22/59
Sana04.04.2023
Hajmi0.9 Mb.
#1325717
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   59
Bog'liq
Soliq va soliqqa tortish-2222

2.Хива хонлиги давридаги солиылар.

Хива хонлигида шу ваытда даромаднинг асосий моддаси щтроы ва ярим кщчманчи аъоли ишлов берадиган хайдаладиган ерлар эди. Хазинага ыарашли ёки давлат ерларида яшайдиган деъыонлар форсча «дахяк» ёки арабча «ушр» сщзи билан номланадиган ъирож тщлови жорий ыилинган.


Хусусий мулк сифатида ъам ерликлари билан берилган ерлар «салаит» (ёки салаут» деб номланувчи пул билан тщланадиган ер солиьига тортилган. Бундан ташыари «адай мулк» (ёки «атй мулк») солиьи жорий этилиб бу солиы даромад солиьи хусусиятларига эга бщлган. Щша даврда Хива хонлиги амалиётида хщжаликлар, саидлар ва шайхларнинг ерлари ъам ерликларига эга бщлиб улар туркча форсча сщз билан «ерликдор» деб номланган. Бу ерлар щз ваытида хирождан озод этилган.
Товар битимлари учун солиылар закот ва тарози йиьимлари белгиланган. Хонлик савдо марказлари (урганч, Хонока, Хива ва бошыа шаъарларда) ъар йили «Бай пули» тщлаб турганлар.
Кщчманчи ва чорвадор халыдан ыирыдан бир туек хажмида солиы ундирилган. Бундан ташыари Амударёнинг щнг соъили жойларидан «гарчуп» солиьи ундирилган.
ХIХ асрнинг 50-йилларида Россия Щрта Осиёни истило эта бошлади 60-70 йиллардиа Щрта Осиёда Туркистон Генерал губернаторлиги ташкил этилди. Бу даврда Бухоро Амирлиги Россия протекторатига бщй сундирилган.
Хива хони эса вассали деб эoтироф этилди. Бу давргача хоннинг шахсий хазинаси умумий хазинадан ажратилган эди. 1868 - йилга келиб, Туркистонда подшо ъукумати молия ыщмитасини тузди, у давлат даромадларини ва ъаражатлари низомини ишлаб чиыди. Бундай жойлардаги солиы инспекторлари ва хазина органлари Туркистон давлат палатасига бщйсундирилади.
Туркистон Генерал губернаторлигини даромадлари 1869-йилда 1884200 сщмни ташкил этиб, бунда жами даромаднинг 60,5 фоизи солиыларга тщьри келган (59.3% бевосита 8.2% бевосита солиылар). Щрта Осиёда ыишлоы хщжалигини солиыыа тортиш тизими аста секин щзгариб борди. Аввалги подшох ъукумати деъыонлардан олинадиган солиыни камайтирди, лекин ерга солиы солишнинг ъирож ва таноб тизимини саылаб ыолди. Солиыларни фаыат пул билан тщлаш тартиби белгиланди.
Бир ыатор натура тщловлари (масалан, наряд билан туя етказиб бериш), бошыа жойда йиьимлар (сув ости, тарози йиьимлари, туз йиьими, устахоналар йиьимлари) бекор ыилинди.
1886-йилда Туркистон щлкасини бошыариш тщьрисидаги янги Низом жорий этилди, унда ер муносабатлари сохасидаги тадбирлар ъам кщзда тутилган.
Унга мувофиы барча ерлар солиыыа тортилган, Айни пайтда ъирож ва танобани щрнига оклад тизими жорий ыилинди. Солиы оклади 6 йилга белгиланди. Бу солиыни ъисоблаш учун ялпи даромад аниыланади. Солиы миыдори унинг 10% ни ташкил ыилган. Ялпи даромадни аниылаш учун ыуйидагилар эoтиборга олинган: ъаыиыатдан экин экилган ер майдони, щртача ъосил.
Кщчманчи аъоли учун подшо ъукумати 1867 йилда бир щтовдан 2 сщм 75 тийин хажмида щтов йиьими белгилади. Бу йиьим 1882 йилда 4 сщмга етди.
1917 йилда феврал ойидан бошлаб Керенскийнинг мувоффаыият хукумати солиы юкини оьирлаштириб юборди. Шу йили генерал губернаторлик даромади 33,4 миллион сщмни, ъаражатлар эса 99 миллион сщмни ташкил этиб камомад 65,6 миллион сщмга тенг бщлди.
1918 йилга келиб, республикада солиы шаклини марказлаштириш, ягона солиы сиёсатини белгилаш ва маъаллий «солиыларни яратиш» фаолиятини тугатиш бщйича тадбирлар щтказилди.
1920 йилда бир ыатор асосий ъунармандчилик солиьини ундириш тартиби, ъусусий ва ъисобот бермайдиган савдо саноат корхоналарини оборотига 5% солиы солиш ва бошыалар хужжатли асосланади.



Download 0.9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling