Sifat- belgini anglatuvchi so’zlardir. Sifat-arab tilidagi ‘vasafa’ -‘tasvirlamoq’ o’zagidan yasalgan so’zdir

Sifat.
Sifat- belgini anglatuvchi so’zlardir.Sifat-arab tilidagi ‘vasafa’ -‘tasvirlamoq’ o’zagidan yasalgan so’zdir.
Arab tilidagi sifatlar asosan uch o’zakli so’zlardan iborat.Arab tilidagi sifatlar muzakkar va muannas jinsga, birlik, ikkilik va ko’plik sonlarga ega. Sifatning ko’plik shakli odatda u odamlarning belgisini bildirb kelsa ishlatiladi.Arab tilida sifatlarning 20dan ortiq vazni mavjud. Shulardan 10tasi eng ko’p uchraydigan vaznlar hisoblanadi:

№	vazn	So‘zlar
1	ل يعَف	م ير^ِكَ	saxiy
2	^ل ^عَْ^ف^َ^أ	ر َحْْ َأ	qizil
3	ل عْ َف	ل هْ سَ	oson
4	ل عْ ف	ب لْص	qattiq
5	ل عَ َف	ن سَ حَ	yaxshi, chiroyli
6	ل عَف	حر َف	shodon, quvnoq
7	ل عاف	ٌ عنَ	yumshoq,nafis
8	ل عيْ َف	^ب^يَ^ط	yaxshi
9	ل وع َف	ر و يَغ	qizg‘anchiq
10	ن لَعْ َف	ن اعَ وْجَ	Och

Bu vaznlar ichida eng ko‘p uchraydigani ِ فَع ِيلva ِ فَعلvaznlaridir. Qolganlari nisbatan kamroq uchraydi.
Sifatning muannas jinsi muzakkar jins formasiga ٌَِِِِ– qo‘shish orqali hosil qilinadi. ِ
طَيب َِة ِ → طَي – yaxshi.
فَعولvaznidagi sifatlar muzakkar va muannas jinsda o‘zgarmaydi.Masalan:

№	Tarjimasi	muannas	Tarjimasi	Muzakkar
	Kelinchak	س ور عَ	jasur	ر وس جَ

Bularning ichida لع_{َ ْ}فَأ (mz. ءل_َع_{ْ َ}ف ) vazni tanvin qo‘shimchasini qabul qilmaydi. Bu vazndagi sifatlar asosan rangni va jismoniy xususiyatni ifodalovchi sifatlardir. Masalan:

№	SO‘ZLAR	muannas	Muzakkar
		vazn
	Tarjimasi	ءلَعْ َف	^ل ^عَْ^ف^َ^أ
1.	yashil	ءارَضْ خَ	ر ضَ خْ َأ
2.	Qizil	ءارَْحَْ	ر َحْْ َأ
3.	oq	ءاضَ يْ َب	ض َي ْبَأ
4.	ko‘k	ءاَقرْزَ	ق رَزَْأ
5.	qora	ءادَوْسَ	دوَسْ َأ
6.	sariq	ءارَفْصَ	ر فَصْ َأ
7.	ko‘kko‘z	ءلَهْ شَ	لهَ شْ َأ

Nisbiy sifat.

Nisbiy sifat predmetning belgisini boshqa predmetga yoki tushunchaga nisbatan bildiradi. U ko‘pincha belgisi aniqlanib kelayotgan aniqlanmishning ishlangan materialini, kelib chiqqan joyini, biror predmetga mansubligini va shunga o‘xshash boshqa belgilarini bildiradi.

Nisbiy sifat ham asliy sifat kabi muzakkar va muannas shakllarga ega.
Nisbiy sifatning muzakkari asosan otdan oxiridagi –un qo‘shimchasini olib tashlab, o‘rniga ي ِ –
-iyyun qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Muannas nisbiy sifat esa, ko‘pchilik sifat qatori
muzakkar oxiriga ة يِ - -iyyatun qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Masalan:
ر ص_ْ م Mis.ru (Misr) so‘zidan -> ي ر ص_ْ م mis.riyyun misrlik (m.z)
ة ير ص_ْ م mis.riyyatun misrlik (m.n)
ب ه_َ ذ_َ zahabun (tilla) so‘zidan -> ب ه_َ ذ_َ zahabiyyun tilladan (yasalgan)
^{ة ي به}_َ ^ذ_َ ^{ة ع}_َ ^اس_َ
ا yoki ى harfi bilan tugagan otlardan nisbiy sifat hosil bo‘lganida ي ِ oldin ا yoki ى harflari و ga aylanadi. Masalan:
ا_َي _ْند - dunyo - > ي و _َي _ْند ، ة يو _َي ن_ْد – dunyoviy,
ا_َيس آ - Osiyo - > ة يو ا_َيس آ – osiyoli, osiyocha,
اس_{َ ْ}نر_{َ َ}ف - Fransiya -> ي س _ْنر_{َ َ}ف ، ة يس _ْنر_{َ َ}ف – fransuz, fransuzcha.

“Ta marbuta” bilan tugagan so‘zlardan nisbiy sifat hosil bo‘lganida, mazkur harf tushib qoladi. Masalan:

ةس_َ ا_َيس - ي س ا_َيس siyosiy
ة_َنيد م_َ- ن د_َ م_َ madaniy

Ikki o‘zak undoshdan iborat ayrim otlardan nisbiy sifat hosil qilinganda, و harfi orttiriladi. Masalan:

ة_َنس_َ -> ي و _َنس_َ ، ة يو _َنس_َ yillik

^ة_َ^{غ ل - > ي و} _َ<sup>غ ل lug‘aviy

Ba’zi so’zlardan ikki xil nisbiy sifat hosil qilsa bo’ladi. Masalan:</sup>

ح ور - ruh - > ي ح ور ، ة يح ور - ruxiy, spirtli,
ح ور - ruh - > ن اح_َ ور ، ةين اح_َ ور – ruhoniy.

№	ASLIY SIFATLAT
	O‘zbekcha	Arabcha	O‘zbekcha	Arabcha
	Yengil (vaznga nisbatan)	ف يفخَ	kichik	يغصَ
	uzun	^ل^ي^وَ^ط	Og‘ir	ل يقَث
	keng	ع ساوَ	tor	ق يضَ
	kuchli	ي وَق	Yorug‘	ينم

Savol va topshiriqlar:

1. 
   Savol. Sifat so’zi qaysi so’zning o’zagidan yasalgan?
   
2. 
   Savol. Arab tilidagi sifatlar asosan nechta o’zakli so’zlardan iborat?
   
3. 
   Savol. Arab tilidagi sifatlarning qancha qoliplari bor?
   
4. 
   Savol. Bu vaznlarning ichidagi eng ko’p uchraydigan vazlarni ayting?
   
5. 
   Savol. Muzakkar va muannas jinsda o’zgarmaydigan sifat qolipini ayting?
   
6. 
   Savol. Nisbiy sifat yasash uchun so’z ohiriga qaysi qo’shimchani qo’yamiz?
   
7. 
   Savol. ‘Ta-marbuta’ bilan tugagan so’zlardan nisbiy sifat hosil qilinsa, qanday hodisa yuz beradi?
   
8. 
   Savol. Ikki o’zakli so’zlardan nisbiy sifat yasalganda, qaysi harf orttirilib yoziladi?