Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги

5. TAJRIBA NATIJALARINI HISOBLASH
1. Elektr qizdirgichga berilgan barcha quvvat havoni isitishga sarflandi deb hisoblab bir soniyada havo olgan issiqlik miqdorini hisoblaymiz:
Q = IU, Vt
2. Havo sarfini normal sharoitga keltirib olamiz:
V₀ =
3. Havoning o‘rtacha izobarik solishtirma hajmiy issiqlik sig‘imini topamiz:

4. Havoning o‘rtacha izobarik solishtirma massaviy issiqlik sig‘imini topamiz:

bu ifodalarda: Q – havo bir soniyada olayotgan issiqlik miqdori, J/sek;
V₀ – havoning normal sharoitga (r₀=101325 Pa, T₀=273,15 K) keltirilgan hajmiy sarfi, m³/s;
t₁ va t₂ – kalorimetrga kirishdagi va chiqishdagi havo haroratlari;
r_t – tajriba o‘tkazish vaqtidagi atmosfera bosimi, Pa;
T_t – tajriba o‘tkazish vaqtidagi xona harorati, K;
V_t – kalorimetrdan oqib o‘tayotgan havo sarfi, m³/s;
22,4 m³/kmol – 1 kmol havoning normal sharoitdagi hajmi;
μ=29 kg/kmol – 1 kmol havoning massasi.
5. Tajriba natijasining nisbiy xatosi aniqlanadi:




6. ISH BO‘YICHA HISOBOT
Hisobot quyidagilardan iborat bo‘lishi kerak:

1. 
   Ishning qisqacha mazmuni.
   
2. 
   Ishlatilgan uskunaning chizmasi.
   
3. 
   Tajriba natijalarining hisobi.
   
4. 
   To‘ldirilgan sinov jadvali.
   

Jadval 4.1.

№	I, A	U, B	pt, Pa	Tt, K	V t, m^3/s	t1, ^0C	t2, ^0C	V0, m^3/s	,	,	, %	, %
1
2
3

7. NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Issiqlik sig‘imi tushunchasi.
   
2. 
   Issiqlik sig‘imi turlari.
   
3. 
   Turli jarayonlarda issiqlik sig‘imi.
   

5 -laboratoriya ishi


«GORIZONTAL SILINDRNING ERKIN KONVEKSIYA YORDAMIDA ISSIQLIK BERISHI»


1. ISHNING MAQSADI
Talabalarning nurlanish va konveksiya yo‘li bilan issiqlik almashish nazariyasi to‘g‘risidagi tushunchalarini boyitish. Tajriba yo‘li bilan konvektiv (_k) va radiatsion (_r) issiqlik beruvchanlik koeffitsientlarini aniqlash va issiqlik beruvchanlik koeffitsientlarining harorat bosimiga =f(t) bog‘liqligini o‘rganish.


2. NAZARIY QISM
Moddalar orasida o‘zaro issiqlik almashishi qonuniyatlarini va moddalar ichida issiqlikning tarqalishini ISSIQLIK UZATISH fani o‘rganadi. Issiqlik uch xil usul bilan uzatiladi: issiqlik o‘tkazuvchanlik, konveksiya va nurlanish.

ISSIQLIK O‘TKAZUVCHANLIK deb jismlarning bir-biriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tegib turgan qismlarining haroratlari har xilligi hisobiga issiqlik uzatish usuliga aytiladi.

KONVEKSIYA deb, shunday issiqlik uzatish usuliga aytiladiki, bunda qizigan jismni o‘rab turgan muhit undan issiqlik olib qiziydi va zichligi kamayib, Arximed kuchi ta’sirida yuqoriga harakat qiladi.

Bunga misol qilib, xonani batareya yordamida isitishni olish mumkin: isigan havo yuqoriga ko‘tariladi, sovuq havo pastdan kelaveradi.

RADIATSIYA YOKI NURLANISH yo‘li bilan issiqlik uzatish deb, issiqlikning elektromagnit to‘lqinlar yordamida tarqalishiga aytiladi.

Issiqlik berishda issiqlik oqimi Nqyuton-Rixman qonuni yordamida hisoblanadi.

Q=F (t_q – t_at), (1)
bunda  – issiqlik beruvchanlik koeffitsienti;
F – issiqlik oqimini berayotgan qattiq jism yuzasi, m²; t_q – qattiq jism sirtining harorati, ⁰S;
t_at – atrof muhitning harorati, ⁰S.
t=t_q – t_at haroratlar farqi HARORATLAR BOSIMI (napori) deyiladi.
(1) tenglamadan issiqlik beruvchanlik koeffitsintini aniqlash mumkin:
 = (2)
Issiqlik beruvchanlik koeffitsientining fizik ma’nosini qisqacha bunday ta’riflash mumkin: ushbu koeffitsient qattiq jism yuzasi bilan atrof muhit orasidagi issiqlik almashishning jadalligini ko‘rsatib yuza bilan atrof muhit orasida harorat farqi bir daraja bo‘lganida bir birlik yuzadan berilayotgan issiqlik miqdoriga son jihatdan teng. Qizigan jism sirtidan berilayotgan umumiy issiqlik oqimi ikkita tashkil etuvchi oqimlardan iborat:
Q=Q_k+Q_r, (3)
bunda Q – umumiy issiqlik oqimi;
Q_k – konvektiv issiqlik oqimi;
Q_r – radiatsion issiqlik oqimi.
Har bir oqim uchun (2) tenglamaga asosan o‘zining issiqlik beruvchanlik koeffitsienti aniqlanadi. U holda (3) tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
F(t_q – t_at)=_kF(t_q – t_at)+_rF(t_q – t_at) (4)
bundan
=_k+_r (5)
Issiqlik beruvchanlik koeffitsienti bir qancha omillarga bog‘liq:
 = f(, , , , C, X, t_at, t_q, t , F, l₁, l₂, l₃…), (6)
bu erda  – atrof muhit harakatining tezligi;
 – atrof muhitning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti;
 – atrof muhitning dinamik qovushqoqlik koeffitsienti;
 – atrof muhitning zichligi;
S – atrof muhitning issiqlik Sig‘imi;
X – atrof muhitning qizigan jism atrofida erkin yoki majburiy (nasos, ventilyator yoki kompressor yordamida) harakati;
t_os, t_q – atrof muhitning va jism sirtining haroratlari;
t – harorat bosimi;
F – qattiq jismning shakli;
l₁, l₂, l₃ – qattiq jism sirtining o‘lchamlari.
(6) tenglamadan ko‘rinib turibdiki, issiqlik beruvchanlik koeffitsienti murakkab bog‘lanishli, ko‘p o‘zgaruvchili funksiyadir, shu sababli analitik yo‘l bilan bu koeffitsientni hisoblash mushkul ish. Odatta  tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.